Kỷ nguyên mới của bói toán

Thế hệ thiên niên kỷ, thế hệ mạng xã hội và ứng dụng trực tuyến, cũng là thế hệ mê mẩn chiêm tinh học. Ảnh: The Atlantic

Bói toán chiêm tinh đang là một trào lưu nhân bản (meme) lan tỏa nở rộ, trải rộng như những meme vẫn luôn thế. Trên mạng xã hội, các chiêm tinh gia và các máy tạo meme chiêm tinh thu hút hàng chục nghìn người theo dõi.

Người ta đùa cợt về nghịch hành sao Thủy, và phân loại “các cung...” theo tất cả mọi thứ: chủng loại mèo, các câu trích của Oscar Wilde, các loại khoai chiên. Trên báo mạng, trang bói toán chiêm tinh theo cung hoàng đạo ngày, tuần, tháng... đơm hoa kết trái.

Đây chẳng phải lần chiếm sóng đầu tiên, cũng chẳng là lần cuối của chiêm tinh. Đó là một tập quán đã hàng nghìn năm, nhưng lần này có vẻ sẽ khác. “Trong 2 năm qua, chúng ta đã thấy sự định hình lại với lòng tin vào bói toán chiêm tinh, nhắm nhiều đến đối tượng là thế hệ thiên niên kỷ và thế hệ X (thế hệ sinh từ năm 1965 tới 1984)” - theo lời Lucie Greene, giám đốc toàn cầu của J. Walter Thompson, tổ chức chuyên theo dõi và dự đoán các xu hướng văn hóa.

Callie Beusman, biên tập cấp cao của Broadly, cho biết lượng truy cập các trang “tử vi đẩu số” - chiêm tinh kiểu phương Tây “đang tăng thật sự theo cấp số mũ”. Stella Bugbee, chủ tịch và tổng biên tập tờ The Cut, thì nói một post điển hình về cung hoàng đạo trên trang có lượt truy cập gấp rưỡi vào năm 2017 so với năm 2016.

Chiêm tinh học của thế hệ thiên niên kỷ

Theo nhiều cách, chiêm tinh phù hợp hoàn hảo cho thời đại Internet. Tiếp cận dễ dàng, và những tầng sâu gần như vô tận để đào xới nếu ta rơi vào hố đen tìm kiếm Google cho chủ đề này. Các thông tin bói toán chuyên sâu trực tuyến ngày càng nhiều và có sẵn mang đến cho làn sóng văn hóa này một vẻ uyên thâm nhất định.

Cần nói rõ từ đầu: Chiêm tinh học không phải là khoa học. Chẳng hề có bằng chứng chứng tỏ cung hoàng đạo thật sự liên quan đến tính cách hay vận số. Nhưng hệ thống đấy có logic của riêng nó. Chiêm tinh gán ý nghĩa cho sự vận hành của mặt trăng, mặt trời, các hành tinh trong 12 phần khác nhau của bầu trời - các cung hoàng đạo.

“Hãy nghĩ về các hành tinh như một tiệc cocktail - Susan Miller, một chiêm tinh gia nổi tiếng, người sáng lập trang Astrology Zone, ví von - Ta có thể có 3 người đang trò chuyện với nhau, hai người khác cãi vã ở góc phòng, sao Kim và sao Hỏa có thể đang hôn nhau âu yếm. Nhiệm vụ của tôi là tìm ra ý nghĩa của tất cả các sự kiện đó”.

Chiêm tinh học diễn đạt những suy nghĩ phức tạp về tính cách, vòng đời, các mô típ mối quan hệ thông qua các ghi chép ngắn về các hành tinh và biểu tượng hoàng đạo. Và lối ghi chép này hết sức hiệu quả trên nền tảng trực tuyến, nơi các biểu tượng và những ghi chép thường được xào nấu lại cho hấp dẫn.

“Trước hết, tôi muốn nói rằng tôi xem chiêm tinh học là một hiện tượng văn hóa hoặc tâm lý chứ chẳng phải khoa học - Bertram Malle, chuyên gia xã hội học của Đại học Brown, nói trong thư điện tử gửi The Atlantic - ... Chiêm tinh học tạo ra lượng từ vựng phong phú để tìm hiểu không chỉ tính cách và tính khí, mà cả những thử thách và cơ hội trong cuộc sống. Ta chỉ cần học được từ vựng đó, thì nó sẽ trở nên cuốn hút như một cách thể hiện (chứ không phải lý giải hay dự đoán) thú vị về trải nghiệm và các sự kiện diễn ra trong cuộc sống, cũng như xác định cách thức để đối mặt với khó khăn”.

Người ta thường tìm đến chiêm tinh những khi bị căng thẳng, theo một nghiên cứu nhỏ vào năm 1982 của nhà tâm lý học Graham Tyson. Dữ liệu khảo sát của Hiệp hội Tâm lý Mỹ (APA) lại cho thấy thế hệ thiên niên kỷ là những người dễ bị stress nhất.

Các xáo trộn chính trị cũng có vai trò quan trọng: Khảo sát của APA cho thấy cuộc bầu cử tổng thống Mỹ năm 2016 (ông Donald Trump đắc cử) có thể đã khiến người ta tìm tới thầy bói nhiều hơn. 63% người Mỹ nói họ căng thẳng hơn đáng kể vì lo lắng cho tương lai đất nước. 56% người được khảo sát nói việc đọc tin tức thôi đã làm họ căng thẳng rồi.

Điều đó dẫn tới những nhà chiêm tinh - hoạt động xã hội như Chani Nicholas. Cô có khoảng 1 triệu độc giả trực tuyến hằng tháng, và mới đây mới ký hợp đồng in sách về chiêm tinh học. Anna Paustenbach, biên tập của Nicholas ở Nhà xuất bản HarperOne, quảng cáo rằng thân chủ của mình đang “dẫn đầu trào lưu chiêm tinh học đang trở lại”.

Giải thích cho nhận định đó, Paustenbach nói các lá số tử vi của “thầy” Nicholas mang tính chính trị thẳng thừng. Ngày 6-9-2017, một ngày sau khi chính quyền Trump tuyên bố chấm dứt chương trình tạm hoãn trục xuất dân di cư không giấy tờ DACA, “thầy” Nicholas phán: “Trăng tròn Song ngư có thể mở cánh cổng ngăn đập xả lũ cảm xúc nơi chúng ta... giúp chúng ta cảm thông với người khác. Hãy cứ mơ mộng với vầng trăng tròn này, và hãy hành động để tạo ra một thế giới không còn chủ nghĩa ưu sinh da trắng”.

Tưởng như chuyện tầm phào, nhưng bói toán chiêm tinh đôi khi mang tới tác dụng không ngờ. Năm 2013, Sandhya 32 tuổi, cô độc, làm một việc phi lợi nhuận chẳng ai đoái hoài ở Washington D.C., tuần nào cũng say xỉn 4-5 ngày. Cô đã tải về ứng dụng Astrology Zone, cô muốn biết khi nào đời mình mới khởi sắc trở lại.

Lời thánh phán: Một năm nữa, sao Mộc, “hành tinh may mắn”, sẽ đi vào cung Sư tử của cô rồi ở lại đó một năm. Lời khuyên là nếu Sandhya dẹp bớt những chộn rộn của cuộc sống hiện tại, cô sẽ nhận được phần thưởng khi sao Mộc đến. Sandhya bắt đầu ở nhà nhiều hơn, tự nấu ăn, tìm việc làm khác và hẹn hò nhiều hơn. “Tôi tách mình khỏi 2-3 người bạn mà tôi không cảm thấy tích cực khi ở bên họ. Rất có ích” - cô chia sẻ.

Thầy nói như thánh: sao Mộc vào cung Sư tử ngày 16-7-2014 và cũng trong tháng 7 đó, Sandhya được đề nghị một công việc mới. Tháng 12, cô gặp người đàn ông về sau cô sẽ kết hôn. “Cuộc sống của tôi đã thay đổi rất nhiều - cô kể - Một phần đến từ lòng tin rằng sự thay đổi sẽ đến nhờ một điều gì đó sắp xảy ra... Tôi cho rằng thay đổi của tôi một phần đến từ niềm tin của tôi vào Mộc tinh”.

Chiêm tinh và bói toán giống như một lối thoát tạm cho người trẻ khỏi sức ép của đời sống. Ảnh: times.co.uk

Một sinh vật kể chuyện

Con người là một sinh vật sống nhờ kể những câu chuyện, nhờ lý giải cuộc sống và bản thân bằng cách hòa quyện quá khứ, hiện tại và tương lai (trong hình thù của ký ức, đòi hỏi, mục tiêu và kỳ vọng).

Monisha Pasupathi, chuyên gia tâm lý học phát triển ở Đại học Utah, giải thích rằng chiêm tinh học và bói toán hấp dẫn vì nó “mang lại cho người ta một bộ khung rất rõ rệt trong mọi lý giải”. Anh ấy không trả lời tin nhắn của mình vì Thủy tinh nghịch hành. Tôi chần chừ không quyết định vì sao Hỏa của tôi đang ở cung Kim ngưu. Sếp tôi rồi sẽ công nhận sự siêng năng của tôi khi sao Mộc tới đúng chỗ.

Với những người khác, dự đoán tương lai bằng chiêm tinh như một phép mầu an ủi để ta bám víu, và cái sự lấp lánh huyền bí của các vì tinh tú - nhẹ nhàng và ít mỏi mệt hơn nhiều so với ánh sáng hắt ra mỗi ngày từ màn hình máy tính - là điều khiến ta tìm đến nó từ đầu.

Con người đang ngày càng trở nên chán ngán với cuộc sống quá khắc nghiệt. Họ muốn được vô danh nhiều hơn khi lang thang trên mạng. Họ mệt mỏi với sách điện tử, đủ thứ ứng dụng trên đời, và mạng xã hội. Họ mong mỏi một thứ gì khác trong thời đại cái tôi bị lượng hóa, số hóa và dữ liệu hóa. Họ đi tìm câu hỏi ta thật sự là ai.

Tác giả Ruby Warrington, cũng là người điều hành trang web huyền học Numinous, nói rõ hơn: “Tôi cho rằng để đối trọng với thực tế là chúng ta sống trong một thế giới ngày càng lượng hóa và được tổ chức quá đỗi tinh vi, xuất hiện khát khao muốn kết nối và tìm hiểu phần huyền bí trong bản thân ta. Tôi xem chiêm tinh là ngôn ngữ biểu tượng mô tả những phần ấy của trải nghiệm con người mà không nhất thiết dùng tới phương trình, thuật toán hay con số để giải thích”.

Sự quay ngoắt mang tính phản kháng về văn hóa với nội dung tâm linh này không mới trong lịch sử loài người. Sau thời kỳ Khai sáng và phương pháp khoa học đầy lý tính ở châu Âu thế kỷ 17 và 18 là trào lưu lãng mạn mang con người trở về với trực giác, thiên nhiên và siêu nhiên.

Có thể lúc này chúng ta đang ở một bước ngoặt tương tự. Báo cáo “Thế hệ thiên niên kỷ: Chủ nghĩa tâm linh mới” của J. Walter Thompson mới đây đã vạch rõ chiêm tinh chỉ là một phần trong khúc ngoặt đó, bên cạnh đá quý bảo vệ sức khỏe, tắm âm thanh, bài tarot và nhiều thứ khác.

Nhưng sự quan tâm thành thật với chiêm tinh không đồng nghĩa với sự chối bỏ lý tính. Nicholas Campion, một sử gia về chiêm tinh, chỉ ra rằng chất vấn liệu người ta có tin chiêm tinh học không là câu hỏi vừa không thể trả lời vừa chẳng cần thiết. Chiêm tinh không phải khoa học. Nhưng vấn đề không nằm ở đây.

Thái độ này được thể hiện ở trang Chiêm tinh ba xạo (Astrology is Fake) trên tờ The Hairpin do Rosa Lyster chấp bút, với các dòng tít như “Chiêm tinh ba xạo, nhưng Sư tử thật sự nổi tiếng” hay “Chiêm tinh ba xạo, nhưng Kim ngưu thật sự ghét thay đổi”.

Giới học giả lắm chuyện thì giải thích rằng thế hệ thiên niên kỷ có lẽ cảm thấy thoải mái hơn khi sống ở vùng tiếp giáp giữa hoài nghi và tin tưởng, bởi họ đã dành quá nhiều thời gian trên mạng, một không gian vừa thực vừa hư. Trong một so sánh khác khập khiễng hơn một chút, The Atlantic đặt câu hỏi: Liệu chúng ta có đi tìm chân lý trong văn chương? Câu trả lời có lẽ là vừa có, lại vừa không. Chiêm tinh bói toán cũng thế.■