Số là năm 2019 Bộ Khoa học và Công nghệ ban hành Quy chuẩn kỹ thuật quốc gia về thép không gỉ, chỉ cho phép các loại inox đáp ứng tiêu chuẩn quốc gia Việt Nam, tiêu chuẩn quốc gia nước ngoài và một số tiêu chuẩn quốc tế được phép lưu thông.

Như vậy có nghĩa các loại inox chỉ đáp ứng tiêu chuẩn cơ sở sẽ bị cấm nhập khẩu, lưu hành kể từ ngày 1-6-2021. Trước sự phản ứng của doanh nghiệp cho rằng quy định này bất hợp lý, quy chuẩn đã được tạm dừng thi hành, gia hạn đến 31-12-2022.

Thế là sang năm 2023, các doanh nghiệp inox của Việt Nam có sử dụng mác thép với tiêu chuẩn này không thể tiếp tục hoạt động do thiếu nguyên liệu sản xuất. Họ đã tìm đến Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) để được hỗ trợ.

Đồng thời, 27 doanh nghiệp đồng loạt ký tên gửi thư phản ánh lên Chính phủ. Phó thủ tướng Trần Lưu Quang chỉ đạo Bộ Khoa học và Công nghệ phải giải quyết.

Trực tiếp chứng kiến cuộc đối thoại của bộ với 27 doanh nghiệp trên vừa diễn ra, tôi thực sự bất ngờ. 

Cuộc họp kéo dài gần ba tiếng đồng hồ và gần như rơi vào bế tắc khi càng về cuối Bộ Khoa học và Công nghệ gần như không thể trả lời các câu hỏi một cách thỏa đáng.

Đầu tiên, doanh nghiệp nêu vấn đề: Tại sao Bộ Khoa học và Công nghệ ban hành Quy chuẩn 20 về thép không gỉ, trong khi Bộ Công Thương cho rằng không cần thiết ban hành với các sản phẩm hàng hóa sử dụng thép không gỉ làm nguyên liệu?

Bộ Khoa học và Công nghệ trả lời: Quy chuẩn này nhằm bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng và giúp các doanh nghiệp nâng cao chất lượng sản phẩm.

Các doanh nghiệp phản ứng: Quy chuẩn này cấm người tiêu dùng mua sản phẩm bình dân, giá rẻ, phù hợp với nhu cầu và túi tiền của họ, bắt họ mua hàng hóa cao cấp đắt hơn, như vậy đâu có bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng?

Cơ quan nhà nước chỉ quan tâm đến chất lượng hàng hóa. Nhưng doanh nghiệp để bán được hàng còn phải quan tâm đến giá cả, số lượng, thời gian giao hàng và nhiều yếu tố khác. Chất lượng chỉ là một trong rất nhiều tiêu chí để tồn tại trên thương trường.

Các doanh nghiệp lại hỏi: Vì sao Bộ Khoa học và Công nghệ cấm inox của các doanh nghiệp này lưu thông, nhưng sản phẩm inox tương tự vẫn được nhiều nước phát triển tại châu Âu, châu Mỹ, Đông Á nhập khẩu bình thường?

Bộ Khoa học và Công nghệ: Chúng tôi sẽ kiểm tra lại.

Các doanh nghiệp: Vì sao Bộ Khoa học và Công nghệ cấm các doanh nghiệp nhập khẩu inox chỉ đáp ứng tiêu chuẩn cơ sở làm nguyên liệu sản xuất, trong khi đồ gia dụng làm từ loại inox tương tự lại được nhập khẩu bình thường? Như vậy tác động bất lợi đến sản xuất trong nước.

Bộ trả lời: Chúng tôi sẽ đánh giá thêm.

Các doanh nghiệp truy vấn tiếp: Vì sao Bộ Khoa học và Công nghệ không thông báo hay lấy ý kiến các doanh nghiệp khi soạn thảo Quy chuẩn 20, trong khi họ là đối tượng chịu tác động lớn nhất?

Bộ trả lời: Chúng tôi kiểm tra lại hồ sơ.

Kết thúc cuộc họp, đại diện Bộ Khoa học và Công nghệ hứa sẽ báo cáo lãnh đạo và trả lời các câu hỏi trên của doanh nghiệp bằng văn bản. Nhưng gần một tháng trôi qua vẫn chưa thấy câu trả lời.

Quan sát cuộc họp, tôi có cảm giác đại diện của Bộ Khoa học và Công nghệ dù đã nỗ lực trả lời các câu hỏi nhưng lý do thực của việc ban hành Quy chuẩn 20 vẫn chưa thể đưa ra một cách thuyết phục.

Dù bất kể lý do là gì, những thiệt hại thực tế cho 27 doanh nghiệp trên là hiện hữu. Có doanh nghiệp nói: "Chúng tôi có hàng trăm công nhân phải cho nghỉ việc hoặc làm việc cầm chừng. Chúng tôi từ diện năm nào cũng có lãi để đóng thuế cho Nhà nước thì nay đã thua lỗ kỷ lục".

Đây không phải lần đầu tiên tôi chứng kiến các doanh nghiệp Việt Nam "chết đứng như Từ Hải" vì những chính sách do các bộ ngành ban hành bất ngờ. Nhưng có lẽ đây là lần đầu tiên tôi thấy một quy định được ban hành mà không có lý do thỏa đáng và bị doanh nghiệp phản ứng gay gắt đến như vậy.

Doanh nghiệp đang hết sức khó khăn, Chính phủ đã yêu cầu phải bỏ ngay các thủ tục, quy định làm khó, gây cản trở hoạt động kinh doanh. Bởi vậy, cần phải xem lại và đánh giá kỹ lưỡng các chính sách bị phản ứng như trên và chỉ ban hành quy định khi có sự đồng thuận vì lợi ích chung.

Doanh nghiệp ‘tố’ Bộ Khoa học và Công nghệ báo cáo phó thủ tướng không đầy đủ

Nhóm 28 doanh nghiệp sản xuất và kinh doanh thép không gỉ (inox) đã có đơn gửi phó thủ tướng, cho rằng báo cáo của Bộ Khoa học và Công nghệ "chưa phản ánh đúng đắn toàn bộ" các vấn đề được nêu ra trong cuộc làm việc.