Kinh tế Mỹ gửi gắm gì nơi chính sách giảm thuế?

Ông Trump và tờ khai thuế mới mà ông khoe là giản tiện chỉ còn bằng một tấm bưu thiếp sau khi đạo luật mới được thông qua. -Ảnh: NBC News

Tuy cuộc tranh cử tổng thống Hoa Kỳ đã xong hơn một năm, nhưng dư âm sôi nổi và sự phân hóa vẫn “đào sâu” hơn trong xã hội Mỹ.

Cá nhân người viết - một cử tri Mỹ thuộc Đảng Cộng hòa, thiên về “chính sách Trump” phải đối diện đều đều với các bêu riếu hay “chọc quê” của vài thành viên trong gia đình hay nhóm bạn thân trung học ngày xưa, mỗi lần có các chỉ trích cá nhân về “tính cách ông Trump” như thói quen viết Twitter chỉ trích người này người kia, những phát ngôn chính trị hay phi chính trị thiếu chọn lọc của ông, hay chuyện vài người con ông được coi là “dựa thế cha để làm ăn buôn bán riêng”.

Tuy nhiên, ngoài các chỉ trích trên (tất phải có trong một xã hội dân chủ) khá đông dân chúng vẫn vui vẻ bên bàn tiệc Thanksgiving vừa qua, nói chuyện chứng khoán lên cao, quỹ về hưu tăng khá bảo đảm cho tương lai, công ăn việc làm đang tốt hơn, bớt lo thất nghiệp nên chuyên chú hơn vào chuyện mua nhà đổi nhà, ào ạt mua xe và đi shopping giá rẻ vì lạm phát vẫn trong vòng kiềm tỏa 2%...

Trong các cuộc mạn đàm này, chắc vài người phải tự hỏi câu quen thuộc “Que veut le peuple?” (Dân tình muốn gì nữa?). Công bình ra cũng nên xem lại kinh tế Mỹ năm qua khá ra sao và nhất là chương trình giảm thuế quan trọng hiện tại sẽ đưa nó đi về đâu?

Linh hồn của cuộc cách mạng giảm thuế

Lúc ông Trump tranh cử, GDP Mỹ chỉ tăng 1,5% vào quý 2-2016, do cả yếu tố tâm lý ngại chi tiêu của dân chúng còn sót lại từ cuộc khủng hoảng 2007-2008, theo lời giải thích của ông vua đầu tư chứng khoán Warren Buffet.

Một kinh tế gia lừng danh thuộc Đảng Dân chủ từng được giải Nobel, Paul Krugman, đã phát biểu thêm là chính sách của Trump khó giúp tăng trưởng Mỹ vượt mức 2%.

Nhưng ông Trump lại coi đây như tiền đề cho chính sách phục hồi kinh tế Mỹ. Do đó ông đưa ra chương trình lớn là vực dậy nền sản xuất công nghệ của Hoa Kỳ và đem công ăn việc làm về lại Mỹ, thay vì “thuê ngoài”, đẩy sản xuất ra khỏi Mỹ mà giới doanh nhân theo đuổi hơn hai thập niên qua, trong nền kinh tế hội nhập toàn cầu.

Tuy Tổng thống Trump chưa đưa ra được dự luật kinh tế nào quan trọng qua Quốc hội sau 10 tháng, chính phủ ông đã dùng các sắc lệnh hành pháp để gỡ bỏ rất nhiều các sắc lệnh cùng loại được cho là ngăn cấm hay cản trở kinh doanh của tám năm dưới thời người tiền nhiệm Barack Obama.

Cộng thêm đầu tư của giới kinh doanh, trong niềm tin là chính sách giảm thuế tương lai sẽ đẩy mạnh lợi nhuận và phục hồi kinh tế, mức tăng trưởng GDP của Mỹ đã lên hơn gấp đôi (3,1%-3,3%) liên tiếp trong ba quý 1, 2 và 3-2017.

Triển vọng này được dự báo tiếp tục trong quý 4. Phản ảnh niềm lạc quan này của doanh nghiệp Hoa Kỳ và giới đầu tư, chỉ số Dow Jones đã tăng hơn 35%, từ mức 17.888 ngay trước bầu cử (7-11-2016) đến nay đạt mức 24.272 (cuối ngày 30-11-2017).

Đảng Dân chủ và bà Hillary Clinton từng coi chính sách kêu gọi giảm thuế của ông Trump là một kiểu “hiệu ứng kinh tế học nhỏ giọt” (trickle-down economics) đã lỗi thời (dựa trên lập luận chính yếu là việc tạo ra của cải ở giới chủ doanh nghiệp sẽ giúp sự giàu có lan tỏa xuống các tầng lớp dưới rồi ra cả xã hội).

Bà Clinton còn kể là một trong các cố vấn kinh tế của bà đã dự báo chương trình của ông Trump có thể “gây suy thoái cho Mỹ” và sẽ làm mất đi 3 triệu việc làm (thực tế tỉ lệ thất nghiệp xuống mức thấp nhất trong nhiều năm qua, còn 4,1% vào cuối tháng 10-2017, dù cũng phải ghi nhận các nỗ lực trước đó của ông Obama trong việc tạo công ăn việc làm).

Điều đáng ghi nhớ là cuộc thắng cử của ông Trump, tuy là chuyện cũ, được nhiều người giải thích là do cuộc “cách mạng” của giới trung lưu, phản ảnh tình trạng bất mãn của giới này và lao động Mỹ từ hơn hai thập niên qua, với thu nhập dựa trên giá cố định, hay thu nhập thực (real income) tăng rất chậm do ảnh hưởng của toàn cầu hóa, trái ngược hẳn với thu nhập thực tế tăng vọt của cùng giới trung lưu và thương nhân ở các nước mới nổi, hưởng lợi rõ rệt và nhiều nhất từ gia tăng thương mại quốc tế và toàn cầu hóa.

Đây là kết luận của một nghiên cứu rất quan trọng do kinh tế gia Branko Milanovic của Ngân hàng Thế giới thực hiện năm 2012, dựa theo một thống kê nổi tiếng mang tên Đồ thị con voi về toàn cầu hóa.

Nghiên cứu kết luận rằng những người bị thất lợi trong thời toàn cầu hóa 1988-2008 lại chính là giới trung lưu trong các nước phương Tây, trong khi đem lại phép lạ phát triển tột độ cho các nước mới nổi và nhiều triệu “đại gia” trong các xã hội đó.

Sau hết, chính sách kinh tế tương lai của Hoa Kỳ phụ thuộc chính vào tác động của chương trình giảm thuế do ông Trump đề nghị, nhắm đến kích thích tăng trưởng GDP và tạo công ăn việc làm, được một số đông kinh tế gia có uy tín của Hoa Kỳ lên tiếng chính thức ủng hộ, chẳng hạn như thể hiện qua lá thư ngày 25-11 gửi bộ trưởng tài chính Mỹ của 9 kinh tế gia nổi tiếng đăng trên báo Wall Street Journal.

Theo đó, kinh tế Mỹ được kỳ vọng có thể sẽ bùng nổ mạnh mẽ vì chi tiêu đầu tư kinh doanh và cá nhân: tăng trưởng GDP cao sẽ đẩy thu nhập của doanh nghiệp và cá nhân tăng cao, cuối cùng làm cho tổng số thuế thu được nhiều hơn, dù thuế suất giảm, không làm tăng thâm hụt ngân sách, ít nhất là trong 3-4 năm tới (tuy nhiên, một ủy ban của Thượng viện lại cảnh báo giảm thuế suất có thể khiến thâm hụt ngân sách tăng lên thêm 1.000 tỉ USD).

Linh hồn của cuộc “cách mạng giảm thuế” là sẽ giảm hẳn thuế thu nhập doanh nghiệp từ 35% xuống 20%, rồi giảm và đơn giản hóa hệ thống các thuế suất thu nhập cá nhân, tùy theo dự luật thuế nào được chấp thuận.

Theo các nghiên cứu định lượng của các chuyên gia kinh tế nói trên, kết quả và tiến trình từ giảm thuế đến nâng cao tăng trưởng kinh tế sẽ như sau:

1) Giảm thuế doanh nghiệp và cho khấu trừ ngay chi phí đầu tư sẽ tăng đầu tư và theo đó tăng hoạt động kinh tế, vì giới doanh nghiệp sẽ có triển vọng tăng lợi nhuận:

các nghiên cứu định lượng chỉ ra là giảm thuế xuống mức 20% sẽ tăng nhu cầu đầu tư khoảng 15% và GDP trong 10 năm khoảng 4%, tức là tăng thêm 0,4% GDP mỗi năm (tuy nhiên cũng phải nhắc lời một kinh tế gia nổi tiếng khác, Lawrence Summers, cựu bộ trưởng tài chính Mỹ, người đã đặt vấn đề với dữ liệu và tiên đoán về các con số tăng trưởng này).

Hai mắt xích quan trọng cho tác dụng của việc giảm thuế với GDP là: (i) làm tăng đầu tư của tư nhân, và (ii) tăng đầu tư này sẽ dẫn đến các hoạt động kinh tế khác như tiêu thụ và xuất khẩu.

Tranh luận giữa các nhà kinh tế và hai giới bênh và chống chương trình giảm thuế là xung quanh hai mắt xích đó. Ngoài ra, các hãng ngoại quốc được dự báo sẽ gia tăng đầu tư vào Mỹ, và các hãng Hoa Kỳ đa quốc gia sẽ bớt nhu cầu “thuê ngoài” vốn đẩy sản xuất và việc làm ra khỏi Mỹ.

2) Giảm thuế thu nhập cá nhân cũng sẽ tác động tích cực đến sản xuất và khiến người lao động tích cực gia nhập đội ngũ lao động hơn trước.

Giới đầu tư ngoài doanh nghiệp cũng sẽ gia tăng đầu tư vì được khấu trừ ngay và giảm thuế, còn các cá nhân sẽ hăng hái làm việc hơn vì được giữ lại thu nhập nhiều hơn.

Đặc biệt là với mức thuế suất cá nhân giảm còn 12%-15%, và khoản miễn trừ căn bản (standard deduction) tăng gấp đôi lên 24.000 USD, giới trung lưu sẽ được giảm thuế đáng kể cho tới năm 2023, sau đó từ năm 2024 một số nghiên cứu lại chỉ ra rằng giới này phải đóng thuế cao hơn.

Và giới có thu nhập cao nhất dù vẫn phải trả thuế suất cao nhất 38%-39,6% vẫn được dự báo là thu lợi nhiều nhất với thuế di sản (estate tax) được bãi bỏ phần lớn hay hoàn toàn sau một số năm, và đó là một lý do của cuộc tranh cãi gay go ở giai đoạn chót này.

Không thấy nói gì về “cạnh tranh bất chính” của Trung Quốc

Tổng thống Trump luôn hi vọng giảm thuế sẽ là biện pháp “vĩ đại” để khuyến khích đầu tư vào Mỹ và chi tiêu cá nhân Mỹ, giữ lại các hãng Mỹ lớn sản xuất sinh lời ở Mỹ thay vì khiến họ ra nước ngoài (chẳng hạn Apple chuyên sản xuất ở nước ngoài, nhất là tại Trung Quốc, và giữ hẳn trên 260 tỉ USD lợi nhuận ở ngoại quốc để tránh thuế, thay vì đem về Mỹ đầu tư và tạo công ăn việc làm cho lao động Mỹ).

Ông vẫn chủ trương xét lại các hiệp ước thương mại lớn như NAFTA để bảo vệ công nghiệp và lao động Mỹ. Ngoài ra, ông cũng tuyên bố sẽ thêm các biện pháp phụ và tiếp tục xét lại hay bỏ bớt các quy định nhằm tăng cường sản xuất công nghệ ở Mỹ, hay phục hồi các thành phố công nghiệp lớn.

Tuy nhiên, theo người viết, điều đáng thất vọng nhất trong các chính sách kinh tế đã áp dụng của chính phủ Trump là sau hơn 10 tháng, hình như ông Trump đã quên mất các tuyên bố hùng hồn thời tranh cử là sẽ “nghiêm khắc duyệt lại chính sách ngoại thương với Trung Quốc” để bảo vệ công nghiệp và lao động Mỹ, chống lại các “cạnh tranh bất chính” của họ từ hơn hai thập niên qua.■