Luật thuế 71 đang gây khó khăn cho doanh nghiệp sản xuất phân bón trong nước - Ảnh: PVN

Số liệu thống kê của Hiệp hội phân bón Việt Nam, từ năm 2015 khi thực hiện Luật thuế 71, giá thành phân đạm trong nước tăng 7,2% - 7,6%; phân DAP tăng 7,3% - 7,8%, phân supe lân tăng 6,5% - 6,8%; phân NPK và hữu cơ tăng từ 5,2% - 6,1%... Nghịch lý này xuất hiện hoàn toàn ngược lại so với kỳ vọng ban đầu của Chính phủ là giảm giá bán phân bón, mang lại lợi nhuận cho người nông dân.

Lý do chính là vì thuộc đối tượng không chịu thuế giá trị gia tăng (GTGT), mặt hàng phân bón không được khấu trừ thuế GTGT của nguyên vật liệu, dịch vụ dùng trong sản xuất. Từ đó, chi phí sản xuất phân bón tăng lên do buộc phải tính phần thuế GTGT không được khấu trừ này vào chi phí giá thành sản phẩm, khiến người nông dân vẫn phải mua phân bón nội địa với giá cao.

Hạn chế sản xuất trong nước, tăng chi ngoại tệ

Hệ quả là không ít nông dân đã chuyển qua dùng phân bón nhập khẩu do giá cả cạnh tranh hơn. Từ năm 2015 đến nay, mỗi năm nước ta vẫn nhập khẩu trên 4 triệu tấn phân bón, chủ yếu từ Trung Quốc, Indonesia, Malaysia, Philippines, Nga, Trung Đông… trị giá khoảng 1,33 tỉ USD.

Doanh nghiệp sản xuất đứng trước bất lợi khi cạnh tranh hàng nhập khẩu do không phải chịu thuế GTGT, giá bán giảm 5%. Nhiều nước khuyến khích xuất khẩu nên thuế là 0%, cộng thêm chi phí nguyên liệu sản xuất phân bón rất thấp. Trong khi hàng nhập khẩu ngày càng tăng thì sản xuất trong nước lại thu hẹp quy mô sản xuất.

Theo Bộ Nông nghiệp và phát triển nông thôn, năm 2018 cả nước nhập khẩu hơn 600.000 tấn ure, với kim ngạch gần 70 triệu USD, chủ yếu từ Nga và Trung Quốc. 9 tháng đầu năm 2019, lượng đạm nhập khẩu về tiếp tục tăng 2 con số.

Trong khi đó, Đạm Cà Mau và Đạm Phú Mỹ, 2 doanh nghiệp lớn nắm 70% thị phần phân đạm trong nước, lại phải đối mặt với thách thức thiếu khí và giá khí tăng cao. Sản phẩm phân bón chất lượng bị thu hẹp càng tạo điều kiện cho hàng giả, hàng lậu kém chất lượng chiếm lĩnh thị trường.

Bộ Công thương cho hay trung bình mỗi năm lực lượng quản lý thị trường phát hiện và xử lý khoảng 3.000 vụ liên quan đến phân bón lậu, phân bón giả. Hàng lậu có giá thấp hơn hàng chính ngạch từ 1-2 triệu đồng/tấn, khi đến tay người dân thấp hơn thị trường khoảng 500 - 1.000 đồng/kg nên dễ thu hút bà con nông dân. 

Mặt khác, do nhận thức của người dân nhiều nơi, đặc biệt là nông dân vùng sâu, vùng xa còn hạn chế, cộng với tâm lý ham rẻ nên dễ mua phải phân bón giả, phân bón nhái, phân bón kém chất lượng.

Hiện có khoảng 7.000 loại phân bón bán trên thị trường. Quản lý phân bón còn nhiều bất cập và kẽ hở để đưa hàng lậu vào. 

Tác động tiêu cực của phân bón giả, phân bón kém chất lượng là gây suy kiệt sức sống của cây trồng dẫn đến giảm năng suất. Theo tính toán của các chuyên gia, nếu trung bình phân bón giả gây thiệt hại mỗi hecta là 200 USD thì mỗi năm ngành nông nghiệp thiệt hại tới 2,6 tỉ USD, đặc biệt nguy hại khi nông sản Việt đang hướng ra quốc tế.

Người nông dân có thể chịu thiệt hại do phân bón giả - Ảnh: PVN

Kìm hãm phát triển nông nghiệp

Ông Hoàng Văn Cường - ủy viên Ủy ban Tài chính ngân sách Quốc hội - phân tích, chính sách thuế GTGT hiện đang tạo ra "hỗ trợ" cho nhập khẩu từ nước ngoài mà không hỗ trợ cho doanh nghiệp trong nước. Nếu đánh thuế VAT với phân bón thì lập tức phân bón ngoại nhập cũng phải chịu thuế VAT. Do vậy, ngay khi nhập lượng phân bón vào biên giới, ngân sách đã thu được một khoản từ thuế VAT đó. 

Thuế VAT làm cho giá phân bón cao lên, tuy nhiên cũng làm cho năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp trong nước được nâng theo.

Cũng theo chuyên gia, chính sách này làm cho doanh nghiệp sản xuất phân bón chịu thêm nhiều sức ép và hoàn toàn không có tác dụng khuyến khích đầu tư công nghệ mới trong sản xuất, có nguy cơ đẩy ngành sản xuất phân bón Việt Nam "đi thụt lùi", ngược xu thế.

Về dài hạn, nếu không có sự thay đổi về chính sách thuế, các doanh nghiệp trong nước còn phải đối mặt với nguy cơ thay đổi chiến lược kinh doanh sang lĩnh vực khác, nhường thị phần lại cho các sản phẩm phân bón ngoại nhập giá rẻ, kém chất lượng. Đây chính là nguy cơ lớn nhất cho ngành nông nghiệp và xuất khẩu nông sản Việt Nam.

Theo một nghiên cứu của Tổ chức Lương thực và nông nghiệp Liên Hiệp Quốc (FAO), cùng với các yếu tố về giống, thủy lợi, cơ giới hóa nông nghiệp, phân bón đóng góp tới trên 40% cho việc nâng cao năng suất cây trồng. 

Về lâu dài, sự lệ thuộc vào phân bón nhập khẩu không thể đảm bảo phát triển nền nông nghiệp bền vững, gây ảnh hưởng đến mối quan hệ công nghiệp - nông nghiệp - nông dân và nông thôn.

Chính vì vậy, chính sách thuế phân bón rất cần có sự thay đổi để phù hợp với tình hình và đúng với định hướng chiến lược phát triển ngành phân bón của Chính phủ. 

Sự thay đổi này còn là yếu tố tạo điều kiện cho doanh nghiệp phát triển các sản phẩm có chất lượng tốt, tính năng đặc thù dựa trên việc sử dụng công nghệ cao, tạo đòn bẩy cho sự tăng trưởng phát triển kinh tế - xã hội của các địa phương nói riêng và phát triển kinh tế - xã hội của cả nước nói chung.