Không bực dọc, tài xế ít vi phạm giao thông!

Có nhiều nguyên nhân dẫn đến tình trạng tai nạn và ùn tắc giao thông. Cơ quan quản lý đường cao tốc Liên bang Hoa Kỳ (Federal Highway Administration - FHWA) đã định lượng các yếu tố ảnh hưởng như sau: người tham gia giao thông: 63,5%; cơ sở hạ tầng giao thông: 28%; phương tiện tham gia giao thông: 8,5%.

Đặc biệt, FHWA cũng nghiên cứu các yếu tố ảnh hưởng đến vi phạm giao thông của người điều khiển phương tiện. Một trong những nguyên nhân dẫn đến vi phạm giao thông chính là áp lực với tài xế khi lái xe. Nghiên cứu này có sự tương đồng với khảo sát của Viện Nghiên cứu phát triển TP.HCM khi cho rằng vi phạm giao thông có một phần nguyên nhân từ trạng thái tâm lý của con người.

Căng thẳng chực chờ bùng nổ

Thời gian vừa qua, rất nhiều vi phạm giao thông và va chạm đáng tiếc trên đường xuất phát từ trạng thái tâm lý căng thẳng, bực bội của người điều khiển phương tiện. Đơn cử, ở một số tuyến đường đang thi công, mặt đường bị thu hẹp một thời gian dài khiến người dân phải chen chúc, vật lộn với không gian chật chội còn lại. Để giải tỏa sự ức chế, nhiều người sẵn sàng vi phạm giao thông như đi lấn sang làn đường đối diện hay chạy xe trên lề đường.

Đó là chưa kể những vi phạm nghiêm trọng hơn như gây rối trật tự công cộng hay cố ý gây thương tích, mà đôi khi duyên cớ vô cùng nhỏ nhặt. Chỉ một cái nhìn không thiện cảm hoặc một câu nói bực dọc sau khi va quẹt, một số người sẵn sàng lao vào ăn thua đủ với nhau trên đường.

Các vụ hành hung, tấn công người khác vì va quẹt trên đường diễn ra ngày càng nhiều. Hành vi côn đồ đã và sẽ bị trừng trị nghiêm minh trước pháp luật. Nhưng căn cơ hơn vẫn là làm sao hạ nhiệt những "cái đầu nóng", góp phần hạn chế sự căng thẳng, bực bội của các lái xe.

Nghiên cứu của FHWA chỉ ra các nguyên nhân dẫn đến sự ức chế của các bác tài: do bị tài xế khác khiêu khích, gài bẫy; do hạ tầng giao thông quá tệ; hay do thiết bị, đèn báo giao thông hoạt động bất hợp lý.

Có luật nhưng không thể khiếu nại

Do đó, muốn cởi bỏ bớt áp lực cho các tài xế nhằm giảm vi phạm giao thông, hạn chế những vụ việc "đụng là đánh", nhà nước phải áp dụng đồng loạt nhiều cách thức khác nhau để loại trừ nguyên nhân làm phát sinh căng thẳng, ức chế. Cụ thể, quy định pháp luật xử lý hành vi vi phạm pháp luật, xử lý người khiêu khích hay các cơ quan chức năng vô trách nhiệm với hạ tầng giao thông cũng giúp người ngồi sau tay lái bình tĩnh hơn khi đi đường.

Pháp luật Việt Nam hiện đã có chế tài với các tài xế khiêu khích, gài bẫy tài xế khác. Hành vi cố tình chạy xe "rùa bò", không cho xe đi sau vượt qua khi đầy đủ các điều kiện an toàn, tạt đầu xe khác, lạng lách, đánh võng gây cản trở giao thông… thì tài xế sẽ bị xử phạt theo quy định (thường là có chứng cứ bằng video và hình ảnh). Tuy nhiên, người dân cung cấp thông tin cho cơ quan chức năng thì ít nhận được phản hồi và đôi khi chỉ biết kết quả nhờ… báo đăng.

Tuy nhiên, với nguyên nhân đến từ hạ tầng giao thông không bảo đảm hay sự bất hợp lý trong vận hành thiết bị, đèn báo giao thông… thì các bác tài, người đi đường hầu như không có cách phản hồi thật sự hiệu quả, ngoại trừ việc trông đợi vào tinh thần trách nhiệm của các cơ quan công quyền.

Theo quy định, công dân có quyền khiếu nại, khởi kiện, phản ánh, kiến nghị về hành vi, quyết định trái pháp luật của cơ quan công quyền. Thế nhưng, đối tượng của khiếu nại và khởi kiện là các quyết định hành chính cá biệt - tức là quyết định được ban hành để giải quyết một vấn đề cụ thể trong hoạt động quản lý nhà nước.

Đối tượng của khiếu nại và khởi kiện cũng có thể là hành vi hành chính. Tuy nhiên, mấu chốt nằm ở chỗ quyết định hành chính, hành vi hành chính này phải được chứng minh là trái pháp luật, xâm phạm trực tiếp đến quyền, lợi ích hợp pháp của người khiếu nại, khởi kiện. Đây chính là rào cản khiến người đi khiếu nại, khởi kiện nản lòng.

Về nguyên tắc, đường sá nhiều ổ voi, ổ gà, biển báo giao thông bị che khuất… đều có một phần trách nhiệm của các cơ quan quản lý. Điều này được lý giải rằng các cơ quan nhà nước đã không kịp thời khắc phục, tức không làm tròn trách nhiệm quản lý, duy tu đường sá. Tuy nhiên, tài xế không thể chứng minh được việc các cơ quan quản lý không duy tu, sửa chữa, quản lý đường kịp thời đã xâm phạm trực tiếp đến quyền, lợi ích hợp pháp của mình. Vì vậy, có luật nhưng người dân không thể khiếu nại hay khởi kiện.

Tài xế còn có thể thực hiện quyền phản ánh, kiến nghị. Nhưng việc khiếu nại, khởi kiện được quy định phải giải quyết trong thời gian cụ thể và phản hồi cho người khiếu nại, khởi kiện với những thủ tục rõ ràng, còn phần lớn phản ánh, kiến nghị của công dân thường rơi vào quên lãng, bởi cơ quan nhà nước không bắt buộc phải phản hồi hay thực hiện theo yêu cầu của người phản ánh, kiến nghị.

Dân được khiếu kiện, cơ quan quản lý chủ động hơn

Ở Nhật Bản, phạm vi khiếu nại và khởi kiện hành chính rất rộng. Hiện ở nước này có hai đạo luật cơ bản liên quan đến giải quyết tranh chấp hành chính là luật khiếu nại hành chính (thẩm quyền giải quyết tranh chấp thuộc cơ quan hành chính) và luật kiện tụng hành chính (thẩm quyền giải quyết tranh chấp thuộc tòa án).

Theo đó, công dân có quyền khiếu nại, khởi kiện bất cứ quyết định, hành vi nào của nhà nước, kể cả các văn bản quy phạm pháp luật, chính sách của nhà nước nếu họ cho rằng những quyết định, hành vi đó ảnh hưởng bất lợi đến quyền và lợi ích hợp pháp của họ. Hệ thống cơ quan tiếp nhận và giải quyết khiếu kiện của Nhật Bản cũng được tổ chức đầy đủ, toàn diện, linh hoạt, nhằm bảo đảm bất cứ khiếu kiện nào của người dân cũng được xem xét và giải quyết một cách thấu đáo.

Tương tự, pháp luật Cộng hòa Liên bang Đức công nhận quyền khiếu kiện của công dân với các quyết định và hành vi hành chính. Về thẩm quyền thì cơ quan hành chính sẽ giải quyết khiếu nại hành chính, còn khởi kiện hành chính sẽ được xét xử bởi tòa án.

Dựa trên nguyên tắc bảo vệ niềm tin công dân, những tác nhân gây ảnh hưởng đến niềm tin công dân phải bị loại trừ. Nguyên tắc này được xem là hệ quả phát triển cao của nhà nước pháp quyền, khẳng định rằng pháp luật và việc áp dụng pháp luật phải mang lại kết quả công bằng. Mặc dầu trên thực tế cơ quan quản lý đã thực hiện việc duy tu, bảo dưỡng đường sá, nhưng đường sá xuống cấp vẫn là sự tắc trách của cơ quan quản lý.

Do đó, pháp luật Đức cho phép khiếu kiện để buộc cơ quan nhà nước hữu trách phải thực hiện trách nhiệm chủ động hơn. Chính quyền khiếu nại, khiếu kiện của công dân là động lực để các cơ quan quản lý đường giao thông làm việc có trách nhiệm hơn, lái xe nghiêm túc hơn, từ đó giảm những tác nhân gây bực bội, ức chế cho các tài xế.

Trong tương lai, Quốc hội Việt Nam có thể cân nhắc cho phép công dân có quyền khiếu nại với các quyết định, hành vi có nguy cơ cao, ảnh hưởng đến quyền và lợi ích hợp pháp của công dân. Tuy nhiên, có thể nhìn thấy trước sẽ xảy ra tình trạng quá tải trong giải quyết khiếu nại.

Nên chăng, trước mắt có thể cho phép công dân có quyền khiếu nại với các quyết định, hành vi của cơ quan nhà nước ở địa phương khi cho rằng quyết định, hành vi đó không thể hiện hết trách nhiệm của các cơ quan này. Nếu được như vậy, đây sẽ là một kênh thông tin "ngược" chân thật, tạo điều kiện cho chính quyền nắm bắt chính xác những khiếm khuyết, hạn chế, bất cập để kịp thời chấn chỉnh, khắc phục, hướng đến một nền hành chính phục vụ thật sự vì dân.■