Khoa học của các trào lưu đặt tên con

Theo dữ liệu của Baby Center, ba cái tên phổ biến hàng đầu cho trẻ sinh năm 2023 ở Mỹ là Noah, Liam và Oliver cho bé trai; Olivia, Emma và Amelia cho bé gái. Trong đó, nhóm tên bé trai đã có sự soán ngôi: Noah vượt lên dẫn đầu, đẩy Liam xuống vị trí thứ hai. 

Dữ liệu cũng cho thấy những cái tên từng phổ biến với người Mỹ như Michael hay Abigail ít được phụ huynh thời nay chọn; thay vào đó là các tên lạ tai như Luna hay Asher.

Tên thịnh tên suy

Xu hướng chọn tên "không đụng hàng" sẽ tiếp tục trong năm 2024 này, theo dự báo của Jennifer Moss - người sáng lập trang web gợi ý tên cho trẻ sơ sinh BabyNames.com. 

Để con mình không phải chịu cảnh đến lớp thầy gọi tên Mary thì có ít nhất hai cánh tay giơ lên, những người sắp đón con trẻ chào đời phải lùng sục trong những "kho tên" như từ điển (để cái tên thực sự là những từ có nghĩa) và cây gia phả (phải truy thật sâu, để có tên cũ với cả dòng họ nhưng mới với riêng gia đình ta). 

Một xu hướng đặt tên được dự báo sẽ phổ biến trong năm 2024 là tên trung tính, đặt cho con trai hay con gái đều được, hoặc dùng tên vốn dành cho bé trai để đặt cho bé gái.

Điều gì khiến một cái tên trở nên hấp dẫn ở thập kỷ này nhưng lại trở nên nhàm chán ở thập kỷ tiếp theo? Hay như The Guardian mô tả, những cái tên đã "tuyệt chủng" rồi "tái sinh" thế nào? Xu hướng đặt tên con chịu ảnh hưởng của lịch sử gia đình? 

Truyền hình, âm nhạc và phim ảnh? Du nhập xu hướng đa văn hóa? Trả lời các câu hỏi đó chính là nhiệm vụ của "khoa học của các trào lưu đặt tên", như tựa bài viết trên trang JSTOR Daily.

Moss không đưa ra các dự báo theo kiểu đoán mò, nói lấy được. Xuất thân là lập trình viên và chuyên gia dữ liệu máy tính, bà lập BabyNames.com năm 1996 và trong gần 30 năm qua, liên tục phân tích và dự báo các xu hướng đặt tên con.

Theo bà, cứ sau mỗi chu kỳ nhất định, vài cái tên sẽ nổi lên như cồn, thống trị một thời gian, sau đó "lặn mất tăm hơi". Cũng nhờ quy luật này mà chỉ cần nghe tên là có thể đoán được một người sinh ra trong giai đoạn nào. Như ở Việt Nam, ngày nay gặp một người trung tuổi tên là Chiến Thắng hay Hòa Bình, có thể mạnh dạn đoán họ sinh năm 1975.

Pamela Redmond, tác giả chuyên viết sách về tên cho trẻ sơ sinh kiêm người sáng lập trang Nameberry, cho rằng cần một thế kỷ để một cái tên từng được ưa chuộng "hot" trở lại. "Chẳng ai muốn lấy tên cha mẹ hay ông bà đặt cho đứa trẻ mới sinh, nhưng tên các cụ, tức 90-100 năm trước, có lẽ đã đủ xưa để quay trở lại" - Redmond nói với The Guardian.

Ảnh hưởng của pop

Trong bài viết trên JSTOR Daily, tác giả Clive Thompson cho rằng chưa có lý giải chính thức nào về sự thịnh suy của những cái tên. Tất cả nhận định chỉ là suy đoán từ kết quả thống kê dữ liệu.

Một trong những manh mối vững chắc hiếm hoi là ảnh hưởng của văn hóa đại chúng. Mọi thứ từ tên người nổi tiếng, nhân vật trong sách đang bán chạy cho đến tên bài hát đều có thể trở thành nguồn cảm hứng cho các bậc cha mẹ.

Trong một nghiên cứu về việc đặt tên cho trẻ sơ sinh từ 1965 - 1985, Michelle Napierski-Prancl nhận thấy khi bài hát Joanna của ban nhạc Kool and the Gang lọt vào danh sách Hot 100 của Billboard vào năm 1984, cái tên Joanna bỗng trở nên được ưa chuộng với người mới có con. 

Điều tương tự cũng xảy ra với tên Rosanna nhờ bài hát cùng tựa đề ra mắt năm 1982 của nhóm nhạc rock Toto. Thậm chí, những Candida, Windy hay Ariel vốn chẳng mấy ai ngó ngàng, đến mức chúng luôn nằm ngoài bảng 1.000 cái tên được chọn đặt nhiều nhất, cũng bất ngờ thăng hạng sau khi các ca khúc cùng tên trở thành hit đình đám trong thập niên 1960-1970.

Thế nhưng, thời hoàng kim của chúng cũng qua ngay khi các bài hát rơi khỏi bảng xếp hạng, như những bông hoa sớm nở tối tàn, để lại lứa chồi non lớn lên với những cái tên không còn hợp thời, nếu không nói là kỳ quặc. 

Cha mẹ họ có lẽ cũng không khỏi hối hận vì đã nông nổi "đu trend". Theo Napierski-Prancl, một khảo sát trên phụ huynh ở Anh năm 2016 cho thấy 20% đối tượng tham gia không còn thích cái tên họ đã chọn cho con lúc chúng mới lọt lòng.

Sức ảnh hưởng của nhạc pop cũng không bảo chứng tuyệt đối cho độ nổi tiếng của những cái tên. Có những bài hát, như My Sharona, dẫu làm mưa làm gió suốt sáu tuần liền trên hàng loạt bảng xếp hạng trong năm 1979, hay Hey, Deanie năm 1978, cũng không thể đưa hai cái tên được nhắc đến vào danh sách 1.000 lựa chọn hàng đầu.

Tương tự, hai cái tên Anne và Laura cũng là những ngoại lệ bất tuân quy tắc, theo The Guardian. Chúng chưa bao giờ bị xem là lỗi thời, nhưng cũng chưa một lần lọt vào top 10 tên được đặt nhiều nhất. Theo Moss, đó là nhờ chúng luôn ở lưng chừng danh sách những cái tên phổ biến. Moss cho biết: "Nhất là đối với tên bé gái, vào top 10 đồng nghĩa với hết đát".

Đa dạng tác nhân

Những biến động chính trị trong lịch sử cũng có tác động, dù khó thấy ngay, đến việc đặt tên cho con trẻ, Thompson nhận xét. Một nghiên cứu chỉ ra rằng một số bậc cha mẹ dường như muốn thể hiện lập trường chính trị thông qua tên con. Điển hình là sau khi Ronald Reagan trở thành tổng thống Mỹ năm 1981, cái tên Reagan vốn khá hiếm trước đây đã trở nên phổ biến hơn, thậm chí lọt vào top 100 vào năm 2012.

Khái quát trên toàn nước Mỹ, xu hướng chung trong hơn 100 năm qua là những cái tên càng mới lạ càng được yêu thích. Tên nào đời cha càng được đón nhận thì đến đời con càng bị ghẻ lạnh.

Năm 1880, 1/3 trẻ sơ sinh ở Mỹ mang 1 trong số 10 cái tên phổ biến nhất nước, nhưng đến năm 2020, tỉ lệ trên giảm xuống chỉ còn 7%, theo tờ The Atlantic. Nếu trước đây, gọi tên con ở trường mầm non mà có em bé khác chạy đến là tình huống vui vẻ, có thể hoan hỉ kể lại với nhiều người như một chuyện hài, thì giờ đây, đó sẽ là chuyện bực mình vì "đụng hàng".

Xu hướng này cũng phản ánh rất rõ những thay đổi của hệ tư tưởng thời đại ở Mỹ trong một thế kỷ qua. Matthew W. Hahn và Alexander Bentley đã phát hiện tỉ lệ những cái tên độc lạ tăng lên vào những năm 1920, đạt đỉnh điểm vào khoảng năm 1930, nhưng sau đó giảm mạnh vào hai thập niên 1940-1950, trước khi quay đầu tăng vọt vào những năm 1960, rồi lại đảo chiều và tuột dốc cuối thập niên 1970. 

Chiếu theo hệ tư tưởng văn hóa tương ứng với từng thời kỳ trên, có thể thấy những năm 1920 và 1960 đầy biến động thôi thúc hành vi sáng tạo, đột phá trong quần chúng, trong khi thập niên 1950 và 1980 thì ngược lại.

Quan trọng hơn hết thảy những ảnh hưởng vừa phân tích ở trên, lý do các bậc cha mẹ đột nhiên chú ý đến một cái tên đơn giản chỉ vì tại thời điểm đó, nó nghe có vẻ thú vị, hoặc có liên quan đến âm vị của những cái tên đình đám trước đó. 

Cụ thể, vào năm 2000, cách đặt tên phổ biến nhất là bắt đầu bằng phụ âm C, K như Carl hoặc Katie, hoặc kết thúc bằng phụ âm N như Darren và Warren. Trong những năm tiếp theo, thống kê cho thấy các bậc cha mẹ có xu hướng thích những cái tên kết hợp cả hai âm vị đó, chẳng hạn như Karen.

Có vẻ ngay cả các sự kiện tin tức cũng có thể gây ra hiệu ứng này. Nếu một cái tên đột nhiên xuất hiện với tần suất dày đặc trên mặt báo, con người sẽ tiếp thu giai điệu của nó một cách vô thức. Điển hình là sau khi các tờ báo liên tục đưa tin nhiều tuần liên tiếp về cơn bão Katrina tàn phá hai bang Florida và Louisiana vào năm 2005, số lượng tên bắt đầu bằng chữ K tăng 9% trong những năm sau đó.

Cũng như thời trang, xu hướng đặt tên cũng vòng quanh, thể nào cũng quay về lối cũ. Có thời người ta chuộng tên kết thúc bằng nguyên âm - như Milo, Hugo, hay Olivia, Sophia, Isabella, nhưng khi đã chán, lại quay về với nguyên âm với nào là Howard, Jasper, Oliver và Asher, rồi cứ thế xoay vòng.

Đặt tên con theo một tác nhân thời thượng nào đó sẽ dẫn đến nghịch lý: cái tên phản ánh một khoảnh khắc nhất thời, nhưng lại là thứ sẽ theo đứa trẻ suốt đời. Đó là điều các chuyên gia mong người làm cha mẹ cần nhớ. Trào lưu nào rồi cũng sẽ qua, nhưng đừng để những đứa trẻ sau này lớn lên trách cứ với cái tên cha mẹ đã trót chọn cho chúng trong giây phút bị cuốn theo một "trend" nào đó, hay đang say mê một nhân vật đình đám của văn hóa đại chúng.