Khi dân châu Âu được trả tiền để xài điện

Phần lớn giai đoạn mùa xuân và mùa hè, Jeroen van Diesen được trả tiền khi sử dụng điện. Thỉnh thoảng hàng xóm của anh cũng tới cắm điện, giúp anh kiếm được thậm chí nhiều tiền hơn.

Theo Wall Street Journal, câu chuyện của van Diesen là tình huống mới và khá lạ của ngành điện nhưng đang ngày càng phổ biến ở nhiều vùng châu Âu. 

Nguồn điện gió và mặt trời tăng mạnh đã đẩy giá bán sỉ điện xuống mức bằng 0 hoặc thậm chí là âm vào nhiều khoảng thời gian trong năm. Điều này được dự báo sẽ dẫn tới thay đổi lớn với hành vi sử dụng điện.

Hành vi tiêu dùng thay đổi

Van Diesen, làm nghề bán phần mềm, gần đây đăng ký mua điện từ hai nhà cung cấp tính giá điện theo giờ dựa trên thị trường điện giá sỉ của Hà Lan thay vì theo mức giá cố định được xác định hằng tháng hay hằng năm. Khi giá điện xuống thấp, điện kế thông minh trong nhà anh sẽ bắt đầu sạc hai chiếc xe điện của anh.

Giá điện sỉ sẽ thay đổi rất mạnh theo thời gian sử dụng trong ngày, đặc biệt khi lượng lớn điện được phát đi từ nhà máy điện gió và mặt trời. Vì chi phí sản xuất điện gió và mặt trời rất thấp, giá thị trường sẽ xấp xỉ bằng 0 khi có đủ điện tái tạo đáp ứng đủ nhu cầu thị trường.

Van Diesen nói anh kiếm được 30 euro trong năm tháng qua nhờ... sạc xe điện, đủ để trả phí dịch vụ cho nhà cung cấp điện, Công ty Tibber từ Na Uy. Nói ví dụ, nếu bạn chịu khó giặt đồ vào nửa đêm, giá điện có thể miễn phí trong vài giờ do nhu cầu giảm, còn gió thì đang mạnh. Tương tự, ở những vùng nhiều năng lượng mặt trời, sạc xe điện vào buổi sáng thường sẽ đắt hơn rất nhiều so với giữa trưa.

Ở Mỹ và hầu hết các nước, giá điện hiện không nhảy nhót kiểu này nhưng nhiều người tin rằng mọi chuyện sẽ sớm thay đổi.

Theo Entso-E - hiệp hội của các nhà vận hành điện châu Âu, giá điện sỉ ở châu lục này ở mức 0 đồng hoặc âm chiếm khoảng 6% thời lượng trong năm nay, tăng mạnh so với 2,2% năm 2023 hay 0,3% năm 2022. 

Ở các thị trường có nhiều nguồn điện tái tạo, con số này thậm chí cao hơn: 8% ở Hà Lan, 11% ở Phần Lan và 12% ở Tây Ban Nha. Giới phân tích đánh giá tỉ lệ còn tiếp tục tăng khi ngày càng nhiều nhà máy điện gió và mặt trời đi vào hoạt động.

Thay đổi thị trường điện ở châu Âu có lý do một phần là cuộc chiến ở Ukraine. Khí đốt nhập từ Nga không còn khiến việc chuyển đổi sang các nguồn khác là bắt buộc: Năm 2023, khoảng 44% lượng điện của EU là tái tạo so với 21% của Mỹ.

Với sự phát triển nhanh chóng của điện mặt trời, ở Tây Ban Nha, giai đoạn mùa hè tầm từ 11h tới 19h, những giờ nắng nhất, giá điện thường xấp xỉ 0 đồng. Thậm chí ở Đức, nước không nhiều nắng nhưng lại nhiều gió, giá điện cũng âm trong 301/8.760 (khoảng 3,4%) giờ bán điện của năm ngoái.

Tuy nhiên, tình trạng thừa sản lượng và giá rất thấp, thậm chí là âm, cho thấy các nguồn điện tái tạo chưa phải là tối ưu, cả trên góc độ hệ thống và vận hành. Có mấy cách để sử dụng nguồn điện này hiệu quả hơn: chuyển điện tới vùng thiếu; chuyển nhu cầu tiêu thụ điện sang các giờ thừa điện hoặc dự trữ điện qua hệ thống ắc quy.

Theo The Economist, nhu cầu chuyển đổi này đang cấp thiết hơn bao giờ hết khi sản lượng điện tái tạo của châu Âu lớn hơn nhiều so với các nước phát triển khác. Năm ngoái, sản lượng lắp đặt của họ, 56 GW điện mặt trời và 17GW điện gió, gấp đôi so với Mỹ và năm nay dự kiến còn tăng nữa.

Giải pháp cho lượng điện lãng phí

Ngoài ra, tình trạng giá điện âm có thể cũng sẽ giảm mấy năm tới khi các chính quyền từ châu Âu tới California cắt giảm hỗ trợ với điện tái tạo.

Ở châu Âu, các nhà sản xuất sử dụng nhiều năng lượng đang chuyển hướng chiến lược nhằm tối ưu hóa chi phí năng lượng khi giá xuống bằng 0 hoặc âm và giảm sản xuất khi giá điện lên cao. 

Linde, công ty chế tạo ở Anh, hiện đang chế tạo máy công nghiệp chạy bằng khí đốt đời mới có thể nhanh chóng điều chỉnh tăng hoặc giảm sản lượng dựa trên biến động giá điện. Khi giá điện gió và mặt trời giảm, máy của Linde sẽ tăng công suất và chuyển thành phẩm vào lưu trữ. 

Khi giá điện tăng, máy có thể giảm công suất và chuyển qua chạy bằng khí đốt. "Các bể khí là pin của chúng tôi" - Klaus Ohlig, quản lý nghiên cứu và phát triển của Linde, nói.

Trimet, nhà sản xuất nhôm và là một trong những khách hàng tiêu thụ điện lớn nhất ở Đức, đang cải tiến lò nấu kim loại để có thể thay đổi nguồn tiêu thụ điện dựa vào tình hình sản lượng điện tái tạo trên lưới. 

Luật mới của EU hiện yêu cầu phải có hợp đồng giá điện linh hoạt cho khách hàng ở cả 27 nước thành viên. Tibber điều chỉnh giá theo giờ cho khách hàng, đã có hàng triệu khách hàng hộ gia đình ở các nước Bắc Âu, Đức và Hà Lan.

Chuyển điện từ vùng sản xuất nhiều sang khu vực thiếu sẽ đòi hỏi mạng lưới điện kết nối hơn. Entso-E ước tính nếu hệ thống được cải thiện thì khoảng 42 tetrawatt giờ điện lãng phí sẽ được sử dụng vào năm 2040, tức lớn hơn toàn bộ lượng điện tiêu thụ của Đan Mạch trong một năm.

Vấn đề với mở rộng lưới điện là sẽ cần thời gian và thường sẽ gặp phải phản đối từ các địa phương. Điều này khiến các công ty phải làm hệ thống ngầm, làm tăng chi phí. Ngoài ra, khi hệ thống kết nối được thiết lập, thị trường với giá điện rẻ hơn sẽ xuất khẩu điện sang thị trường giá cao. 

Dù lợi ích tổng thể sẽ là lớn hơn, trong khi nhà sản xuất điện xuất khẩu và người tiêu thụ ở thị trường điểm đến sẽ rất có lợi, nhà sản xuất điện cũ và người tiêu dùng ở thị trường lẽ ra sẽ có điện giá rẻ phải chịu thiệt thòi.

Edgeir Aksnes, nhà sáng lập và là CEO của Tibber, nói ông không ngờ khách hàng nhanh chóng điều chỉnh hành vi và theo dõi giá điện theo giờ sát sao để sạc xe hay là dùng các thiết bị như vậy. "Chúng tôi có thể tự động hóa tất cả việc này. Bạn không cần suy nghĩ nữa", ông nói.

Một số người cuồng năng lượng xanh thì muốn đi sâu hơn vào chi tiết. Wouter van Embden, doanh nhân 49 tuổi ở Hà Lan, đã chuyển sang hệ thống của Tibber gần đây. Chủ nhật hằng tuần, các hệ thống ắc quy ở nhà anh sẽ sạc khi năng lượng mặt trời tràn ngập lưới điện Hà Lan và giá bán sỉ rớt về 0. 

Anh cũng sạc điện cho hai xe điện và hẹn giờ để máy bơm nhiệt làm nóng bình nước nóng trong nhà. Buổi tối, khi giá điện tăng trở lại, hệ thống ắc quy của Embden, do anh tự lắp đặt, sẽ cấp điện cho cả nhà, thậm chí bán ngược lại điện lên lưới. 

"Khi mới bắt đầu làm hệ thống ắc quy này, tình trạng mất điện xảy ra thường xuyên, phải thử sai nhiều lần lắm - anh giải thích - Nhưng giờ thì nó chạy khá ổn định rồi". ■