Khi Ba Lan đứng mũi chịu sào

Hôm thứ hai đầu tuần, tường trình với Hạ viện Ba Lan về nội dung các cuộc họp thượng đỉnh châu Âu, Thủ tướng Ba Lan Donald Tusk nhắc lại kết luận rằng an ninh của Ba Lan, châu Âu và toàn bộ phương Tây giờ tùy thuộc vào hai điều kiện "nền tảng": (1) tính chặt chẽ của liên minh giữa châu Âu và Mỹ; (2) vị thế vững chắc của Ba Lan trong một châu Âu thống nhất, theo Warsaw Voice 10-3.

Ngán ngẩm cảnh lệ thuộc

Ông Donald Tusk nói với các dân biểu Ba Lan hôm 10-3: "Sau hàng chục cuộc đàm phán và hội nghị thượng đỉnh, đang nổi lên một bức tranh không hoàn toàn phù hợp với chúng ta... Chúng ta đang đối phó với sự điều chỉnh sâu sắc trong chính sách của Hoa Kỳ với cuộc chiến ở Ukraine".

Ba Lan cảm nhận như thế nào trước sự thay đổi 180 độ đó? "Chúng ta không thể giận dỗi gì thực tại", ông Tusk nói như một lời cám cảnh, và khẳng định: "Thái độ của chúng ta đối với các mối quan hệ xuyên Đại Tây Dương, và NATO nói riêng, phải được duy trì".

Thiệt ra, ngay trong nhiệm kỳ đầu, ông Trump cũng đã cho thấy ông không đặt nặng vai trò của các liên minh như NATO hay liên minh với Nhật Bản và Hàn Quốc, mà ông cho là quá phụ thuộc vào sự chi trả hào phóng của Mỹ. 

Ông khăng khăng đòi các nước này phải tăng ngân sách quốc phòng, bằng không ông sẽ từ bỏ hiệp ước phòng thủ tập thể, tức cái "ô dù" có từ sau Thế chiến II, sau chiến tranh Triều Tiên, sau vụ khủng hoảng hạt nhân Cuba và giai đoạn cao trào của chiến tranh lạnh.

Trong quá khứ và cả trong hiện tại, Mỹ (và trong lớp vỏ NATO) là "ô dù" cả chiến tranh hạt nhân lẫn quy ước, kể cả ở Đông Á. Còn nhớ, trong nhiệm kỳ một, ông Trump từng yêu cầu hai đồng minh châu Á hàng đầu Nhật Bản và Hàn Quốc tăng chi tiêu cho sự hiện diện quân sự của Mỹ ở đây. 

Trong nhiệm kỳ hai, theo The New York Times 7-3, ông Trump và các quan chức cấp cao Mỹ đã nói rõ an ninh của châu Âu không còn là ưu tiên hàng đầu của Hoa Kỳ nữa, khi nước này muốn tập trung nguồn lực vào biên giới của mình và Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương, nơi Trung Quốc đã trở thành đối thủ ngang hàng.

Gần đây, cũng theo The New York Times, ông Trump đã bắn tiếng Hoa Kỳ có thể không bảo vệ các thành viên NATO mà ông cho là đã không trả đủ tiền cho quốc phòng của chính họ, và gọi sự từ khước này là "lẽ thường tình".

Thiệt ra, chính ông Tusk cũng không "chịu nổi" thái độ này của châu Âu và đã phát biểu trên đường tới thượng đỉnh London: "Đây là một nghịch lý, hãy lắng nghe mà xem: 500 triệu người châu Âu yêu cầu 300 triệu người Mỹ bảo vệ họ khỏi 140 triệu người Nga!".

Hôm 7-3, báo cáo bằng văn bản với Hạ viện xong, ông Tusk liên tiếp post những mẩu tin rất ngắn trên X cho biết từng chuyện ông đã và định làm. 

Tỉ như: "Chúng ta sẽ chuyển ngân quỹ từ những dự án không thiết yếu sang cho tăng cường năng lực quốc phòng". Hay: "Chúng ta sẽ tập trung vào phòng không, pháo binh, đạn dược, tên lửa, drone, tính cơ động, chiến tranh điện tử cũng như AI trong các ứng dụng quân sự và vũ khí cyber".

Ba Lan: Một trường hợp điển hình

Ba Lan cần được xem xét kỹ như một trường hợp hội tụ mọi vấn đề và tranh cãi trong trật tự thế giới mới và cục diện an ninh "không còn Mỹ" ở châu Âu, bởi họ từng là như vậy trong quá khứ. 

Cách nay hơn một thế kỷ, hiệp ước bất tương xâm Warsaw được ký kết giữa Ba Lan và Ukraine năm 1920; năm 1932, Ba Lan ký hiệp ước tương tự với Liên Xô; rồi hai năm sau là với Đức. 

Tuy nhiên, các hiệp ước này đã không hiệu quả: Ngày 1-9-1939, Đức xâm lược Ba Lan, rồi 17-9 cùng năm, Liên Xô đưa quân vào Ba Lan. Warsaw thất thủ, Ba Lan bị chiếm đóng gần suốt Thế chiến II.

Đến năm 1955, một hiệp ước Warsaw mới được ký kết, hình thành nên liên minh của Liên Xô và Đông Âu, gọi là khối Warsaw. 

Năm 1991, hiệp ước này giải thể sau khi Liên Xô tan rã, để rồi đến năm 1999, Ba Lan gia nhập NATO và ngày càng có vai trò quan trọng trong tổ chức này như một thành viên cốt cán. 

Truyền thống liên minh Ba Lan - Ukraine từ năm 1920 nêu ở trên được nối tiếp ngày nay qua thực tế "Ba Lan đứng đầu (tính theo tỉ lệ với GDP) trong tất cả các quốc gia đã cam kết giúp đỡ Ukraine".

Có thể thấy, bởi từng kinh qua vô số trải nghiệm đau thương của chiến tranh và liên minh, nên nay Ba Lan sốt sắng với một "thực tại mới" của một NATO không còn Mỹ, cũng là dễ hiểu. 

Lập trường của Ba Lan phản ánh tâm trạng chung ở Thượng đỉnh London ngày 2-3 mới rồi. "Mọi người ít nhiều đều có lập trường tương tự - tức Ukraine cần được hỗ trợ liên tục và mạnh mẽ nhất có thể trước khi đàm phán với Nga", Thủ tướng Tusk nói.

Ông cũng nhấn mạnh rằng mọi người đều tin châu Âu phải đảm nhận ngày càng nhiều trách nhiệm hơn và bắt đầu chia sẻ gánh nặng liên quan đến xây dựng ngành công nghiệp quốc phòng và tăng viện trợ cho Ukraine. 

Qua thứ năm 6-3, trong phiên họp của Hội đồng châu Âu mà Ba Lan đang là chủ tịch nửa đầu năm 2025, ông Tusk tập trung vào lập trường này: "Chúng ta đang ở thời điểm mà mọi thứ có thể thay đổi liên quan đến quyết tâm của châu Âu về vũ khí, ngành công nghiệp quốc phòng và sự sẵn sàng đón nhận mọi thách thức".

Mấy chục năm qua, các nước châu Âu mải mê bàn bạc chuyện làm ăn, kinh tế, đi lại, hội nhập, ký kết nào là thỏa thuận Schengen 1990, hiệp ước Maastricht 1992 đặt nền móng cho sự ra đời của EU, mà quên rằng chính quá trình mở rộng không ngừng của họ, cũng theo gót tiến trình mở rộng NATO, đã khiến Nga e ngại, và chủ động đề phòng bằng quân sự. 

Bây giờ thì ông Tusk đang phải hối hả nghĩ tới huấn luyện quân sự, tăng cường vũ trang, thậm chí chuẩn bị một quân đội đông đến 500.000 người cho một dân số 38 triệu người, coi như đứng mũi chịu sào cho một châu Âu đang có nguy cơ rã gánh trước sức ép từ ông Trump. ■