Khám phá bí ẩn bức tranh tường số 6 cung An Định

Phóng to

Tranh khu tẩm điện lăng Đồng Khánh

Về những ức đoán và suy đoán

Theo bài báo, ông Phùng Phu - giám đốc Trung tâm Bảo tồn di tích cố đô Huế - ức đoán bức tranh thứ 6 có thể đó là “một phủ đệ nào đó, có tầm quan trọng đặc biệt với gia đình và bản thân Bửu Đảo”; còn tiến sĩ Trần Đức Anh Sơn, giám đốc Bảo tàng Cổ vật Huế, lại suy đoán theo một hướng khác: “Có thể bức tranh đó vẽ lăng Khải Định đang ở dạng phác thảo trên bản vẽ. Lúc khánh thành cung An Định, vua Khải Định 33 tuổi, đã bắt đầu cho thiết kế lăng. Sở dĩ bức họa không giống với lăng Khải Định hiện nay vì sau chuyến đi Pháp về, Khải Định đã cho thay đổi thiết kế theo kiểu phương Tây, đồ sộ hơn nên không còn giống với bức tranh đã vẽ”.

Phóng to

Cửa vào lăng vua Đồng Khánh (ảnh của Ph.Eberhardt)

Về suy đoán thứ hai, theo tôi cũng chưa thuyết phục vì chưa tìm được tư liệu chứng tỏ vua Khải Định đã từng quyết định như thế; mặt khác, vào mùa thu năm Đinh Tỵ (1917), vua Khải Định cho khởi công xây dựng cung An Định theo kiến trúc “phương Tây” (hay nói theo vua Khải Định là Á kiêm Âu), đến mùa đông năm Nhâm Ngọ (cuối 1918 đầu 1919) thì công trình hoàn thành.

Ba năm sau ngày khánh thành cung (1919), vua Khải Định mới lên tàu sang Pháp (1922). Vậy, chưa đi Pháp mà vua Khải Định đã cho thực hiện một công trình “Á kiêm Âu” rồi, nói cách khác không phải sau khi đi Pháp năm 1922 vua Khải Định mới nảy ra ý tưởng “Á kiêm Âu”. Sự thật thì cái ý tưởng “Á kiêm Âu” đã xuyên suốt cuộc đời của Khải Định ngay từ khi ông mới lên ngôi (1916) cho đến lúc ông qua đời (6-11-1925) chứ không phải chỉ có từ sau ngày ông sang Pháp.

Lăng Khải Định bắt đầu xây năm 1920, trước khi xây lăng thì xây cung An Định, trong khi đang xây lăng thì xây điện Kiến Trung (cuối năm 1921 đến 1923) cũng theo kiến trúc “Á kiêm Âu”. Như vậy thiết kế lăng Khải Định ở giữa hai thời kỳ kiến trúc “Á kiêm Âu” không thể là một kiến trúc truyền thống (Á) được mà ngay từ đầu phải là kiến trúc “Á kiêm Âu” như ta thấy ngày nay mới hợp lý.

Hơn nữa, ngày xưa việc xây dựng lăng vua nói chung và lăng Khải Định nói riêng là một việc lớn của hoàng gia, không chỉ liên hệ đến phong thủy, cuộc đất mà còn phải thiết kế sao cho phù hợp ý tưởng riêng của ông vua, đồng thời liên hệ đến các khâu tài chính, vật liệu đặt mua ở nước ngoài... nên không dễ gì có thể thay đổi được thiết kế một cách dễ dàng như suy đoán của TS Anh Sơn.

Sau bốn tháng sang Pháp, ngày 19-7-1922, vua Khải Định về đến Huế. Lúc ấy phần thô các kiến trúc chính của lăng Khải Định do ông Phùng Duy Cần (thân sinh của nghệ sĩ Điềm Phùng Thị) theo dõi thi công đã gần xong. Nếu vua Khải Định có muốn thay đổi thiết kế cũng không thể nào thực hiện được. Năm 1930 lăng Khải Định mới hoàn thành, nhưng qua bộ ảnh lễ Ninh lăng vua Khải Định năm 1925 mà chúng tôi đã sưu tập được chứng tỏ các kiến trúc chính của lăng Khải Định đã xong từ năm 1925.

Đi tìm tên của phủ đệ hay lăng mộ của bức tranh thứ 6

Phóng to

Tranh nhà bia trong khu lăng Đồng Khánh

Xem cách sắp đặt vị trí sáu bức tranh tường trong sảnh tầng trệt cung An Định, ta thấy: từ trong nhìn ra, hai bức tường bên trái và bên phải đối nhau, có kích thước giống nhau, mỗi bức tường vẽ hai tranh có kích thước giống nhau (1,6m x 1,4m), lăng Gia Long (trái, trong) đối với lăng Minh Mạng (phải, trong), lăng Thiệu Trị (trái, ngoài) đối với lăng Tự Đức (phải, ngoài). Hai bức tường cánh gà hai bên cửa chính cũng bằng nhau, vẽ hai bức tranh có kích thước giống nhau (1,8m x 1,1m). Tranh bên trái đã biết - đó là nhà bia trong khu lăng mộ vua Đồng Khánh. Tranh bên phải chưa có tên.

Theo nguyên tắc lăng đối lăng nói trên, thì cảnh vẽ trong bức tranh thứ 6 cũng phải là cảnh một cái lăng nào đó. Và như vậy, cái lăng trong tranh phải có ít nhất bốn đặc điểm sau: 1. Phải là lăng vua; 2. Người nằm trong lăng phải thân thiết nhất đối với vua Khải Định; 3. Ra đời trước năm 1917 - thời điểm xây dựng cung An Định; 4. Đối được với khu lăng mộ vua Đồng Khánh đã vẽ.

Tôi thử đem so sánh tấm ảnh chụp bức tranh tường thứ 6 với cảnh quan lăng Kiến Phước trong khuôn viên lăng Tự Đức và lăng Dục Đức đều xây dựng trước năm 1917. Chỉ nhìn qua tôi có thể khẳng định là không phải. Cuối cùng tôi đã tìm thấy mặt trước tẩm điện (điện thờ) của chính lăng vua Đồng Khánh có các yếu tố gần giống với bức tranh thứ 6: tam quan vào điện, sâu bên trong có điện nằm ngang, phía bên trái có tùng tự nằm thẳng góc với thành ngoại.

Tuy nhiên so sánh cảnh quan thật đang bị cây lá che khuất ngày nay với bức tranh vẽ cách đây gần 90 năm còn nhiều chi tiết chưa rõ. May sao, tôi tìm được bức ảnh Porte d'entrée du tombeau de Dong Khanh (Cửa vào lăng Đồng Khánh) của Ph.Eberhardt, đăng trong sách Guide de L' Annam, do nhà Augustin Challamen xuất bản ở Paris năm 1914. Bức ảnh cho thấy cảnh quan mặt trước tẩm điện vua Đồng Khánh phù hợp với bốn đặc điểm vừa nêu trên.

Như thế, theo tôi, bí ẩn bức tranh tường thứ 6 trong cung An Định đã được khám phá: đó chính là khu tẩm điện trong lăng Đồng Khánh. Rất mong được các cơ quan chức năng và các nhà nghiên cứu Huế chỉ giáo.