Kỳ 1:

Phóng to

W.T.Stead được coi là cha đẻ báo lá cải - Ảnh tư liệu

Cha đẻ của báo lá cải qua đời năm 62 tuổi trên chiếc tàu định mệnh Titanic cách nay 100 năm. William Thomas Stead sinh năm 1849 và lớn lên ở Embleton, Northumberland (đông bắc nước Anh).

Từ năm 1870, Stead bắt đầu viết bài cho tờ báo mới còn non trẻ The Northern Echo (Tiếng vọng miền bắc), tại Darlington. Ông tận dụng ưu thế của hệ thống đường xe lửa trong khu vực để mở rộng thị trường phát hành của tờ báo lên tầm cả nước. Bắt đầu từ năm 1871, dù chưa có nhiều kinh nghiệm, ông đã trở thành biên tập trẻ nhất của nước Anh khi mới 22 tuổi.

Ông viết thư cho bạn mình mô tả: “Vị trí biên tập viên của tờ báo là một cơ hội huy hoàng để tấn công quỷ ma trong xã hội”. Chuyển sang tờ Pall Mall Gazette từ năm 1880, ông phát triển mô hình “báo chí mới” (new journalism). Đó là sự sáng tạo trong cách viết tiêu đề, cách trình bày, sử dụng hình ảnh, bản đồ, phỏng vấn cá nhân. Tất cả những kỹ thuật tiên phong đó từ ông đều được dồn cộng lại, góp phần đem đến thành công cho báo chí lá cải thế giới của thế kỷ 20 và hiện nay.

Cào ra “ác quỷ của xã hội” bằng cách gây sốc

Phong cách tác nghiệp của Stead điển hình cho lối làm báo điều tra ““muckraker” (là người dùng bồ cào, cào bới một đống rác, tức chuyên nhúng mũi vào tất cả mọi chuyện của thiên hạ cho tới khi tìm ra được thứ để chỉ trích). Ông thậm chí còn chạy theo xu hướng sẵn sàng tạo ra tin tức.

Loạt bài The maiden tribute of modern Babylon (Vật hiến tế đồng trinh của Babylon thời hiện đại) là một “thành công sáng chói” trong sự nghiệp của Stead. Ông kết hợp với Tổ chức từ thiện Quân đội cứu tế và lãnh đạo tôn giáo cùng nhiều người khác để thực hiện loạt bài. Ông phân công hai phụ nữ giả làm gái mại dâm, thâm nhập các nhà chứa, thu thập tin tức và trốn thoát trước khi bị làm gái thật.

Ngoài ra, hai người khác là mẹ con vào vai chủ nhà chứa, tìm gái cho “động” của mình. Riêng Stead phải tiếp cận các nhân vật từng làm trong cơ quan điều tra của cảnh sát Anh, mặt rô, ma cô dẫn khách, gái mại dâm, nhân viên xã hội giúp giải cứu phụ nữ bị bắt làm mại dâm và cả giáo sĩ trong nhà tù. Nhưng cảm thấy những thông tin mình có chưa đủ, Stead nghĩ ra một phương án gây sốc. Ông quyết định tự mình mua một bé gái 13 tuổi để chứng minh rằng mình đã đúng.

Ông tìm ra “mối” từ một gái mại dâm đã bỏ nghề tên Rebecca Jarrett để kiếm cho một bé gái 13 tuổi rồi đưa em vào nhà thổ. Jarrett tìm được bé Eliza Armstrong có mẹ làm nghề quét ống khói, lại nghiện rượu và đang cần tiền.

Qua trao đổi, mẹ Eliza biết rõ con mình được đưa vào nhà thổ. Ông chồng bà lại không được biết vì Jarrett nghĩ chỉ cần bà mẹ đồng ý là đủ. Hai bên thỏa thuận miệng. Ngày 3-6-1885, thỏa thuận hoàn tất với giá 5 bảng Anh, Jarrett đưa Eliza tới bà đỡ và người phá thai tên Louise Mourez, kiểm tra chắc chắn bé còn trinh và mua một chai thuốc mê. Cô bé bị đưa tới nhà thổ, bị đánh ít thuốc mê và đợi người mua mình.

Người đó tất nhiên là Stead. Ông bước vào phòng Eliza và đợi cô bé tỉnh lại. Các diễn biến sau đó cho thấy Eliza đã hét lên và Stead nhanh chóng rời khỏi hiện trường (được cho là bằng chứng cho thấy ông đã “làm việc đó”). Eliza nhanh chóng được trao cho William Booth, người sáng lập Quân đội cứu tế, ông đưa cô tới Pháp và cô được một gia đình thuộc tổ chức này nuôi nấng, chăm sóc.

Trước khi bài báo đăng tải ngày 4-7-1885 trên tờ Pall Mall Gazette, Stead đã viết “cảnh báo thẳng thắn”: “Tất cả những ai quá khe khắt, làm bộ đoan trang, và cả những ai thích sống trong thiên đường tưởng tượng đầy ngây thơ trong sáng của kẻ ngốc, che mũ ni ích kỷ trước thực tại khủng khiếp đang tra tấn những người sống trong hỏa ngục ở London thì không nên đọc Pall Mall Gazette số ra ngày thứ hai và tiếp ba ngày sau đó nữa”.

Bạn đọc, tất nhiên bị ông mê hoặc và khiêu khích, đã nhào tới để mua ngay khi báo ra lò vào ngày 6-7.

Phóng to

Loạt bài “Vật hiến tế đồng trinh của Babylon thời hiện đại” của W.T.Stead sau đó được in thành sách - Ảnh: AMAZON

Mục tiêu biện minh cho hành động?

Bài kỳ một dài sáu trang báo. Stead mở cuộc tấn công bằng những tiêu đề bắt mắt hấp dẫn hơn cả trong sách báo khiêu dâm, kiểu như: “Sự xâm phạm tới những bé gái còn trinh”, “Lời thú tội của kẻ trông coi nhà thổ”, “Những cô gái đã bị mua và tàn phá ra sao”. Stead kể chuyện Eliza, nhưng đổi tên em thành “Lily” và bỏ qua thông tin người mua Lily chính là ông.

Theo báo Daily Mail, nhiều nhà báo đương đại khi đọc lại bài của Stead đã chỉ trích ông dùng những ngôn từ quá dâm ô, tục tĩu, câu khách lộ liễu.

Loạt bài phơi bày nạn buôn bán thân xác, nạn tham nhũng của lực lượng thực thi pháp luật, thái độ cố tình làm ngơ và tiếp tay của quan chức chính quyền cho những hành vi lạm dụng thân xác phụ nữ. Ông còn chỉ trích quốc hội không thông qua dự luật hình sự có sửa đổi (nâng tuổi phụ nữ được đồng thuận quan hệ tình dục từ 13 lên 16 tuổi và ngăn chặn tình trạng mại dâm ở trẻ em) như ông mong muốn.

Khỏi phải nói loạt bài nóng sốt đến mức nào. Hãng W. H. Smith & Sons độc quyền phát hành báo đã từ chối không phát hành vì nội dung “dâm dục thái quá”, nhưng những tình nguyện viên khác sẵn sàng hỗ trợ. Bạn đọc xếp hàng trước tòa soạn để tranh cướp, tờ báo in lần hai được bán với giá 1 shilling, tức gấp 20 lần so với giá bình thường. Cả nước Anh rơi vào tình trạng khủng hoảng trước những thông tin khủng khiếp đó. Bộ trưởng Nội vụ William Harcourt nài nỉ Stead dừng đăng tải loạt bài đó.

Cuối cùng, ngày 15-8 dự luật hình sự sửa đổi được thông qua. Tuy nhiên, theo Daily Mail, ngay khi đó nhiều người bạn của ông Stead đã chỉ trích ông vì viết báo mà hành hạ một đứa trẻ vô tội, khiến cô bé chết khiếp vì phải trải qua một quãng thời gian khủng khiếp, trong đó có cuộc kiểm tra trinh tiết rùng rợn. Họ đặt câu hỏi ông Stead thật sự muốn chống cái xấu hay chỉ muốn câu khách. Nếu vì mục đích nhân đạo, tại sao ông lại thực hiện một hành vi vi phạm pháp luật và trái ngược với đạo đức như vậy.

Trên tờ Daily Mail số ra ngày 25-5-2012, nhà báo Bel Mooney khi viết về ông Stead nhận định các bài viết của ông cho thấy bản thân ông “có sự yêu thích không lành mạnh đối với cái xã hội độc ác mà ông lên án”. Do mua cô bé, Stead phải hầu tòa vào ngày 2-9 vì tội cưỡng dâm, bắt cóc và bị kết án ba tháng tù giam.

Kỳ tới: Rẻ tiền nhưng đắt hàng