Israel, Hamas và Iran: Những lựa chọn sai lầm

Ngày 30-7 vừa rồi, phi cơ Israel đánh một chung cư ở ngoại ô nam Beirut và giết chết Fuad Shukur, 62 tuổi, được coi là lãnh đạo lực lượng quân sự của phong trào Hezbollah tại Lebanon. 

Mấy tiếng sau, tại thủ đô Tehran (Iran), chủ tịch Bộ chính trị của phong trào Hamas (Palestine) là Ismael Haniyeh, 61 tuổi, bị giết chết khi sang dự lễ nhậm chức của tân tổng thống Iran.

Haniyeh bị giết bởi: (a) tên lửa tầm xa bắn từ nước ngoài, (b) tên lửa tầm ngắn ở bên cạnh, hay (c) bom cài trước trong nhà khách... vẫn là điều còn chưa rõ. 

Trên đà hai "thành tích" này, Israel thông báo luôn là hơn hai tuần trước họ đã triệt hạ tham mưu trưởng Hamas Mohammad Deif, 58 tuổi, trong một cuộc oanh tạc. Tin này không được công nhận và xác minh như hai trường hợp trước, nhưng là ba lãnh vực ám sát rất khác nhau.

Có một chính sách ám sát

Chính sách giết lãnh đạo địch, và cả lãnh đạo trung lập Tây phương quốc tế, được Israel và phong trào Zion (phục quốc Do Thái) chủ nghĩa áp dụng triệt để từ đầu và không đếm xuể. Trường hợp Mohammad Deif là trong khuôn khổ cuộc chiến tranh 10 tháng qua tại Gaza. 

Cuộc chiến không đạt được điều Israel mong muốn là chiếm đóng, quản lý, kiểm soát và cai trị được lãnh thổ, nên sát hại chỉ huy quân sự - chính trị Hamas trở thành chiến thắng.

Israel từng đánh bom trại Shati ngày 13-7, khiến 90 người dân chết và 300 bị thương chỉ để giết Deif. Nói chung, số 40.000 người chết, đại đa số là trẻ em và phụ nữ, chẳng qua là để diệt kháng chiến Hamas và các lãnh đạo của họ. Cái chết, con số và tên tuổi những người bị giết trở thành mục đích.

Cái chết của Fuafd Shukur (được Hezbollah công nhận) lại là một lãnh vực khác. Từ 40 năm qua, phong trào Hezbollah tại nước láng giềng Lebanon được thành lập để chống lực lượng chiếm đóng Israel và yểm trợ kháng chiến Palestine với khả năng mở mặt trận thứ nhì. 

Việc Israel đánh thủ đô của nước láng giềng khác với việc họ liên tục đánh Gaza. Nó trầm trọng hơn vì là bước leo thang khiến Hezbollah bắt buộc phải trả lời. Hôm 6-8, lãnh tụ Hezbollah Nasrallah lên tiếng sẽ có trả lời nghiêm túc. 

Hezbollah là lực lượng tinh nhuệ, có lãnh thổ lớn, chí ít là lớn hơn 365km2 của Hamas, có hỏa lực hùng hậu và kinh nghiệm chiến đấu, từng đương đầu thành công với Israel từ ngày sinh ra cho đến giờ.

Ngày 1-4-2024, Israel đánh Lãnh sự quán Iran tại Syria và giết hai tướng lãnh Vệ binh quốc gia. Lãnh sự quán hay Đại sứ quán được coi là một phần lãnh thổ quốc gia và Iran đã phải chính thức trả lời. 

Ngày 13-4, Iran đánh Israel bằng 300 tên lửa và máy bay không người lái. Cuộc trả đũa này được coi là có phối hợp với Hoa Kỳ qua trung gian Oman. Iran cho biết hướng bắn và giờ bắn. Mỹ, Anh, Pháp và Jordan hợp với thông tin được Iran tiết lộ ngăn được 100 phi đạn. 

Số còn lại là do hệ thống phòng không của Israel chặn, nhưng không ngăn được hết. Iran như vậy giữ thể diện. Nhưng đó là tháng 4. 

Bốn tháng sau Israel vẫn sa lầy không giải pháp tại Gaza và ra tay giết Haniyeh tại Iran. Lần này, chẳng hiểu Iran có phối hợp nhịp nhàng với Hoa Kỳ nữa hay không, hay là sẽ gây ra chuyện lớn.

Israel lập quốc 1948 bằng cách giết đặc sứ Liên Hiệp Quốc là hầu tước Thụy Điển Bernadotte. Năm 1972, đại diện Tổ chức Giải phóng Palestine (PLO) bị đặt bom điện thoại ở tại nhà. Năm 1992, giám đốc an ninh PLO sang Pháp làm việc bị bắn chết ngoài đường. 

Trong 20 năm đó, có khoảng mươi người của PLO bị giết tại Pháp vào giờ ăn sáng, ăn trưa và ăn tối, nói đại khái là như cơm bữa. Đó là tại Âu châu.

Tại khu vực, Lebanon hay Jordan láng giềng là nơi Israel đẩy cửa vào không gõ. Năm 1972 tại Beirut, nhà văn Ghassan Kananfani, phát ngôn viên của Mặt trận Nhân dân giải phóng Palestine, bị cài bom trong xe chết. 

Cũng 1972, 3 lãnh đạo Palestine tại nhà riêng ở Beirut được 67 biệt kích Israel dùng ghe cao su cặp bến và đến thăm ưu ái vào buổi tối. Vụ ám sát khiến quần chúng Lebanon bất mãn và biểu tình phản đối. Tổng thống hữu khuynh Lebanon vì thế phải cho phép các lực lượng Palestine tăng cường vũ trang để tự vệ trong các trại tị nạn.

Năm 1992, Tổng thư ký Hezbollah là Abbas al Musawi bị Israel ám sát cùng vợ và đứa con 6 tuổi. 

Thế nhưng người lên thay ông này là Hassan Nasrallah và Hezbollah từ chỉ biết đánh các chốt lính Israel bằng bom tự sát trở thành tổ chức quân sự kháng chiến, năm 2000 đẩy lui quân Israel khỏi miền nam Lebanon và 2006 kháng cự thành công cuộc đột kích xâm lăng.

Năm 2004, Israel ám sát Ahmed Yassin, người thành lập phong trào Hamas. Ông này lớn tuổi và thuộc thành phần tôn giáo ảnh hưởng bởi Saudi Arabia. 

Cái chết của ông đưa Hamas về hướng thân Iran với nhóm lãnh đạo trẻ lúc đó, là thế hệ Khaled Mashal, Ismail Haniyeh và Yahyah Sinwar. Thế hệ này thắng cử 2006 trên toàn quốc, lãnh đạo Gaza theo hướng cứng rắn tới giờ. 

Haniyeh chủ yếu làm đối ngoại và được coi là ôn hòa, nhưng đang thương thuyết ngưng bắn với Israel thì bị giết! Hamas vừa bầu lên Sinwar ở Gaza làm chủ tịch, ông này có đường lối tự lập hơn với ảnh hưởng Iran hay Qatar, và khó bảo.

Không giải quyết được gì

Hamas hay Houthi, Hezbollah (tức "Tam ca 3H") không hề là công cụ mù quáng của Iran. Đây là những phong trào có quyền lợi quốc gia riêng, có đường lối thay đổi tùy thuộc vào môi trường địa phương với những điều kiện khách quan đặc thù. 

Họ đồng minh với Iran vì quyền lợi của họ, chứ không chỉ vì quyền lợi của Iran. Khi có mâu thuẫn giữa các quyền lợi đó, họ sẽ phải lựa chọn có lợi cho mình.

Ngày xưa, khi thế giới còn lưỡng cực Liên Xô - Hoa Kỳ, Yemen phân chia bắc - nam phải lựa chọn giữa thể chế xã hội và chính trị của các khối. 

Houthi ngày nay không tùy thuộc kinh tế hay ý thức hệ vào Iran, không cần Iran xây sân bay hay đập thủy điện, đào tạo kỹ sư hay phi công oanh tạc. Thay vì máy bay chục triệu, họ chỉ cần làm tên lửa 10.000 USD là khai hỏa được. 

Hamas là phong trào Hồi giáo hệ phái Sunni khác với Iran Shia, lại hoàn toàn bị cô lập, Iran có muốn gửi súng cũng không đến được. Hezbollah là Hồi Shia nhưng tại Lebanon, Hezbollah còn có các bạn Sunni hay Kitô, không phải Iran nói gì là nghe nấy.

Phản ứng của họ, trả lời của họ với khiêu khích của Israel, có thể khác với trả lời của Iran, và còn tùy theo điều kiện địa phương. Trẻ con cũng biết, là nếu một lãnh đạo chết, thì cả một phong trào như Hamas hay Hezbollah có tan hàng hay không. 

Israel tất nhiên cũng biết, nhưng những vụ ám sát kiểu này rất có giá trị tuyên truyền: Dù ở đâu thì Israel cũng có thể giết! 

Nhưng qua bao nhiêu bận ám sát, vấn đề PLO, Hezbollah hay Hamas vẫn còn nguyên đó, và chỉ trầm trọng hơn với Israel mà thôi. Thật ra, chưa bao giờ an ninh Israel lại bị đe dọa như lúc này, trong một cuộc chiến không thắng được sau 6 ngày hay 20 ngày.

Nếu Iran có thể không hồ hởi để ân đền oán trả cho ra trò thì Hoa Kỳ cũng vậy. Nước Mỹ là siêu cường thế giới và bận bịu khắp nơi. Thí dụ, Mỹ còn phải lo sản xuất pháo 155mm cho cả Ukraine. 

Đó là chưa nói Hàn Quốc hay Đài Loan xảy ra chuyện thì bắn ná cao su hay sao? Mỹ có hiện diện tại khu vực, như các căn cứ bộ binh tại Iraq hay Syria. Al Udaid là căn cứ không quân Mỹ khổng lồ tại Qatar, Bahrain là bến nhà của Hạm đội 5. Có mặt là oai, nhưng cũng là mục tiêu cho người ta đánh.

Ngày 6-8, sơ khởi một căn cứ Mỹ ở Iraq bị tấn công khiến 7 người bị thương. Các nước trù phú như UAE hay Saudi đang vui vẻ sẽ ra sao nếu bị kéo lây vào? Chiến tranh nổ ra ở vịnh Ba Tư thì giá dầu thế giới sẽ ra sao? 

Thiệt hại về kinh tế toàn cầu sẽ như thế nào từ hành động khiêu khích của một nhóm kiêu căng có 14 đại biểu quốc hội trong chính quyền Israel? 

Nhưng biết làm sao, khi đường cùng thì hay làm ẩu, các chế độ, chính quyền hay quốc gia cũng như là cá nhân thôi, không tránh khỏi những lựa chọn sai lầm. ■

Căn nhà này ở Beirut (Lebanon) là một chung cư nhỏ 4-5 tầng và năm 1982 bị cho là có Yasser Arafat (chủ tịch PLO) đến trú, nên bị Israel đánh sập trong đêm bằng bom một tấn. Lúc đó tôi có đến xem vào buổi sáng hôm sau, thấy cảnh bới kéo xác người ra.

Hình trên chụp 2008 với con tôi, tức là 26 năm sau. Lúc đó chủ hộ và chủ đất là một người Kuwait hay Lebanon ngụ tại Kuwait hay Kuwait gốc Lebanon có nhiều nhà.

Ông này trong 26 năm để nguyên trạng như vậy, dù thời điểm đó giá đất rất cao và xây dựng ào ạt trong thành phố.

Miếng đất hoang đó trị giá chừng 10 triệu USD vào năm 2008. Giờ giá cả sao, tôi không rõ. Năm 1982 đó, ông Arafat thoát chết, cho nên năm 1993 được mời sang Mỹ ký hòa ước. Bài học rút ra là lỡ giết rồi thì làm sao mời nói chuyện khi cần tới.