Học toán trong thời đại AI: Ta cần nghĩ tới những điều mình có thể giúp người khác

Với lối trình bày đầy vẻ nghệ sĩ, ông nói về mục đích của việc dạy và học toán ở thời đại mà AI đã giải những bài toán khó nhanh và hiệu quả hơn con người.

Anh có lối diễn đạt dễ thu hút sự chú ý, không giống một giáo sư toán như người ta vẫn hình dung.

Tôi cố tình làm vậy. Tôi là giáo sư tại Đại học Carnegie Mellon hơn 14 năm qua, con gái lớn của tôi đã 18 tuổi. Tôi muốn phá vỡ khuôn mẫu mà nhiều người vẫn nghĩ về người có chuyên môn toán học, rằng người đó không nghĩ đến những người khác hoặc giao tiếp kém. Khuôn mẫu đó một phần do văn hóa đại chúng, như series phim The Big Bang Theory tạo ra. Vì vậy, tôi tìm những người giỏi toán và thuê diễn viên hài chuyên nghiệp để dạy họ giao tiếp tốt hơn.

Ý tưởng quá hay. Anh làm như thế nào?

Chính tôi đã học chương trình này. Quãng năm 2017, khi 35 tuổi, tôi bắt đầu học hài kịch ứng tác chuyên nghiệp, và cuộc đời tôi thay đổi. Động lực rất lớn với tôi khi đó là con gái lớn của tôi, cháu đã 15 tuổi, khá giỏi toán nhưng tôi muốn cháu học cách giao tiếp. Thế nên tôi tìm diễn viên chuyên nghiệp để hướng dẫn mình. 

Đại học Carnegie Mellon cũng có trường đào tạo diễn xuất, vì vậy tôi gặp diễn viên và trao đổi cách hợp tác. Họ có thể làm việc bán thời gian, từ xa, vì thế chúng tôi có thể hỗ trợ người làm nghệ thuật biểu diễn trên khắp thế giới - những người có trí tuệ cảm xúc rất mạnh. Tôi kết hợp người có trí tuệ cảm xúc để hướng dẫn người giỏi toán, và người giỏi toán sẽ hiểu rất nhanh.

Vì sao anh cho đó là sự kết hợp cần thiết?

Người giỏi toán thường có cách suy nghĩ rất hay về thế giới, nếu họ kết hợp với hiểu biết sâu sắc về con người thực tế thì có thể giải quyết được những vấn đề thực tế. Vì vậy, tôi khuyến khích người giỏi toán nói chuyện với người bình thường, để sử dụng chuyên môn khoa học cải thiện cuộc sống của những người bình thường.

Vấn đề nào của thế giới mà anh đang muốn giải quyết?

Hiện tại, chúng ta chủ yếu quan tâm tới cách người khác có thể làm để giúp mình. Đó là chuyện tự nhiên trong một xã hội rất cạnh tranh. Nhưng chúng ta sẽ chứng kiến AI trở nên hiệu suất hơn người, không chỉ trong tính toán mà nhiều thứ khác. 

AI đang trở nên rất mạnh, chúng ta cần nâng cấp tư duy của mình để cũng phát triển. Ta cần học cách giải quyết những vấn đề chưa từng có trước đây, với trái tim của mình.

Chúng ta thấy nhiều diễn viên đình công, vì họ nghĩ AI đang cướp mất công việc sáng tạo của con người. AI giờ đã có thể giải các bài toán rất khó trong cuộc thi Olympic toán quốc tế. Vậy nên giờ đây, chúng ta có thể tồn tại nếu giúp đỡ lẫn nhau. 

Trước đây, người cạnh tranh với người, ai thắng sẽ được hưởng tất cả những thứ tốt đẹp, ai thua thì mất cả. Trong 20 năm nữa, bạn sẽ mất việc vì AI. Nếu bạn không bao giờ giúp đỡ bất kỳ ai khác, sẽ không ai giúp bạn, bạn sẽ bị triệt tiêu. Vì vậy, giờ đây chúng ta cần nghĩ tới những điều mình có thể giúp người khác.

Học trò của anh, những người rất giỏi toán, đang đối phó thế nào với thực tế là AI đang giải toán giỏi hơn họ? Anh truyền cảm hứng và thúc đẩy học trò của mình thế nào?

Vài năm trước, tôi đã bắt đầu nói với học trò của mình là nên suy nghĩ về cách sử dụng kỹ năng, kiến thức của mình để giúp đỡ thế giới. Đừng chỉ nghĩ phải cạnh tranh và cố giành chiến thắng trong kỳ thi toán. 

AI sẽ vượt rất xa khả năng giải toán của con người trong vòng 20 năm tới. Các học trò của tôi có trách nhiệm giải quyết những vấn đề lớn, không chỉ là giải toán. Vì vậy, nếu họ tin vào điều đó, họ không cần lo nhiều về việc AI giải toán giỏi hơn họ, vì họ đã thấy những bài toán khác.

AI và nhiều tiến bộ công nghệ khác đang khiến vai trò của giáo viên thay đổi mạnh mẽ. Với tôi, giáo viên có vai trò to lớn trong việc truyền cảm hứng, động viên và thúc đẩy. Còn anh nghĩ sao?

Chị đã nói ra câu trả lời rồi đấy. Tôi nghĩ công việc của giáo viên sẽ không bao giờ có thể bị AI thay thế. Để tôi giải thích lý do: Chị thử tưởng tượng việc gửi con mình đến học ở trường tiểu học có robot giám sát không? Khi hình dung ra bối cảnh như thế, chị sẽ thấy ngay giá trị của giáo viên không phải là giải toán, tập đọc, hay học ngôn ngữ.

Giá trị và vai trò của giáo viên là người thật, là tấm gương truyền cảm hứng cho những học trò muốn trở thành giống như thầy cô của mình. Đó là tất cả những gì tôi nghĩ đến khi dạy học.

Tôi không nghĩ đến việc chỉ truyền dạy cho học trò phương pháp giải toán. Thay vào đó, tôi muốn học trò có ấn tượng rằng tôi đang rất vui vẻ, thật tuyệt vời khi giải bài toán này. Tôi nghĩ tất cả giáo viên luôn cần phải là nguồn cảm hứng. Không thể thay thế công việc của giáo viên vì chúng ta cần con người thực sự làm công việc dạy học. Những công việc khác, như kỹ sư phần mềm, thì có nhiều cách để thay thế.

Anh lấy cảm hứng từ đâu để dạy học?

Trước tiên tôi nghĩ về mục đích và ý nghĩa của nội dung mình đang dạy, chứ không chỉ nghĩ đến cách hướng dẫn giải quyết vấn đề. Câu hỏi đầu tiên là tại sao chúng ta lại quan tâm đến nội dung cần học này?

Cha tôi là giáo viên dạy toán giỏi. Khi tôi còn nhỏ, ông thường nói dạy học giống như hài độc thoại, chính là biểu diễn. Ông hay kể chuyện cười khi dạy học. Thế nên tôi tin dạy học là công việc thú vị, vui vẻ. Tôi thích con người, muốn làm người khác vui vẻ, thích làm những việc khó một cách sáng tạo, theo cách của mình. Tôi nhận ra thông qua dạy học, tôi có thể thay đổi cuộc sống của người khác. Như vậy, việc chúng ta làm có ý nghĩa với mình, với người khác và với thế giới.

Tôi nói với lãnh đạo của Hiệp hội toán học Hoa Kỳ là khi dẫn dắt đội tuyển toán Hoa Kỳ, tôi sẽ đặt mục tiêu không phải là chiến thắng, mà muốn những học trò giỏi toán này khi lớn lên sẽ thành công nhất có thể, đóng góp lâu dài, to lớn cho xã hội. Trong quá trình dẫn dắt đội tuyển, tình cờ thôi, đội đã giành chiến thắng bốn lần.

Với tôi, mục tiêu chiến thắng trong cuộc thi toán là quá hẹp. Tôi muốn học trò của mình trưởng thành. Tôi thích làm việc với con người khắp nơi trên thế giới, nên đã mời 10 nước, mỗi nước cử 2 đại diện đến tham gia huấn luyện miễn phí với chúng tôi. Tôi không cạnh tranh mà muốn kết bạn để cùng phát triển. Vì vậy, khi tôi làm giáo dục, mục tiêu là khiến giáo dục tạo ra giá trị, chứ không phải để đánh bại người khác.

Thực tế, cơ hội trong tương lai đến khi chúng ta tạo ra thứ mới mẻ, chứ không chỉ khi tham gia một mục đích, công việc đã sẵn có. Những thanh niên thường có ý tưởng mới, tinh thần kinh doanh. Tôi khích lệ họ nhìn vào cả xã hội, nhìn lên bầu trời rộng lớn để tìm được vấn đề muốn giải quyết. Sau đó, họ cần có kỹ năng thuyết phục để thuyết phục 10 người rất thông minh khác tham gia giải quyết điều đó.

Trong 10 năm anh là huấn luyện viên đội tuyển toán học của Mỹ, khoảnh khắc nào có ý nghĩa với anh?

Tôi tự hào khi gặp lại các học trò của mình giờ đã trưởng thành, chứng kiến công việc hữu ích họ đang làm. Tôi không tự hào vì các học trò của mình đã chiến thắng trong các kỳ thi mà tôi hướng dẫn, vì bản thân tôi không phải là người chiến thắng, mà chính là các em chiến thắng.

Nói thế không phải là khiêm tốn đâu, vì tôi không cần dạy họ. Khi là huấn luyện viên đội toán, có các học trò rất thông minh, thì các em dạy lại chính người huấn luyện. Vậy nên những gì tôi làm là cố gắng hướng dẫn, truyền cảm hứng, thúc đẩy họ tiến bộ, chỉ thế thôi.

Anh có kỹ năng hoặc phương pháp đặc biệt để truyền cảm hứng và thúc đẩy các học trò của mình không?

Tôi cố gắng làm cho mình trở nên gần gũi với học trò nhất có thể, vì đôi khi giáo viên xa cách với sinh viên vì sự nghiêm khắc và nghiêm túc của mình. Tôi cố gắng để cho học trò hiểu là tôi hỗ trợ, sát cánh, ủng hộ họ. Tôi tạo lòng tin, chứ không phải muốn mọi người phải lắng nghe tôi, làm theo mọi lời khuyên của tôi. Tôi nghĩ thầy cô cần trao cho học trò sự tự do và tự tin.

Anh thường không chuẩn bị gì khi đứng lớp giảng bài. Anh ứng biến thế nào?

Tôi tìm hiểu trước để biết mình sẽ dạy học hay trò chuyện với ai, họ quan tâm tới điều gì, rồi tôi sẽ nói về mối quan tâm của họ, chạm đến điều họ muốn. Buổi giảng dạy có nhiều tính ngẫu hứng. Tôi không sử dụng slide. Tôi chỉ nhìn mọi người để hiểu xem họ quan tâm, cần gì, rồi bắt đầu nói. Khi nói, tôi nhìn vào mắt họ. Nếu họ thích, tôi nói tiếp. Nếu họ ít quan tâm, tôi thay đổi cách tiếp cận.

Tôi dạy toán là dạy mọi người cách giải quyết các vấn đề mà họ chưa từng thấy trước đây bằng suy nghĩ theo cách của họ. Dạy học là tôi thảo luận về các ý tưởng. Do đó, thay vì chuẩn bị PowerPoint, tôi dạy bằng phấn và bảng đen theo cách rất thông thường.