Hòa bình chưa có cơ hội

Thông cáo chủ yếu nêu ra những vấn đề chung các bên có thể nhất trí: lo ngại trước nguy cơ hạt nhân, an ninh lương thực và các vấn đề nhân đạo, chứ chưa nói gì tới chuyện cốt lõi: lãnh thổ, biên giới, và thỏa ước chính trị cho cuộc chiến.

"Thông cáo chung về khuôn khổ hòa bình Bürgenstock", Thụy Sĩ đề ngày 16-6 cho thấy đây không phải là một hội nghị hòa bình trong ý nghĩa các bên tham chiến ngồi vào bàn đàm phán, mà chỉ là một bên họp nhau hướng đến chuẩn bị cho khả năng chiến tranh kết thúc: 

"Chúng tôi đã có cuộc trao đổi hiệu quả, toàn diện và mang tính xây dựng về nhiều quan điểm khác nhau về con đường hướng tới khuôn khổ cho một nền hòa bình toàn diện, công bằng và lâu dài...".

Xây nhà mới trên nền cũ

Có thể thấy cơ bản hội nghị này không được triệu tập từ những diễn biến tình hình đương thời, mà chỉ là tiếp nối những hội họp trước kia: 

"Hội nghị thượng đỉnh này có cơ sở là các thảo luận trước đó dựa trên "Công thức hòa bình" của Ukraine và các đề xuất hòa bình khác". 

Công thức hòa bình của Ukraine mà Tổng thống nước này Volodymyr Zelensky đưa ra ngày 11-10-2022 tại Thượng đỉnh G7, gồm 10 điểm:

1. An toàn phóng xạ và hạt nhân, tập trung vào khôi phục an toàn xung quanh Nhà máy điện hạt nhân Zaporizhia ở miền nam Ukraine.

2. An ninh lương thực, bao gồm bảo vệ và đảm bảo xuất khẩu ngũ cốc của Ukraine sang các quốc gia nghèo nhất thế giới.

3. An ninh năng lượng, tập trung vào kiểm soát giá với các nguồn năng lượng từ Nga.

4. Trả tự do cho tất cả tù nhân và người bị trục xuất, kể cả tù nhân chiến tranh và trẻ em bị đưa sang Nga.

5. Khôi phục toàn vẹn lãnh thổ của Ukraine.

6. Nga rút quân, chấm dứt chiến sự và khôi phục biên giới của Ukraine với Nga.

7. Công lý, bao gồm cả việc lập một tòa án đặc biệt để xét xử các tội ác chiến tranh.

8. Bảo vệ môi trường, tập trung vào rà phá bom mìn và khôi phục các cơ sở xử lý nước.

9. Ngăn chặn leo thang xung đột và xây dựng cấu trúc an ninh trong không gian châu Âu - Đại Tây Dương, bao gồm cả những đảm bảo cho Ukraine.

10. Xác nhận chiến sự kết thúc, gồm văn bản có chữ ký của các bên tham gia.

Thông cáo chung của hội nghị Bürgenstock cơ bản nhắc lại những điều đó và chỉ khi nói tới vấn đề hạt nhân, thông cáo mới trực tiếp nhắc tên Ukraine song vẫn không nhắc gì tới đối thủ bên kia chiến tuyến: 

"Bất kỳ mối đe dọa hoặc sử dụng vũ khí hạt nhân nào trong bối cảnh cuộc chiến đang diễn ra chống lại Ukraine đều không được chấp nhận". 

Thông cáo chỉ nói trống không vậy thôi, không nêu đích danh ai hết, kể cả khi nhắc tới một số đe dọa chung với thế giới: 

"Hàng hải thương mại tự do, đầy đủ và an toàn cũng như khả năng tiếp cận các cảng biển ở biển Đen và biển Azov là rất quan trọng. Các cuộc tấn công vào tàu buôn tại các cảng và dọc theo toàn bộ tuyến đường, cảng và cơ sở hạ tầng cảng dân sự là không thể chấp nhận được. An ninh lương thực không thể bị biến thành vũ khí dưới bất kỳ hình thức nào".

Các nhà lãnh đạo tham dự hội nghị đã tuyệt đối tránh nêu tên nước Nga, trừ một lần duy nhất nhắc tới ở đầu thông cáo chung: "Cuộc chiến đương thời của Liên bang Nga chống lại Ukraine" - một thái độ hiếu hòa, không mang tính chỉ trích, tránh va chạm. 

Chính trong mạch tư tưởng đó, thông cáo chung đưa ra một gợi ý gián tiếp: "Chúng tôi tin rằng việc đạt được hòa bình đòi hỏi sự tham gia và đối thoại giữa tất cả các bên. Do đó, chúng tôi quyết định thực hiện các bước đi cụ thể trong tương lai trong các lĩnh vực nêu trên với sự tham gia sâu hơn của đại diện tất cả các bên".

Ngay cả với giọng điệu mềm mỏng như vậy đã chỉ có 78 quốc gia và 4 tổ chức ký kết văn kiện này. Phó chánh văn phòng Tổng thống Ukraine Ihor Zhovkva giải thích trên Ukrinform: 

"Mỗi quốc gia có những lý do khác nhau (để không ký thông cáo). Một số nước có đại diện ở cấp không đủ cao để tự đưa ra quyết định... Một nước thậm chí còn cần sự chấp thuận của quốc hội". 

Phải nhắc rằng đích thân ông Zelesnky đã cất công thu hút công luận cho thượng đỉnh này, như có thể thấy tại Diễn đàn Shangri-La ở Singapore vừa qua.

Những sự vắng mặt đáng kể

Số lượng chữ ký vào thông cáo là dấu chỉ của tính hậu thuẫn không cao, so với con số 160 quốc gia và tổ chức quốc tế được mời, tính đến ngày

24-5, theo Bộ Ngoại giao Thụy Sĩ. Trong thực tế, cũng theo nguồn tin này, đã có hơn 100 phái đoàn tham dự hội nghị, nhưng cũng chỉ có 57 nhà lãnh đạo cấp quốc gia và chính phủ.

Nhưng cũng cần biết rằng chính nước chủ nhà Thụy Sĩ từ đầu đã nêu rõ mục đích của thượng đỉnh không phải là để đi đến một kết quả hòa bình cụ thể: 

"Hội nghị thượng đỉnh đầu tiên về hòa bình ở Ukraine này không được hiểu là một diễn đàn đàm phán, mà là một hội nghị cấp cao nhằm tạo ra nền tảng được hỗ trợ chung cho các cuộc đàm phán trong tương lai". 

Những nhà tổ chức ý thức rõ rằng: "Con đường dẫn tới tiến trình hòa bình còn dài và khó khăn, và thành công không được đảm bảo. Để đạt được một giải pháp lâu dài cuối cùng sẽ cần có sự tham gia của cả hai bên".

Ở Thụy Sĩ đã chỉ có một bên tham dự là Ukraine, còn bên kia? Nga có chính thức được mời hay không? Những nhà tổ chức giải thích những nhiêu khê đằng sau: 

"Thụy Sĩ liên tục tỏ ý sẵn sàng mời Nga tham dự thượng đỉnh về hòa bình ở Ukraine. Tuy nhiên, Nga nhiều lần tỏ ra không quan tâm. Vì vậy không có lời mời chính thức nào được đưa ra cho Nga". 

"Mục đích của hội nghị là khởi đầu một tiến trình hòa bình. Thụy Sĩ tin rằng Nga phải được tham gia vào quá trình này khi nó tiến triển. Một tiến trình hòa bình mà không có Nga là điều không thể tưởng tượng được".

Tại sao Nga lại không tham gia? Từ tòa đại sứ Nga tại Anh, đại sứ Andrei Kelin bình luận trên X: 

"Sự kiện sắp tới ở Thụy Sĩ được coi là nền tảng để quảng bá "công thức hòa bình" của chế độ Kiev. Lời lẽ cao cả là lừa dối. Điều mà một nhà quan sát khách quan có thể thấy kỳ quái, nếu không muốn nói là bệnh tâm thần phân liệt, đó là chính các quốc gia phương Tây, bao gồm cả Anh, đang gây căng thẳng và kéo dài cuộc đổ máu ở Ukraine cũng đang bảo trợ cho cái gọi là "Hội nghị thượng đỉnh hòa bình Thụy Sĩ"".

Ông Kelin chỉ trích rằng "công thức hòa bình" của Ukraine trong thực tế là "một loạt các tối hậu thư tách rời khỏi thực tế và động lực xung đột", giả định rằng Nga "thất bại chiến lược", nhằm "giúp vực dậy tính hợp pháp của Vladimir Zelensky". 

Ông Kelin tố cáo những người ca ngợi công thức hòa bình đã "cố gắng hết sức để nhắm mắt làm ngơ" trước những sáng kiến hòa bình hợp lý do Trung Quốc và Brazil, cũng như các quốc gia châu Phi và Ả Rập đưa ra.

Ông Kelin cũng nêu điều kiện: "Nga tiếp tục để ngỏ khả năng đạt được kết quả đàm phán. Tuy nhiên, nếu nói đến đàm phán, họ cần phải dựa trên thực tế thực tế và tập trung vào nền hòa bình lâu dài nhằm giải quyết các lợi ích an ninh chính đáng của Nga".

Trong thực tế, cả lãnh đạo Mỹ và Nga cùng không tham dự Thượng đỉnh. Tổng thống Mỹ thì dự G7. Tổng thống Nga thăm Triều Tiên và Việt Nam. ■