Thí sinh trao đổi sau khi thi xong môn văn tại điểm thi Trường THPT Hùng Vương, Q.5, TP.HCM - Ảnh: NHƯ HÙNG

Ngày 2-6, gần 200.000 thí sinh ở TP.HCM và Hà Nội chính thức bước vào ngày thi đầu tiên trong kỳ thi tuyển sinh vào lớp 10 năm học 2019-2020 với môn thi ngữ văn và toán (Hà Nội), ngữ văn và ngoại ngữ (TP.HCM).

TP.HCM: đề văn khó, nhưng truyền cảm hứng

Sau giờ làm bài thi môn văn, nhiều thí sinh ở TP.HCM bước ra khỏi phòng thi với nụ cười rạng rỡ. Thu Mai, thí sinh thi tại điểm thi Trường THCS Độc Lập, quận Phú Nhuận, cho biết: "Em chưa biết đúng - sai như thế nào nhưng em đã làm bài một cách rất hào hứng. Đề thi môn văn đã tạo cho em rất nhiều cảm xúc.

Đặc biệt là câu 1d ("Theo em, có phải lúc nào việc thách thức bản thân cũng giúp chúng ta thay đổi theo chiều hướng tốt đẹp hơn?"). Em đã trả lời: nếu mình đặt ra thách thức quá cao so với năng lực bản thân thì sẽ rất mệt mỏi, khó có một kết quả tốt đẹp".

Trong khi đó Minh Tường, thí sinh thi tại điểm thi Trường THCS Trương Công Định, quận Bình Thạnh, lại bày tỏ: "Em thích đề văn năm nay ở chỗ: người ra đề đã cho chúng em được chọn lựa vấn đề để viết chứ không gò chúng em vào một vấn đề nhất định.

Hình ảnh và câu chuyện của những cái cây trong câu hỏi phần nghị luận xã hội thực sự khiến em cảm thấy thú vị. Câu nói của những cái cây thực sự rất quen thuộc với học sinh chúng em".

Câu 2 của đề thi văn ở TP.HCM cho hình vẽ 4 cái cây, cây thứ 1: "Tớ là cái cây cao nhất. Tớ nổi bật nhất!", cây 2: "Cậu đừng tự tin thế. Tớ sẽ có cách cưa bớt cậu, làm cho cậu thấp hơn. Và tớ sẽ nổi bật nhất", cây 3: "Với tớ thì việc cậu cao hay thấp hơn tớ không quan trọng. Tớ không thích so sánh mình với người khác", cây 4: "Còn tớ thì sẽ không làm gì cậu. Tớ sẽ cố gắng từng ngày để mình cao hơn. Và đến lúc nào đó tớ sẽ nổi bật nhất".

Đề thi yêu cầu: "Có lẽ những cách ứng xử của cây 2, 3, 4 đối với cây 1 cũng là những cách ứng xử của một số bạn trẻ đối với một ai đó nổi bật hơn mình. Em hãy viết bài văn ngắn (khoảng 1 trang giấy thi) bàn về 1 trong 3 cách ứng xử ấy".

Tường kể: "Các bạn của em cũng rất thích câu hỏi trên. Hỏi ra thì mỗi bạn chọn một cây khác nhau để viết".

Cô Nguyễn Minh Ngọc, giáo viên môn văn Trường THCS - THPT Đinh Thiện Lý, quận 7, TP.HCM, nhận định: "Việc cho học sinh quyền tự chọn hướng làm bài là một cách ra đề hay, giúp học sinh phát triển kỹ năng, có điều kiện bộc lộ quan điểm, cảm xúc đồng thời tránh việc học văn theo lối khuôn sáo, học tủ, học văn mẫu".

Cô Hà Thị Thu Thủy, tổ phó tổ văn Trường THCS Hà Huy Tập, quận Bình Thạnh, TP.HCM, cũng cho rằng đề văn của TP.HCM tạo cơ hội cho học sinh sáng tạo, phát huy khả năng viết văn, khả năng lập luận của thí sinh. Các em có thể chọn bất cứ quan điểm nào, miễn là lý lẽ, dẫn chứng phải phù hợp và thuyết phục.

Cô Nguyễn Minh Ngọc đúc kết: "Đề văn của TP.HCM là minh chứng cho việc thay đổi trong đánh giá, là hướng đi đúng đưa môn văn về với những giá trị nó vốn có, thoát ra khỏi tư duy học văn khuôn mẫu, sáo mòn".

Hà Nội: đề thi an toàn

Điển hình về sự "an toàn" khi ra đề thi tuyển sinh lớp 10 ở Hà Nội phải nói đến đề môn ngữ văn. Trong nhiều năm cấu trúc đề thi không thay đổi nhiều và thường bị chê sa vào hỏi vụn, khiến học sinh phải ghi nhớ máy móc.

Năm nay, cho dù Hà Nội đổi mới phương thức thi rất mạnh mẽ, tăng số môn thi, thay đổi phương thức thi, cách xét tuyển với mục tiêu hướng học sinh đến việc "học toàn diện tất cả các môn học", đánh giá học sinh ở cả các hình thức thi tự luận, trắc nghiệm nhưng cấu trúc đề thi hai môn quan trọng là toán, ngữ văn vẫn không hoàn toàn bứt phá.

Về điều này, có hai luồng ý kiến từ chính các thầy, cô giáo dạy THCS. Nhiều cô giáo, đặc biệt môn ngữ văn, tỏ ra sốt ruột vì "đề thi giậm chân tại chỗ" trong nhiều năm trong khi các tỉnh, thành khác đã đổi mới.

"Không gì tác động vào quá trình dạy học nhanh hơn là đổi mới thi. Nếu Hà Nội cứ dè dặt thì khó có thể thay đổi cách dạy, học, cách tiếp cận môn học. Nếu không thể tiếp cận được theo cách "dạy văn là dạy người, dạy những giá trị bên cạnh dạy kỹ năng thiết thực" mà cứ sa vào "phân tích tác phẩm" cũ mòn thì môn văn sẽ luôn nhàm chán với các thế hệ học sinh" - một giáo viên Hà Nội nhận xét.

Tuy nhiên, cũng nhiều thầy cô khác thận trọng khi cho rằng đổi mới đề thi nhưng chấm thi không theo kịp, dạy học không theo kịp thì "nạn nhân" chỉ là học sinh mà thôi. Kỳ tuyển sinh năm 2018 là một minh chứng cho nỗi lo này. Mặt bằng điểm thi môn ngữ văn của Hà Nội năm đó giảm 3-4 điểm. Trong đó, giảm mạnh nhất ở số thí sinh dự tuyển vào các trường tốp đầu của thành phố.

Nhiều giáo viên cho biết những học sinh có học lực khá, giỏi lại là đối tượng có điểm văn sụt mạnh. Việc này không chỉ khiến thầy, cô giáo mà cả phụ huynh sốc. Đó cũng là nguyên nhân khiến điểm chuẩn vào các trường THPT công lập của Hà Nội năm trước giảm mạnh.

Nhiều giáo viên THCS cho rằng do đáp án quá cứng nhắc khiến cho điểm thi ngữ văn giảm. Những học sinh có năng lực tốt, bay bổng sáng tạo đều rơi vào số điểm văn sụt giảm. Trong khi những học sinh tuân thủ một cách nguyên tắc các "từ khóa" mà giáo viên chỉ dẫn trong các bài học thì duy trì mức điểm khá.

Cô Đặng Nguyệt Anh, giáo viên Trường THPT chuyên Hà Nội Amsterdam, cho rằng đúng là có sự tác động tích cực giữa đổi mới đề thi và cách dạy. Đề thi không mạnh dạn thay đổi thì khó thay đổi được cách dạy học ở các nhà trường.

TTO - Sáng nay 3-6, các học sinh lớp 9 ở TP.HCM và Hà Nội tiếp tục bước vào ngày thi thứ hai của kỳ tuyển sinh vào lớp 10 công lập năm học 2019-2020.