Lâu nay, cụm từ này được dùng để chỉ một công cụ được Nhà nước sử dụng để định hướng phát triển trong các lĩnh vực quản lý.

Không biết từ lúc nào, khi nói đến quy hoạch, người ta có thể hình dung một cách nôm na là việc ông Nhà nước dùng những con số để giới hạn sự xuất hiện của những thứ cần quản lý trong phạm vi thẩm quyền của mình.

Cụ thể, trên một địa bàn dân cư, cần xác định chỉ nên có bao nhiêu xưởng sản xuất, cây xăng, nhà trẻ, trường mẫu giáo, trạm y tế, phòng mạch, nhà thuốc, quán ăn, quán cà phê, tiệm tạp hóa…

Trên một lĩnh vực hoạt động, chỉ nên có bao nhiêu đơn vị, tổ chức tham gia, quy mô cỡ nào, làm ra tối đa bao nhiêu sản phẩm…

Thoạt nhìn, việc đặt và trả lời những câu hỏi này, nghĩa là việc xây dựng quy hoạch, là việc cần làm đối với nhà chức trách công, như là một phần nội dung quản lý nhà nước đối với xã hội.

Về phương diện kinh tế, nếu không chủ động kiểm soát, hạn chế sự tăng trưởng của những thứ đó trong một không gian có giới hạn thì đến lúc nào đó có thể sẽ có tình trạng cung vượt cầu, gây nhiều hệ lụy tiêu cực về kinh tế, xã hội.

Nhưng vấn đề là bản thân sự tăng trưởng ấy, trong điều kiện kinh tế thị trường, đã tuân theo quy luật nội tại của nó.

Về phần mình, khi chấp nhận và quyết định dấn thân vào một ngành nghề thì người muốn kinh doanh phải tự tìm hiểu những cơ hội và rủi ro, để rồi từ đó có đối sách, kế hoạch thích hợp cho phép sinh tồn, phát triển trong khuôn khổ luật pháp, đặc biệt là pháp luật cạnh tranh.

Nhà nước, về phần mình, chỉ cần áp đặt, bằng luật pháp, những điều kiện cần tuân thủ để bảo đảm sự vận hành của các cơ sở sản xuất, dịch vụ trong vòng trật tự, an toàn.

Tất nhiên, có điều kiện nắm bắt thông tin cho phép hình dung, dự báo tình hình biến động cung - cầu, đồng thời được giao chức năng quản lý xã hội, quản lý nền kinh tế, Nhà nước còn có trách nhiệm hỗ trợ các chủ thể kinh doanh bằng cách đưa ra những cảnh báo, hướng dẫn cần thiết.

Nhưng Nhà nước không cần và cũng không nên lo lắng cho số phận dự kiến của từng chủ thể, rồi chủ động can thiệp vào cả sự ra đời của nó.

Điều đó giải thích cho sự xuất hiện của những quy hoạch rất “lặt vặt”, như quy hoạch quán karaoke, cửa hàng bán lẻ rượu bia, hoặc những ý tưởng quy hoạch hóa rất “lạ” khác.

Mong rằng luật quy hoạch mới sẽ tạo điều kiện cho Nhà nước giữ đúng vai trò phù hợp với tầm vóc của mình.

Nhà nước chỉ tập trung thực hiện công việc ở tầm vĩ mô, mang ý nghĩa tổ chức, hướng dẫn các chủ thể thực hiện các hoạt động của mình trong một không gian có giới hạn, phù hợp với chiến lược, chính sách phát triển kinh tế - xã hội.