TS Đỗ Thiên Anh Tuấn - Ảnh: N.Bình

Chính phủ không thiếu những chương trình kêu gọi, thu hút nhân tài nhưng chúng ta vẫn đang thiếu cơ chế để những nhân tài ấy phát huy năng lực và đóng góp cho đất nước.

Bắt đầu từ bộ máy nhà nước

Hội nhập, phát triển nền kinh tế ngày càng tinh vi hơn đòi hỏi những con người điều hành thích ứng với sự tinh vi đó và quản lý được nó. Chúng ta có vẻ như đang thiếu những con người hiểu cặn kẽ sự tinh vi của nền kinh tế hội nhập, của những biến chuyển mới trong thế giới ngày càng liên quan chặt chẽ với nhau.

Hệ thống quản trị của chúng ta có vẻ như đang thiếu nhân tài như vậy, trong khi những người có đủ khả năng thì lại chưa thể tham gia vào hệ thống vì những trở ngại khác nhau.

Với cơ chế hiện nay, tôi cho rằng chúng ta vẫn chưa thật sự "cởi trói" để chào đón những người tài, những con người am hiểu, có tri thức đủ sức vận hành nền kinh tế theo những thay đổi nhanh chóng của thế giới.

Điều này ở một chừng mực nào đó đã vô tình trở thành một lực cản phát triển nền kinh tế. Giới doanh nghiệp vẫn truyền tai câu “Cái gì Nhà nước không quản lý được thì cấm” và doanh nghiệp nhiều lần “chịu trận” bởi cách quản lý này. Trong khi chúng ta đều hiểu không quản lý được là do năng lực quản trị kém, sự yếu kém trong quản lý làm cho nền kinh tế không đáp ứng được sự phát triển của xã hội.

Quy luật của nền kinh tế luôn vận động, đi lên, đáng ra cán bộ công chức phải luôn nâng cấp, tương thích với sự vận động đó thì chúng ta lại không có động lực để tự làm điều đó.

Đã đến lúc chúng ta bỏ tư duy quy hoạch cán bộ một cách cứng nhắc. Quy hoạch cán bộ cần được xem là tín hiệu phát ra cơ hội phát triển cho các cá nhân chứ không phải là sự triệt tiêu động lực phấn đấu, dám làm của các cá nhân.

Muốn vậy, cần có tiêu chuẩn hệ thống đánh giá quy hoạch nhân sự dựa trên năng lực, hiệu quả công việc, nỗ lực phấn đấu chứ không phải quan hệ, lợi ích nhóm... Chừng nào chúng ta chưa có thể chế dung nạp, hấp thu người tài thì tình trạng “chảy máu chất xám quốc gia” vẫn còn tiếp diễn.

Cần thu hút thêm người tài, có tri thức để đủ sức vận hành nền kinh tế theo những thay đổi nhanh chóng của thế giới. Trong ảnh: thí sinh thi tuyển công chức ở TP.HCM - Ảnh: Tự Trung

Tăng năng suất từ giáo dục

Tại sao Singapore có năng suất lao động cao gấp nhiều lần Việt Nam? Chừng nào con người chưa giải phóng được năng lực thì khó cải thiện được năng suất lao động. Đổi mới lần 2, vì vậy, phải tập trung về con người từ lãnh đạo đến mỗi công dân. Mỗi con người trong hệ thống phải tự giải phóng, nâng cấp mình. Và họ cần có động lực làm việc để một người có thể làm bằng công việc của hai hay ba người.

Trong kinh tế, có hai yếu tố đóng góp cho tăng trưởng là vốn tích lũy và lao động, làm sao cùng một đơn vị vốn và lao động, chúng ta tạo ra nhiều sản phẩm đóng góp cho xã hội càng tốt. Việt Nam đang ở trong tình trạng trang bị vốn trên lao động chưa đủ hay hiểu đúng hơn, chúng ta đang thừa lao động nhưng lại thiếu vốn để sử dụng lao động.

Nhưng ngay cả khi lao động có việc làm thì số lao động hữu dụng cũng chưa cao, lao động Việt Nam vẫn thường bị đánh giá thiếu kỹ năng, phải đào tạo lại. Đó là bài toán thường được nhắc nhiều trong các báo cáo đánh giá.

Chung quy của những câu chuyện trên là nền tảng giáo dục. Việt Nam đang cần một nền giáo dục thực chất, không trọng bằng cấp, đào tạo những lao động có kỹ năng, những công dân có năng lực làm chủ đất nước. Cải cách giáo dục không chỉ mang lợi ích hiện tại mà còn cho tương lai. Một thế hệ khù khờ không thể quản lý gia sản quốc gia để lại, nên câu chuyện đổi mới lần này giáo dục không thể nằm ngoài.