Không lâu sau lễ nhậm chức của Tổng thống Mỹ Donald Trump vào ngày 20-1-2025, đội ngũ kinh tế của chính quyền ông đã bắt tay vào một nhiệm vụ khó khăn: xác định mức thuế quan áp dụng cho hàng chục quốc gia/vùng lãnh thổ nhằm hiện thực hóa cam kết trong chiến dịch tranh cử về việc áp đặt các rào cản thương mại có đi có lại.

Ông Trump chọn công thức dựa trên hai biến số đơn giản

Sau nhiều tuần làm việc, các trợ lý từ một số cơ quan trong Chính phủ Mỹ đã xây dựng một danh sách các phương án, bao quát một loạt hoạt động thương mại.

Tuy nhiên, Tổng thống Trump đã đích thân chọn một công thức dựa trên hai biến số đơn giản: mức thâm hụt thương mại với từng quốc gia và tổng giá trị hàng hóa nước đó xuất khẩu sang Mỹ. 

Dù chưa rõ chính xác ai là người đề xuất phương án này, nhưng nó có một số điểm tương đồng đáng chú ý với phương pháp từng được ông Peter Navarro - cố vấn kinh tế đầy quyết liệt hiện tại của ông Trump - công bố trong nhiệm kỳ đầu tiên của ông Trump.

Sau khi được công bố tại Vườn Hồng của Nhà Trắng hôm 2-4, phép tính sơ sài trên đã vấp phải sự chế giễu từ các nhà kinh tế, và cuộc chiến thương mại toàn cầu mới của ông Trump lập tức khiến các thị trường lao dốc mạnh.

Quyết định của ông Trump về việc áp thuế quan lên hàng ngàn tỉ USD hàng hóa phản ánh 2 yếu tố cốt lõi đang chi phối nhiệm kỳ thứ hai của ông: sự cương quyết làm theo cảm tính cá nhân - ngay cả khi điều đó đồng nghĩa với việc thách thức những cơ chế kiểm soát quyền lực lâu nay đối với tổng thống Mỹ - và việc lựa chọn một đội ngũ cấp cao hỗ trợ ông làm điều đó.

Quy trình này đánh dấu sự rẽ hướng rõ rệt so với các chính quyền tiền nhiệm. Nhà Trắng đã sử dụng các quyền hạn khẩn cấp để đưa ra các mức thuế quan, qua đó rút ngắn quá trình xem xét nội bộ và hạn chế tối đa sự can thiệp từ các tập đoàn cũng như lãnh đạo nước ngoài.

Sau nhiều cân nhắc kéo dài đến tận tối 1-4, Tổng thống Trump vẫn chưa đưa ra quyết định cuối cùng, mãi cho đến khoảng 13h chiều 2-4 (giờ Mỹ) - tức chưa đầy ba tiếng đồng hồ trước khi ông chính thức công bố kế hoạch áp thuế quan đối ứng tại Vườn Hồng của Nhà Trắng.

Ông Trump không hề nao núng, ngay cả khi thế giới đang chao đảo

Bên trong lẫn bên ngoài Nhà Trắng, các cố vấn cho biết Tổng thống Trump vẫn không hề nao núng, ngay cả khi thế giới đang chao đảo vì sự leo thang căng thẳng thương mại lớn nhất trong một thế kỷ.

Họ nói rằng ông không mảy may bận tâm trước những dòng tít tiêu cực trên truyền thông hay lời chỉ trích từ các nhà lãnh đạo nước ngoài. Thay vào đó, ông kiên quyết lắng nghe một tiếng nói duy nhất - chính mình - để theo đuổi điều mà ông xem là di sản chính trị của mình.

Ông Trump từ lâu đã coi thuế nhập khẩu là công cụ cần thiết để vực dậy nền kinh tế Mỹ. Có lúc, ông thậm chí còn gọi "thuế quan là từ đẹp nhất trong từ điển".

"Ông ấy đang ở thời điểm mà bản thân chẳng còn bận tâm gì nữa. Tin xấu trên truyền thông à? Ông ấy chẳng thèm để ý. Ông ấy sẽ làm điều mình muốn. Ông ấy sẽ làm những gì mình đã hứa trong quá trình tranh cử" - một quan chức Nhà Trắng am hiểu suy nghĩ của ông Trump chia sẻ.

Trong nhiệm kỳ đầu tiên của ông Trump, các cố vấn cấp cao như Gary Cohn (khi đó là giám đốc Hội đồng Kinh tế quốc gia) và Steven Mnuchin (khi đó là bộ trưởng tài chính) đã từng kiềm chế thành công tham vọng áp thuế quan của ông Trump. Nhà Trắng lúc đó chìm trong các cuộc cãi vã nội bộ, nhiều mâu thuẫn bị phơi bày ra công chúng.

Lần này, trong nhiệm kỳ thứ hai, ít xảy ra các cuộc tranh cãi nội bộ. Theo lời kể của hơn chục người trong và ngoài chính quyền ông Trump, đội ngũ của tổng thống có rất ít người bất đồng quan điểm về việc cải tổ sâu rộng chính sách thương mại.

Các cố vấn về kinh tế hàng đầu của Nhà Trắng

Theo những người am hiểu vấn đề, trong số những người tham gia xây dựng các phương án áp thuế quan riêng cho từng quốc gia có các quan chức từ Hội đồng Kinh tế quốc gia Nhà Trắng, Bộ Thương mại, Hội đồng Cố vấn kinh tế và Văn phòng Đại diện Thương mại Mỹ.

Ban đầu, các nhân viên của Văn phòng Đại diện Thương mại đã dành nhiều tuần gọi điện cho các doanh nghiệp Mỹ hoạt động ở nước ngoài để tìm hiểu chính xác những thách thức họ gặp phải tại các quốc gia sở tại.

Các quan chức trong chính quyền cũng nghiên cứu xem các chính sách của nước ngoài ảnh hưởng đến thương mại với Mỹ như thế nào. Nhiều phương án phức tạp và tinh vi hơn đã được xây dựng, nhưng không được ông Trump lựa chọn.

Sau cùng, họ vẫn coi ông Trump là người đưa ra quyết định cuối cùng về giá trị của từng chính sách.

Trong phòng dự các cuộc họp cùng ông Trump khi ông cân nhắc kế hoạch áp thuế quan là nhóm các cố vấn về kinh tế hàng đầu của Nhà Trắng: Peter Navarro (cố vấn thương mại cấp cao của ông Trump), Scott Bessent (bộ trưởng tài chính), Howard Lutnick (bộ trưởng thương mại), Jamieson Greer (đại diện thương mại Mỹ), Stephen Miller (phó chánh văn phòng phụ trách chính sách), Kevin Hassett (giám đốc Hội đồng Kinh tế quốc gia), và Phó tổng thống JD Vance. Chánh văn phòng Nhà Trắng Susie Wiles cũng tham dự các cuộc họp. Ông Hassett đã không có mặt trong cuộc họp cuối cùng vào ngày 2-4.

Cuối cùng, ngày 2-4 - ngày mà ông Trump gọi là "ngày giải phóng" đối với nước Mỹ, ông chủ Nhà Trắng công bố quyết định áp "thuế quan đối ứng" với hàng loạt quốc gia khắp thế giới, gồm mức thuế ít nhất 10% với tất cả các nước, và mức thuế đối ứng cao tới gần 50% với khoảng 60 quốc gia/vùng lãnh thổ, lần lượt có hiệu lực vào ngày 5 và 9-4.

Thăm dò mới nhất: Phần lớn người Mỹ nói ông Trump phải chịu trách nhiệm vì chứng khoán giảm

Phần lớn người dân Mỹ được hỏi nói rằng Tổng thống Trump phải chịu trách nhiệm cho sự sụt giảm của thị trường chứng khoán nước này, sau khi ông áp thuế đối ứng lên hàng loạt quốc gia.