Phóng to

Sách do NXB Trẻ và Tủ sách Tuổi Trẻ ấn hành - Ảnh: T.G.T.

TT - Có một ngày cách nay đã 80 năm, một người tù biệt xứ đã lôi từ đáy ruột tượng ra một mẩu xơ mướp và mang xuống suối tắm. Trong mẩu xơ mướp ấy còn giắt lại hai hạt khô đen. Và hạt mướp hương đã đâm chồi trong bàn tay nâng niu và nỗi nhớ quê hương tha thiết của những người tù. “Đúng vào ngày 1-5-1932, bảy trái mướp hương gốc Việt đầu tiên được hái xuống và chuyền tay nhau khắp trại giam Guyane như một báu vật mà quê hương ban tặng…”.

Không thể không nghe lòng rưng rưng khi bắt gặp câu chuyện nhỏ ấy trong vô số câu chuyện của Nhà lao An Nam ở Guyane. Lịch sử không phải những địa danh, những con số, những sự kiện. Lịch sử là những con người, những số phận, những câu chuyện.

Khi Tuổi Trẻ khởi đăng loạt hồ sơ về nhà lao An Nam ở Guyane, dư luận xúc động vì lần đầu tiên dòng lịch sử mà các sách giáo khoa ghi vắn tắt “525 người tham gia khởi nghĩa Yên Bái bị thực dân Pháp bắt đi đày biệt xứ” được mở ra. Những câu chuyện xúc động trong ký ức mờ xa của lớp cháu con được tái hiện, những tư liệu tản mát trong các bộ sưu tập cá nhân được tập hợp... “Thấm thía”, “tự hào”, “đánh thức khao khát được tìm hiểu về lịch sử” là những lời bạn đọc đã gửi cho Tuổi Trẻ khi đọc loạt bài trên báo.

Và hôm nay, cuốn sách Nhà lao An Nam ở Guyane (phát hành ngày 26-9) ra đời, dẫu biết rằng vẫn chỉ là một làn khói hương trầm bay ấm rừng già Guyane, chỉ là một vài bước chân gượng nhẹ của cháu con hậu thế dọc dãy xà lim, nhưng đã dày dặn hơn, có da có thịt hơn, có quyền tự hào là nguồn sử liệu đầy đủ nhất từ trước đến nay về sự kiện này.

Người đọc sẽ không chỉ được hiểu rõ về sự ra đời của hệ thống nhà lao ở Guyane, không chỉ được gặp những người yêu nước xưa bằng xương bằng thịt với quá khứ hào hùng lẫn bi thương mà còn có thể bắt được những mối liên hệ thâm sâu với những con người mang màu da, tiếng nói khác vẫn đang âm thầm làm một hành trình quê hương về cội rễ.

Và như giống mướp hương VN đã có mặt ở Guyane, đọc sách Nhà lao An Nam ở Guyane để biết có một dòng máu Việt đang chảy giữa mạch sống của những người Guyane, có một mảng lịch sử hào hùng lẫn bi thương VN giữa rừng già Guyane. Đọc để thương người Việt hơn, để yêu nước mình hơn. Và để tiếp tục những hành trình tri ân...