Kết luận thanh tra đánh giá công tác quản lý thực hiện quy hoạch đã đạt được kết quả đáng ghi nhận, giúp tăng sản lượng điện, đóng góp tích cực vào phát triển kinh tế - xã hội.

Tuy vậy, hàng loạt tồn tại, hạn chế, khuyết điểm và vi phạm đã được Thanh tra Chính phủ kết luận liên quan đến việc bổ sung các dự án điện mặt trời, năng lượng tái tạo.

Nhiều dự án phê duyệt không căn cứ, vượt công suất gấp gần 20 lần

Cụ thể, cơ quan thanh tra kết luận Bộ Công Thương đã không thực hiện đúng quy định, lập quy hoạch phát triển điện mặt trời là không đúng với thời kỳ quy hoạch đến năm 2020, không có quy hoạch điện mặt trời cấp tỉnh đến năm 2020.

Trong khi đó, bộ đã phê duyệt bổ sung vào quy hoạch điện lực cấp tỉnh 114 dự án điện mặt trời với tổng công suất 4.166MW, trong khi chỉ có 14 dự án (870MW) được phê duyệt trong quy hoạch.

Theo kết luận thanh tra, có 92 dự án với tổng công suất 3.194MW được phê duyệt là không có căn cứ pháp lý về quy hoạch.

Ngoài ra, bộ đã tham mưu trình Thủ tướng phê duyệt bổ sung riêng lẻ 54 dự án tổng công suất 10.521MW vào quy hoạch điện 7 điều chỉnh, trong khi không có quy hoạch, nên không có căn cứ pháp lý.

Thêm nữa, kết luận chỉ ra Bộ Công Thương đã phê duyệt bổ sung các dự án điện mặt trời không quá 50MW vào quy hoạch điện lực cấp tỉnh, trên cơ sở đề nghị của các địa phương, chủ đầu tư, mà không lập quy hoạch điều chỉnh, dẫn tới việc bổ sung dự án không có căn cứ pháp lý, không có tính tổng thể, cơ sở quản lý.

Do đó, Thanh tra Chính phủ cho rằng việc phê duyệt 168 dự án với tổng công suất 14.707 MW/850MW (tức cao gấp 17,3 lần so với tổng công suất) là không có căn cứ về quy hoạch.

Thêm nữa, nguồn mặt trời mái nhà được đầu tư nhanh với công suất lớn là 7.864MW, nâng tổng công suất nguồn mặt trời lên 16.506MW, cao gấp gần 20 lần so với phê duyệt.

Thực tế này dẫn tới mất cân đối nguồn và lưới, cơ cấu nguồn điện, vùng miền, gây khó khăn cho vận hành hệ thống.

Hệ quả của những vi phạm trên, theo Thanh tra Chính phủ đó là: Giá FIT trả cho chủ đầu tư, chi phí hệ thống tăng thêm ít nhất 5,5 cent/kWh; gây quá tải cục bộ, khó khăn vận hành hệ thống, buộc nhà máy điện giảm phát.

"Trách nhiệm chính những khuyết điểm, vi phạm trên thuộc về Bộ Công Thương, UBND các tỉnh đề xuất đầu tư dự án" - kết luận nêu.

Ngoài ra, kết luận còn chỉ ra những vi phạm trong tham mưu ban hành quyết định 13/2020 cơ chế khuyến khích phát triển điện mặt trời tại Việt Nam là trái với nghị quyết 115 của Chính phủ.

Dẫn tới 15 dự án điện mặt trời được hưởng giá ưu đãi 9,35 cent/kWh không đúng đối tượng, nên tổng số tiền mà EVN phải thanh toán nhiều hơn khoảng 1.481 tỉ đồng.

Bộ Công Thương cũng tham mưu điều kiện để các dự án điện mặt trời nối lưới được áp dụng giá FIT 7,09 cent/kWh là không đúng với kết luận của Thường trực Chính phủ. Thanh tra Chính phủ xác định trách nhiệm chính thuộc về Bộ Công Thương với vai trò chủ trì tham mưu, cũng như các bộ ngành liên quan.

Có dấu hiệu tội thiếu trách nhiệm gây hậu quả nghiêm trọng

Trong đó, cơ quan thanh tra cho rằng việc tham mưu ban hành thời hạn áp dụng giá FIT với dự án điện mặt trời nối lưới 20 năm là quá dài, chưa hợp lý.

Chưa kể, Bộ Công Thương cũng chưa hoàn thành một số nhiệm vụ được giao như chưa tham mưu về quy định đấu thầu, chậm trễ ban hành cơ chế mua điện từ các dự án cũ hết thời hạn áp dụng giá ưu đãi, chậm trễ trong thực hiện thị trường bán buôn điện cạnh tranh...

Từ các kết luận trên, Thanh tra Chính phủ kiến nghị cần hoàn thiện quy định pháp luật về quản lý điện lực. Đồng thời kiến nghị Chính phủ giao Bộ Công an tiếp nhận hồ sơ, tài liệu vụ việc để xem xét, xử lý theo quy định.

Bao gồm: Việc Bộ Công Thương phê duyệt bổ sung thêm 154 dự án không có căn cứ, cơ sở pháp lý, gây lãng phí nguồn lực và thể hiện sự buông lỏng quản lý, có dấu hiệu của tội thiếu trách nhiệm gây hậu quả nghiêm trọng.

Việc Bộ Công Thương tham mưu Thủ tướng ban hành nội dung tại quyết định 13/2020 không đúng với kết luận chỉ đạo của Thủ tướng, làm tăng chi phí mua điện, giảm lợi nhuận của doanh nghiệp nhà nước là EVN.

Cơ quan thanh tra cũng chuyển tài liệu đến Bộ Công an xem xét với Bộ Công Thương trong ban hành hướng dẫn cơ chế khuyến khích phát triển điện mặt trời mái nhà có những sơ hở, khuyết điểm, vi phạm, nhưng vẫn được hưởng cơ chế ưu đãi.

Ngoài ra là việc thực hiện đầu tư xây dựng, các dự án trên đất đã được quy hoạch, chồng lấn quy hoạch với các tỉnh.

Theo đó, Thanh tra Chính phủ cho biết đã có văn bản chuyển các vụ việc nêu trên tới Cơ quan an ninh điều tra để xem xét, xử lý theo đúng quy định.

Ngoài ra, Thanh tra Chính phủ cũng đề nghị kiểm điểm, xử lý trách nhiệm với Bộ Công Thương, EVN, PVN, TKV; xử lý về kinh tế với các dự án không đúng quy định.

Số phận hơn 1.000 công trình điện mặt trời mái nhà chưa được định đoạt

Khoảng 1.030 hệ thống điện mặt trời mái nhà đã được lắp đặt trên cả nước sau 2020, song số phận của các dự án này vẫn chưa được định đoạt khi việc giải quyết mới chỉ dừng lại ở đề xuất.