Đó là vấn đề được TS Nguyễn Đức Kiên - nguyên tổ trưởng Tư vấn kinh tế của Thủ tướng - nêu ra khi nói về câu chuyện hài hòa giữa giá vé máy bay, hành khách và du lịch.

* Thưa ông, thời gian gần đây dư luận và một số đại biểu Quốc hội rất quan tâm đến những bất cập trong giá vé máy bay. Ở góc độ người làm công tác nghiên cứu, ông nhìn nhận như thế nào về vấn đề này?

- Hàng không là một thị trường đặc thù và luôn nhận được sự quan tâm của người tiêu dùng. Vì vậy, việc có ý kiến về giá vé máy bay nội địa do các hãng hàng không Việt Nam đang khai thác là chuyện bình thường.

Tuy nhiên, dưới góc độ quản lý nhà nước, cần có cái nhìn tổng thể, đặt mục tiêu dài hạn là vừa phát triển vừa lấy ổn định kinh tế vĩ mô làm trọng tâm, hài hoà lợi ích của ba bên gồm: nhà nước, doanh nghiệp và người tiêu dùng.

Nghị quyết Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ XIII đã tiếp tục khẳng định chúng ta kiên trì xây dựng nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và luận giải tương đối rõ ràng mô hình vận hành của nền kinh tế Việt Nam. 

Theo đó, trước hết nền kinh tế Việt Nam cần vận hành trên cơ sở tôn trọng các quy luật của kinh tế thị trường. Từ đó mới tạo được nền tảng vững chắc để tích luỹ, phát triển và đầu tư trở lại vào các cơ sở hạ tầng, dịch vụ thiết yếu nhằm nâng cao đời sống người dân.

Nhìn ở góc độ của riêng thị trường hàng không thì giá vé của quý 2 năm 2024 đang phản ánh khá rõ nét theo quy luật của thị trường. Mức giá chưa tiệm cận đến giá của thời kỳ đỉnh cao năm 2019 và vẫn đang nằm trong phạm vi Luật Giá cho phép. Nhưng so sánh với thời kỳ đại dịch COVID-19 (năm 2020-2022) thì giá vé ở thời điểm hiện nay đúng là cao.

Tuy nhiên, khi so sánh giá vé ở giai đoạn quý 2 năm 2024 với giai đoạn đại dịch là chúng ta đang so sánh một nền kinh tế phát triển bình thường với thời kỳ đình trệ đặc biệt nghiêm trọng ở quy mô không chỉ của quốc gia mà trên toàn cầu.

* Có phải các hãng hàng không chưa kịp hồi phục sau đại dịch COVID-19 lại gặp thêm khó khăn khi bị tác động tiêu cực của việc đứt gãy chuỗi cung ứng và chi phí đầu vào tăng nên giá vé máy bay cao ?

- Trong giai đoạn COVID-19, nhiều hãng hàng không năm sao trên thế giới phải tái cơ cấu với sự giúp đỡ của Chính phủ các nước. Ở Việt Nam, các hãng vẫn gặp khó khăn sau đại dịch, đội máy bay đã giảm mạnh về số lượng do tình trạng khó khăn của Pacific Airlines và Bamboo Airways.

Đặc biệt, sự cố về kỹ thuật đối với động cơ Neo trên máy bay Airbus A320, A321 đã giáng một đòn rất mạnh vào tất cả các hãng hàng không trên thế giới. Bên cạnh đó, sự cố kỹ thuật trên dòng máy bay B737 Max của Boeing càng làm trầm trọng thêm vấn đề thiếu hụt máy bay và giá thuê bị đẩy lên cao.

Các hãng hàng không của Việt Nam còn chưa kịp "hồi sức" sau cú đánh mạnh của đại dịch, lại tiếp tục chịu thêm đòn khác do chi phí đầu vào gia tăng, tất yếu đẩy giá dịch vụ tăng theo. Xu hướng chung của thế giới về giá vé máy bay là tiếp tục tăng cao tiệm cận với giá của thời kỳ trước dịch COVID-19 và thị trường hàng không Việt Nam cũng không phải ngoại lệ.

Vì vậy tôi cho rằng, nỗi bức xúc của dư luận là điều bình thường. Tuy nhiên người làm công tác hoạch định và truyền thông chính sách cần hiểu rõ bối cảnh để phát đi những thông điệp phù hợp. 

Vấn đề này cũng đã được Thủ tướng Chính phủ lưu ý khi đánh giá về công tác điều hành kinh tế của đất nước, như trong báo cáo trước kỳ họp thứ 4 quốc hội khoá XV. Phải đưa ra thông điệp rõ ràng, minh bạch, để người tiêu dùng và doanh nghiệp hiểu nhau hơn, chia sẻ được khó khăn và cùng nhau xây dựng, phát triển thị trường vận tải hàng không Việt Nam lành mạnh.

* Cùng gặp vấn đề như đã nêu, các nước trong khu vực có thế mạnh về du lịch đã xử lý vấn đề giá vé máy bay và thu hút du lịch như thế nào, thưa ông?

- Câu hỏi này rất rộng, không chỉ ở trong lĩnh vực vận tải hàng không mà còn liên quan đến cả các phương thức vận tải khác, cũng như sự liên kết tạo thành một sản phẩm du lịch thống nhất, bao gồm người vận chuyển, cơ sở lưu trú và điểm du lịch.

Các hãng hàng không Thái Lan, Singapore trong đại dịch cũng gặp khó khăn tương tự như các hãng hàng không của Việt Nam. Nhưng Chính phủ các nước đã có những quyết định rất mạnh bạo, vượt qua nhiều lý thuyết về tự do kinh doanh để gia tăng sự can thiệp của nhà nước vào thị trường.

Đơn cử, Thai Airways được Chính phủ Thái Lan bảo trợ cho tuyên bố tái cơ cấu như một doanh nghiệp bị phá sản. Nhờ vậy họ cơ cấu lại được các khoản nợ, đổi mới đội máy bay. 

Quan trọng hơn, Thái Lan tổ chức một sân chơi thống nhất cho doanh nghiệp hàng không, các doanh nghiệp du lịch và các địa phương trọng điểm du lịch. Nhờ vậy, với cùng một tổng chi phí cho một chuyến du lịch, lợi nhuận được chia hài hòa giữa các bên tham gia hình thành sản phẩm du lịch đó. 

Có thể giá vé chặng ngắn của Thai Airway sẽ rẻ hơn các nước trong khu vực nhưng đổi lại, họ nhận được thêm một khoản phí từ các cơ sở lưu trú, các doanh nghiệp dịch vụ ở điểm du lịch vì đã đưa khách đến. Sự chia sẻ như thế giúp cho hãng hàng không cân bằng được chi phí hoạt động của mình.

Một trường hợp khác là Singapore Airlines được Chính phủ hỗ trợ nâng cấp đội máy bay hoàn toàn mới với chất lượng cao để vươn lên trở thành một trong những hãng hàng không 5 sao có uy tín trên thế giới. 

Vì vậy, giá khấu hao tài sản của Singapore Airlines thấp hơn so với việc các hãng phải tự thu xếp nguồn tài chính để đổi mới đội máy bay. Giá vé các chuyến bay quốc tế của Singapore Airlines tương đương với các hãng hàng không 5 sao khác nhưng họ cạnh tranh được nhờ nâng cao chất lượng dịch vụ, kể cả ở trên máy bay, sân bay và điểm đến.

Tiếc rằng do nguồn lực của chúng ta còn hạn chế. Chúng ta cũng có ít kinh nghiệm xử lý các doanh nghiệp khi gặp khủng hoảng cả về thị trường và tài chính doanh nghiệp, nên đã bỏ lỡ cơ hội có thể hỗ trợ cho doanh nghiệp Việt Nam tái cơ cấu khi gặp phải các khó khăn về thị trường và tài chính.

* Có thể thấy nguồn lực hạn chế là một nút thắt đối với các doanh nghiệp vận tải, du lịch của Việt Nam trong quá trình phục hồi. Vậy ông có nhận định gì về khả năng phục hồi và phát triển của ngành này trong tương lai gần?

- Đây là một thời kỳ rất đặc biệt của kinh tế thế giới và kinh tế Việt Nam. Chính phủ đã phát hiện ra được vấn đề và có những động thái rất quyết liệt để hỗ trợ cho doanh nghiệp vận tải nói chung và hàng không nói riêng phát triển. Trong thời điểm dịch COVID-19, Nhà nước đã giảm đồng loạt các loại thuế, phí và lệ phí để giảm chi phí đầu vào cho các hãng hàng không, đơn giản hoá các thủ tục thuê máy bay.

Chính phủ đã tiến hành phê duyệt quy hoạch tổng thể đối với 5 lĩnh vực giao thông vận tải gồm: đường bộ, đường sắt, cảng biển; hệ thống cảng hàng không và kết cấu hạ tầng đường thuỷ nội địa. Sau khi hoàn thiện quy hoạch, năng lực của ngành vận tải công cộng sẽ có khả năng đáp ứng đủ các phân khúc của thị trường cho người có thu nhập cao, thu nhập trung bình và thấp.

Tuy nhiên, hiện nay chúng ta mới đang nhìn thấy sự phát triển vượt bậc của vận tải ô tô, trong khi vận tải hàng không chưa hết khó khăn, vận tải đường sắt, vận tải đường biển đang trong giai đoạn chuyển mình… Khi các phương thức vận tải này cùng phát triển đồng bộ, sẽ tạo ra một hệ thống hoàn chỉnh với các phương thức hỗ trợ tối đa cho việc đi lại thuận tiện của người dân, tất yếu chi phí các phương thức sẽ điều chỉnh về mức hợp lý và được người tiêu dùng chấp nhận.

* Xin cảm ơn ông!

Đôi cánh hàng không và du lịch chưa biết bay về đâu

Liên kết giữa hàng không và du lịch lại được đặt ra trong bối cảnh giá vé máy bay tăng được nhiều đại biểu khẳng định là cần thiết khi vấn đề này được đặt ra trong vài chục năm qua vẫn ở mức nhỏ lẻ, thời vụ.