Hai cách chiến tranh

Lúc đầu, trong những ngày tháng 2 và 3-2022, khi cố gắng chiếm được Kiev bằng một chiến thuật tốc chiến tốc thắng, Nga nỗ lực gây bất ngờ dựa trên phương tiện chiến tranh hiện đại, những lệnh điều quân cấp tốc, và các lực lượng kỳ binh, hướng tới một chiến thắng chóng vánh, dứt điểm. 

Nhưng chiến thuật đấy đã không thành công, và theo thời gian, các lực lượng Nga dựa vào lối đánh truyền thống hơn, với những cuộc tấn công chủ yếu bằng pháo binh và bộ binh, chiếm đóng lãnh thổ và lấn dần từng điểm mốc đô thị chiến lược.

Ukraine cũng đã thay đổi: quân đội của họ chiến đấu ngày càng giống phương Tây hơn, với đòi hỏi phải cơ động, kỷ luật và sáng tạo. 

Nhờ sự hỗ trợ của vũ khí, thông tin tình báo, và có thể là cả hỗ trợ chỉ huy chiến dịch từ nhiều quân đội tiên tiến trên thế giới, họ đã giành lại một phần lãnh thổ. 

Tuy nhiên, những hỗ trợ này cho tới giờ, chủ yếu do Mỹ lo ngại cuộc chiến leo thang và muốn kiểm soát không cho chiến sự lan rộng, chỉ cho phép Ukraine nhắm vào quân đội Nga. 

Ở chiều ngược lại, Nga có thể nhắm vào việc khuất phục hoàn toàn Ukraine: những cuộc tấn công là vào cả lực lượng vũ trang, cơ sở hạ tầng, lẫn không kích các đô thị lớn.

Hồi Thế chiến II cũng đã từng diễn ra các cuộc không kích sâu trong lãnh thổ Đức, hay việc Mỹ thả hai quả bom nguyên tử xuống Nhật Bản năm 1945, hoàn toàn nhắm vào các đô thị dân sinh.

Nhưng nhiều thay đổi thực tế đã khiến tư duy về chiến tranh tổng lực cũng phải được điều chỉnh. 

Trước hết là nguy cơ chiến tranh hạt nhân - một lần nữa hiển hiện khi Tổng thống Nga Vladimir Putin ngày 21-2 tuyên bố Matxcơva sẽ đình chỉ thỏa thuận thanh tra, kiểm soát và thông tin về vũ khí hạt nhân quan trọng nhất thế giới với Mỹ - New START. 

Giới phân tích cho rằng việc Nga không rút hẳn khỏi thỏa thuận này cho thấy ông Putin vẫn còn muốn chừa đường thương lượng, nhưng như vậy cũng là đủ để không chỉ Ukraine hay châu Âu mà cả thế giới một lần nữa phải lạnh gáy.

Thứ hai là nhận thức ngày càng tăng về đạo lý phải tránh thương vong cho dân thường. Nhưng đó không chỉ là đạo lý, mà còn là vấn đề lợi ích thực tế của các bên tham chiến. 

Trong chiến tranh hiện đại, bên tham chiến nào gây thương vong cho dân thường, không kể phe phái và quốc tịch, nhiều khả năng sẽ gặp bất lợi hơn là những lợi ích đạt được, về mặt hình ảnh, cả đối nội lẫn đối ngoại, huy động uy tín quốc tế, và cuộc chiến truyền thông. 

Chính ở Ukraine, cả hai bên đều ra sức cáo buộc nhau nhắm vào dân thường (Ukraine với Nga), hay lấy dân thường làm lá chắn (Nga với Ukraine).

Cuối cùng là sự phát triển của công nghệ vũ khí, đặc biệt là vũ khí chính xác từ cuối những năm 1970 tới nay. 

Trên lý thuyết, khi các cường quốc quân sự đã có khả năng sở hữu vũ khí dẫn đường bằng vệ tinh với độ chính xác tính bằng mét, thậm chí là cm, thì không có lý do gì để biện minh cho thiệt hại với thường dân nữa. 

Thế cục xoay vần, vũ khí chính xác làm sống dậy luận thuyết chiến tranh cổ điển: một công việc chuyên nghiệp, chỉ của những người mặc áo lính, và phải có luật chơi ít ra là tương đối rõ ràng.

Nhưng hy vọng về những cuộc chiến không có thương vong thường dân là chuyện xa vời. Gần đây nhất ở Iraq và Afghanistan chẳng hạn, Mỹ rút tỉa bài học quá khứ từ chiến tranh Việt Nam và cố gắng tránh thương vong cho dân thường nhằm thu hút sự ủng hộ hay ít ra là không khiến dân chúng quay ra chống lại họ. 

Tuy nhiên, những nỗ lực đấy vẫn rất hạn chế và cơ bản đã thất bại, nhất là khi các chỉ huy của Mỹ đánh giá rằng lực lượng của họ có thể bị đe dọa. Đó là chưa kể rất nhiều vụ bắn giết nhầm bằng máy bay không người lái. Tất cả khiến cuối cùng dân Iraq và Afghanistan vẫn không thể ưa nổi lính Mỹ.

"Vấn đề cơ bản với chiến tranh là bắt đầu bao giờ cũng dễ hơn nhiều so với kết thúc", tạp chí Mỹ Foreign Affairs ngày 17-2 bình luận. 

Ở Ukraine, cuộc chiến tiêu hao thật ra đã bắt đầu sau khi Nga bị đẩy khỏi mặt trận phía bắc trong nỗ lực bất thành hòng dứt điểm Kiev ngay những tuần lễ đầu tiên. 

Về cơ bản, Nga hiện dựa chủ yếu vào sức mạnh áp đảo để tấn công không chỉ quân đội mà cả cơ sở hạ tầng Ukraine, với hy vọng về lâu dài có thể đánh gục đối thủ. 

Ngược lại, con đường chiến thắng của Ukraine là phải chiến đấu thông minh và hiệu quả hơn, để buộc được Matxcơva ít ra là ngồi xuống bàn đàm phán với lợi thế trên chiến trường. 

Hai chiến lược khác nhau đó được dự báo sẽ đối mặt với thử thách khắc nghiệt nhất trong những ngày sắp tới, vào lúc tuyết đã tan và những chiếc xe tăng sẽ lăn bánh dễ dàng trở lại…■