Tòa biệt thự Pháp cổ - từng là nơi phát đi bản tin đặc biệt như một mật lệnh toàn quốc kháng chiến - nằm trong lòng đường của dự án đường trên cao đang được xây dựng - Ảnh: THIÊN ĐIỂU

Trong lúc các nhà bảo tồn đang khá bế tắc để đưa ra giải pháp cứu ngôi biệt thự Pháp cổ vốn là dấu tích còn lại của Trạm phát thanh Bạch Mai - nơi phát đi bản Tuyên ngôn độc lập, ông Martin Rama cho rằng Hà Nội vẫn có thể có con đường trên cao và ngôi biệt thự xinh đẹp vẫn được bảo tồn.

Trò chuyện với Tuổi Trẻ, ông Martin Rama - chuyên gia kinh tế cao cấp của Ngân hàng Thế giới, giám đốc dự án của Trung tâm phát triển đô thị bền vững thuộc Viện hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam - nói:

- Cư dân Hà Nội đang phải dành nhiều thời gian di chuyển tới chỗ làm việc và về nhà. Các dự án như đường trên cao Vĩnh Tuy - Ngã Tư Sở như một sự "giải thoát" cho người dân thành phố, để họ có nhiều thời gian hơn cho bản thân và gia đình.

Ở chiều bên kia, dự án lại đòi hỏi phải phá hủy hàng ngàn ngôi nhà, công trình, và một trong số đó là tòa biệt thự Pháp cổ ở ngõ 128C Đại La, một công trình có kiến trúc đặc sắc và giá trị lịch sử to lớn.

Việc các cơ quan chức năng chọn ưu tiên giải bài toán giao thông hơn bảo vệ di sản là điều dễ hiểu. Với câu chuyện tòa biệt thự Pháp cổ thuộc Trạm phát sóng Bạch Mai, Hà Nội đang phải đối mặt với một lựa chọn khó khăn.

Nhưng đôi khi trong những tình huống ngặt nghèo, một giải pháp sáng tạo có thể xuất hiện, cho phép chúng ta nhận được những gì chúng ta cần mà không phải đánh đổi những thứ yêu thích ta đáng có.

Ông Martin Rama

* Liệu có một giải pháp sáng tạo như vậy trong trường hợp của ngôi nhà Pháp cổ này không, thưa ông?

- Hà Nội có thể chọn di chuyển ngôi nhà cổ đến một địa điểm mới mà không tốn quá nhiều tiền, thậm chí có thể thu được tiền ngay sau đó.

Để có được điều này thì Hà Nội cần tài chính, công nghệ và đổi mới quản trị. Và theo tôi, cả ba điều này đều khả thi.

Về công nghệ, thế giới đã ghi nhận trường hợp di chuyển công trình kiến trúc lớn từ hơn 150 trước. Marble Arch - lối vào ban đầu của Cung điện Buckingham (London, Anh) - được chuyển đến công viên Hyde vào đầu năm 1851.

Kể từ đó, các tòa nhà nhiều tầng, ngọn hải đăng, nhà hát và tượng đài đã được di chuyển trên toàn cầu. Ngay cả ở Việt Nam, các "thần đèn" cũng đã di dời nhiều công trình lớn.

* Vậy còn chuyện tài chính thì sao?

- Một mối quan tâm chính đáng là liệu việc di dời này sẽ quá tốn kém? Nhưng di chuyển một cấu trúc nhỏ như biệt thự này không quá đắt đỏ.

Mới đây, tại Mỹ, ngôi nhà Mackenzie lịch sử theo phong cách kiến trúc Victoria xinh đẹp, nằm trong khuôn viên của một trường đại học ở Detroit, đã được di chuyển vài trăm mét vào tháng 4 để nhường chỗ cho một trung tâm biểu diễn mới, với giá khoảng 750.000 USD. Ngôi nhà này lớn hơn nhiều so với ngôi nhà ở 128C Đại La.

Chi phí của đường trên cao Vĩnh Tuy - Ngã Tư Sở ước tính khoảng 417 triệu USD. Ngay cả khi việc di dời biệt thự ở Đại La cũng đắt đỏ như của tòa Mackenzie, nó sẽ chỉ chiếm chưa đến 0,2% tổng chi tiêu của dự án.

Ngoài ra, khu vực tư nhân có thể giúp trang trải một số chi phí di dời. Góp phần bảo tồn di sản là một cách để các doanh nghiệp thể hiện ý thức trách nhiệm công dân của họ, đồng thời điều này cũng mang tới uy tín cộng đồng cho các doanh nghiệp.

Trong trường hợp không có cơ chế xử lý việc sử dụng tiền tư nhân quyên góp trong các dự án công cộng, tư duy kinh tế về quan hệ đối tác công tư (PPP) sẽ mang đến cơ hội để làm điều đó.

* Ông có thể nói rõ hơn về điều này?

- Chính quyền có thể dọn sạch một khu đất gần đường trên cao Vĩnh Tuy - Ngã Tư Sở và bán đấu giá việc di dời biệt thự đến vị trí đất này (bán đấu giá quyền sử dụng cho vị trí đất và biệt thự).

Đổi lại, người thắng trong cuộc đấu giá sẽ phải cam kết mở cửa biệt thự miễn phí cho công chúng, dành một diện tích cho một bảo tàng nhỏ và cho các triển lãm liên quan đến lịch sử phát thanh ở Việt Nam.

Các nhà đầu tư tiềm năng sẽ bao gồm các doanh nhân muốn mở một nhà hàng sang trọng trong biệt thự, một cửa hàng cao cấp, một phòng trưng bày nghệ thuật, hoặc trụ sở công ty có uy tín.

Trong giai đoạn đầu tiên sơ tuyển, các nhà đầu tư tiềm năng sẽ phải chứng minh rằng họ có khả năng kỹ thuật để di dời biệt thự và chuyên môn kiến trúc để cải tạo nó thật trang nhã và tôn trọng yếu tố kiến trúc gốc.

Trong giai đoạn hai, các nhà thầu được chọn trước sẽ phải nêu rõ họ sẽ cần bao nhiêu tiền để thực hiện các điều khoản của thỏa thuận hoặc họ sẽ sẵn sàng trả bao nhiêu tiền để có cơ hội nhận được sổ đỏ cho biệt thự tuyệt vời đó. Trong nhiều phiên đấu giá kiểu này, cuối cùng kiếm được tiền, thay vì phải tiêu tiền.

Chất lượng kỹ thuật và tính minh bạch tài chính của phiên đấu giá có thể được tăng cường bằng cách mời một tổ chức quốc tế có thẩm quyền làm cố vấn và quan sát viên. Ví dụ, UNESCO sẽ là cơ quan lý tưởng để đóng vai trò đó trong trường hợp này.

Chia tay trạm phát sóng bản Tuyên ngôn độc lập

TTO - Ngôi biệt thự Pháp cổ và một số công trình cổ thuộc Trạm vô tuyến điện báo ở địa chỉ 128C phố Đại La, được xây dựng từ năm 1912, sẽ bị tháo dỡ do phạm vào quy hoạch của dự án đường trên cao Vĩnh Tuy - Ngã Tư Sở của UBND TP Hà Nội.