Hơn mười năm trước, tôi còn là trưởng phòng tín dụng của một chi nhánh ngân hàng. Một sáng nọ, tôi có tiếp một gia đình gồm bà mẹ, con gái và con rể. Bà mẹ trình bày muốn thế chấp căn nhà mặt tiền ở quận 5, TP.HCM để vay 3 tỉ đồng đưa cho vợ chồng con gái mở nhà hàng.

Tôi xem sổ hồng, chỉ có mình bà đứng tên. Bà cho biết chồng mất sớm, bà ở vậy nuôi đứa con gái duy nhất từ lúc chập chững biết đi đến giờ bằng tiền cho thuê phía trước của căn nhà này - tài sản duy nhất của bà.

Hỏi về phương án kinh doanh thì người con rể thao thao bất tuyệt về số lợi nhuận sẽ thu được khi mở nhà hàng, nhưng không chứng minh được sẽ kiếm số lợi nhuận đó bằng cách nào và việc sử dụng 3 tỉ đồng vào những việc gì...

Tôi tế nhị mời bà mẹ vào bàn làm việc riêng, đề nghị bà không trực tiếp đứng tên vay mà chỉ bảo lãnh bằng tài sản là căn nhà cho vợ chồng người con gái đứng tên vay và họ phải có phương án kinh doanh cụ thể.

Tôi giải thích với bà rằng nếu vợ chồng con gái đứng tên vay, đến hạn trả không được nợ, dù có phải bán nhà trả nợ thay nhưng bà vẫn có đủ cơ sở pháp lý để yêu cầu vợ chồng con gái có nghĩa vụ trả lại tiền cho bà.

Còn như bà đứng tên vay rồi lấy tiền đưa con rể, mà con rể không trả là coi như bà mất trắng căn nhà, và có thể mất luôn con gái, con rể nếu cứ nằng nặc đòi nợ, mà tuổi này thì bà có thể làm gì khi tứ cố vô thân và mất nguồn thu độc nhất từ căn nhà?

Bà mẹ ngồi im một lúc rồi nói để về suy nghĩ lại. Hai hôm sau, bà gọi điện cho tôi giọng cứ nghèn nghẹn. Bà kể ngay khi bà mới ướm lời là chỉ bảo lãnh vay thì cả hai đã lớn tiếng phản đối.

Đau lòng hơn là khi con rể lớn giọng lên án bà là đồ tráo trở, lúc đầu đồng ý đi vay để đưa tiền cho họ làm ăn rồi giờ “lật lọng”... thì con gái bà - đứa con mà hơn 20 năm qua bà cưng như trứng mỏng - lại a dua theo chồng.

Bà cảm ơn tôi đã giúp bà có cơ hội “sáng mắt” và cho biết sẽ không vay tiền hay bảo lãnh gì cho vợ chồng con gái vay tiền khi thấy trước cái viễn cảnh không mấy sáng sủa.

Làm ngân hàng, tối kỵ nhất là chuyện “xiết nhà” khi con nợ không trả được tiền. Có gì đó bất nhẫn và thất đức.

Mỗi một món vay là một số phận con người, vậy nên cần phải cân nhắc vì tiền vay được có thể sẽ giúp ai đó khấm khá lên nhưng cũng có thể gây nên một thảm cảnh gia đình - nhất là trong thời buổi chữ hiếu ngày nay đang lắm điều phải bàn - để các bậc làm cha làm mẹ không gặp thảm cảnh ở cái tuổi ngày càng gần đất xa trời.