Phóng to

Không gian thơ mộng - nơi ẩn trú một di sản thi ca quen thuộc đã bị rào lại từ tứ phía - Ảnh: Nguyễn Hàng Tình

Tương Phố đã thi ca và bất diệt hóa tình yêu, người con gái đủ sức để đi đến tận cùng bi kịch luyến ái, biểu tượng của tiết hạnh và sự thủy chung của người phụ nữ với chồng. Chẳng mấy ai trên đời ở tuổi đôi mươi cưới chồng được một năm, chồng tha phương học chữ rồi ba năm sau vừa quay về lại qua đời, để vợ chẳng kịp dù một lần nhìn lại, mà nữ nhân tài sắc ấy vẫn cứ thế mãi ngồi làm thơ nhớ chồng, rồi khóc chồng.

Trên mộ nàng, ngày nay người ta còn khắc lên những câu thơ của nàng: Trời thu ảm đạm muôn màu/Gió thu hiu hắt thêm rầu lòng em/Trăng thu bóng ngả bên thềm/Tình thu ai để duyên em bẽ bàng. Năm 1928, Giọt lệ thu của nữ sĩ Tương Phố xuất hiện trên Nam Phong tạp chí. Năm 1930 thi phẩm đã được dịch ra tiếng Pháp - hiện tượng hiếm hoi của người Việt sáng tác thơ bấy giờ. Từ điển văn học đã tạc chữ về nàng: “...Góp vào bộ phận văn chương hợp pháp 30 năm đầu thế kỷ 20 một tiếng khóc ảo não, ít nhiều có làm sống lại tâm trạng người chinh phụ trong văn học quá khứ”.

Đẹp, buồn sang trọng, nhân văn, như nhà nghiên cứu Bùi Xuân Uyên nghiêng mình: “Cái tên của Tương Phố đã đóng dấu một nỗi buồn, và cũng chính điều đó khiến thơ bà có sức rung cảm sâu xa trong nỗi niềm độc giả”. Nay thử đọc những thi phẩm viết bằng lệ như Giọt lệ thu, Mưa gió sông Tương, Khúc thu hận, Trúc mai, Bức thư rơi... khó mà không ước sống và ước yêu được thế.

Năm 1973 người con gái làm thơ “ra đi” và được chính quyền khi ấy cho phép an táng trên rừng thông hoang liêu ở Đà Lạt - một nấm mồ lẻ loi duy nhất. Từ đó ngọn đồi nàng yên ngủ muôn thu được người Đà Lạt gọi là đồi Tương Sơn. Giọt lệ thu đã thấm vào con đèo Mimosa ở thành phố cao nguyên này. Không chỉ nơi con đèo, từ năm 2002 một con đường ở Đà Lạt được chính quyền lấy tên Tương Phố. Đến năm 2007, UBND tỉnh Lâm Đồng ký quyết định giao 34ha của ngọn đồi kia cho một công ty từ xa lên lập khu du lịch nghỉ dưỡng với hàng chục biệt thự, được phép hạ dọn thông để xây dựng.

Ngôi mộ thi ca bơ vơ, theo bản đồ, đã nằm gọn trong dự án. Không ai đứng ra bảo vệ phần mộ thi sĩ ấy, duy chỉ vài tiếng than yếu ớt của người cháu còn lại của bà. Giằng co mãi, không “đẩy” ngôi mộ đi được, khi triển khai dự án xây biệt thự, người ta cho hàng rào kẽm gai áp sát “Giọt lệ thu”, thuê vệ sĩ hằng ngày canh dọa ai muốn nới hàng rào ra cho hương hồn thi nhân thở.

Bỗng thấy tủi hờn khi nhìn vào cái hàng rào kẽm gai len lỏi khắp gốc thông già, lồng ngọn đồi Tương Sơn lại, vắt một vạch dài lê thê sắt thép uốn cong theo con đèo thơ mộng, còn không gian yên nghỉ của thi nhân, hàng rào từng ngày dịch vào thêm, gí sát hơn mộ phần. Về hình thức, “nhà đầu tư” rất khó để sai, chính quyền càng vậy. Bởi mọi thứ đều có quy trình, giấy tờ, theo nghị quyết phát triển du lịch, quyết định giao đất giao rừng cho doanh nghiệp, dấu mộc thắm đỏ...

Còn mộ phần, bao giờ chẳng vậy, có ai cấp “sổ đỏ” cho người chết đâu. Nhưng nhiều người ở phố núi cứ tâm tư sao thời thế không tha cho vị nữ sĩ đã lưu tên không chỉ trên đường phố, để nàng có được một chỗ ở chốn thi ca quá đặc biệt này. Vì Đà Lạt - Lâm Đồng đã có đến 700 khách sạn và đang bội thực với 235 dự án du lịch đã và sẽ triển khai với ước thêm ít nhất 45.000 biệt thự nữa sẽ xuất hiện. Còn nàng Tương Phố làm thơ thì chỉ có một mà thôi!

“Nỗi ly hận mây chiều gió sớm” là tiếng thơ tình ái riêng tư của thi nhân lưu lạc từ miền Bắc vào cao nguyên lạnh phương Nam làm nên “Mưa gió sông Tương”, hay còn là sự thật trần trụi trên mặt đất ở mọi ngóc ngách cho đến ngày nay.

Nấm mộ của người con gái làm thơ còn nơi đó như một giọt lệ.