Có hai loại cá lòng tong: lòng tong đá và lòng tong bay. Lòng tong đá lớn con, màu vàng sáng, thịt ngon. Lòng tong bay nhỏ hơn, màu trắng bạc, thịt thơm.

Bạn có thể dùng cá lòng tong đá kho keo với mỡ hành cùng ít tép vừa kéo lưới hoặc mua ở chợ quê. Cá lòng tong để vào rổ thưa, chà nhẹ sạch vảy, bỏ ruột, để ráo. Sau đó ướp cá với ít nước màu, gia vị.

Phi hành sả tỏi cho thơm rồi cho cá lòng tong vào xáo nhẹ, khi thấy cá hơi săn lại thì cho nước mắm ngon vào kho riu, một lúc sau thêm miếng nước lạnh vào kho, tiếp đến khi gần cạn nước cho ít tóp mỡ heo vào. Sau cùng rắc ít tiêu đâm giập. Khi sắp bắc chảo xuống ta cho một nhúm hành lá xắt hột lựu. Món này lúc trời trở rét, ăn với cơm nóng coi chừng “sạch nồi”!

Cá lòng tong bay nhỏ, mỏng mảnh nên ta sử dụng nhúng bột chiên giòn! Cá làm sạch nhúng vào bột gạo pha sệt như chiên bánh xèo. Dằn nhẹ, lưng một muỗng cà phê bột nghệ cho bánh sau khi chiên chín có màu vàng nhẹ, rìa bánh giòn, trông bắt mắt. Ðun chảo nóng vừa, cho mỡ hoặc dầu ăn vào ướt chảo. Ðổ bột vừa bằng bàn tay xòe chiên chín bánh với lửa riu.

Rau sống ăn kèm gồm cải xanh, xà lách, diếp cá, húng nhủi, húng chanh, khóm, cà chua, dưa leo...Làm một chén nước mắm chanh tỏi ớt vừa ăn. Thêm một ít bún.

Bỏ bánh với một vốc bún nhỏ và rau sống vào chén, rưới nhẹ nước mắm lên. Bạn sẽ ngây ngất với mùi thơm giòn của bánh, chút bùi bùi của cá, vị chua, cay nhẹ của nước chấm. Dân dã, đơn giản mà ngon!

Cá lòng tong kho mắm ăn chẳng thua gì cá linh non. Cá lòng tong kho tương ăn rất “hao cơm”.

Ở một số vùng sâu thuộc nông thôn miền Tây, khi có gió chướng, nước ròng sát, người ta kéo lưới bắt rất nhiều cá lòng tong. Ăn không hết để làm khô tết đãi khách. Khô cá lòng tong phơi một nắng khi muốn ăn chỉ việc đem chiên sơ với dầu mỡ khử sả tỏi là có thể sử dụng được. Chấm cá với nước tương ngon dầm ớt hiểm xanh, uống một ly rượu nếp nghe đờn ca tài tử “cây nhà lá vườn”, bạn sẽ thấy tâm hồn lâng lâng, quên hết mọi ưu phiền, lo toan.

Cá lòng tong làm sạch - Ảnh: H.Thám Ký ức khó quên Đối với cư dân sống ở miền Tây sông nước, hình ảnh con cá lòng tong quá đỗi thân quen. Khi những đợt gió lạnh từ phương Bắc thổi về, nước các ao hồ, sông rạch chuyển sang trong hơn, ta có thể nhìn thấy hàng đàn cá lòng tong bơi ở mặt nước nông, ăn móng rất vui mắt. Lũ trẻ vác cần câu, với ít tép hay trứng kiến vàng làm mồi thì tha hồ bắt cá vì chúng rất háu ăn, con trước vừa kéo lên, con sau đã nhào tới đớp mồi... Cá lòng tong có thể chế biến nhiều món, nhưng ngon nhất và nổi tiếng nhất là cá lòng tong kho tiêu trong ơ đất với tóp mỡ. “Thiếp như con cá lòng tong.  Đói đem kho quẹt đỡ lòng trống không” Lòng tong - cái tên nghe sao quá bọt bèo nhưng khó thể nhạt nhòa đối với nhiều người, nhất là những đứa trẻ lớn lên ở miệt sông nước. Nó gợi nhớ lại những ký ức buồn vui lẫn lộn về những giai đoạn khó khăn trong cuộc sống. Những mái tranh nghèo, buổi cơm chiều bên ơ đất cá lòng tong kho tiêu và đĩa rau tập tàng hái sau vườn nhà, không chỉ là bữa cơm ấm cúng của một gia đình, mà còn thấp thoáng hình bóng đảm đang và khéo léo của người phụ nữ, sự thủy chung hết mình vì chồng con. Cá lòng tong thuộc nhóm cá trắng, giàu chất đạm và các vitamin A, B, D, chất khoáng như phôtpho và canxi. Cá chứa ít chất béo hơn thịt nên dễ tiêu hóa. Những người bị bệnh tăng huyết áp hoặc bị phù thũng do xơ gan, suy tim, suy thận nên tránh xa món cá kho vì rất mặn. BS NGUYỄN THANH HẢI