Giáo sư người Mỹ Richard H. Thaler của ĐH Chicago (Mỹ) - Ảnh: Corbis

Đúng 16h45 ngày 9-10, Viện Hàn lâm Khoa học Hoàng gia Thụy Điển đã công bố giải Nobel Kinh tế năm 2017 dành cho Richard H. Thaler đến từ ĐH Chicago (Mỹ) vì "những đóng góp của ông cho kinh tế học hành vi".

Theo thông cáo của Viện Hàn lâm Khoa học Hoàng gia Thụy Điển, giáo sư Thaler đã mang các giả định thực tế trong tâm lý học vào việc phân tích cách đưa ra các quyết định kinh tế. Bằng cách khám phá hệ quả của duy lý hạn chế, sự ưa thích (về mặt) xã hội và thiếu tự chủ của (các cá nhân), ông Thaler đã chứng minh các thói quen tính cách của con người có thể ảnh hưởng một cách có hệ thống đến các quyết định của họ, cũng như kết quả của thị trường.

Điều thú vị ở "nỗi sợ mất mát"

GS Thaler là một trong những người đặt nền móng cho lĩnh vực hành vi tài chính, chuyên nghiên cứu các giới hạn về tư duy và lý trí có thể ảnh hưởng thị trường tài chính thế nào. Ông Thaler đã phát triển một lý thuyết về "kế toán tinh thần" (mental accounting), tức cách tư duy duy lý hạn chế mà ở đó người ta thường đơn giản hóa các quyết định tài chính bằng cách chia số tiền mình có thành các tài khoảng tưởng tượng trong đầu mình và tập trung vào việc hạn chế tác động của mỗi quyết định đơn lẻ, thay vì tính đến tác động chung lên toàn bộ số tiền đó.

Ông Thaler cũng chứng minh được rằng nỗi sợ mất mát sẽ khiến chúng ta coi một vật là có giá trị hơn khi chúng ta sở hữu chúng, so với khi ta không có nó. Đây là hiện tượng được gọi là "hiệu ứng của sự sở hữu" (endowment effect).

Tựu trung lại, Richard Thaler được vinh danh với giải Nobel kinh tế vì "các đóng góp của ông đã làm cầu nối giữa kinh tế học và các phân tích tâm lý học liên quan đến việc đưa ra các quyết định tài chính của mỗi cá nhân. Các phát hiện thực nghiệm và các lý thuyết của ông đã góp phần xây dựng một lĩnh vực nghiên cứu mới, và ngày càng phát triển, về kinh tế học hành vi, vốn có ảnh hưởng sâu sắc lên nhiều lĩnh vực nghiên cứu kinh tế và chính sách", thông cáo của Ủy ban Nobel cho biết.

Theo trang Twitter chính thức của Giải Nobel, khi được hỏi liệu ông có sử dụng số tiền thưởng 9 triệu krona Thụy Điển một cách ‘có tư duy’ như đã chứng minh trong các nghiên cứu của mình hay không, ông Thaler hóm hỉnh trả lời "tôi sẽ cố gắng tiêu chúng theo cách phi lý nhất có thể".

Thông báo kết quả Nobel Kinh tế 2017 tại Stockholm trưa 9-10 với tên tuổi và hình ảnh giáo sư Thaler trên màn hình - Ảnh: REUTERS

Ngay trước ngày trao giải, báo Wall Street Journal đưa tin ông Raghuram Rajan, cựu thống đốc Ngân hàng Dự trữ Ấn Độ (RBI) là một trong 5 ứng cử viên sáng giá nhất cho Nobel Kinh tế năm nay, theo danh sách dự đoán của hãng nghiên cứu Clarivate Analytics.

Ông Rajan, người mới kết thúc nhiệm kỳ lãnh đạo ngân hàng trung ương của Ấn Độ hồi tháng 4-2016, được xem là ứng viên tiềm năng nhờ "các đóng góp làm sáng tỏ các yếu tố quyết định trong tài chính doanh nghiệp", theo hãng Clarivate.

Ông Rajan chỉ mới 54 tuổi và là trưởng kinh tế gia của Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF) không phải người da trắng phương Tây đầu tiên và trẻ nhất, trong giai đoạn 2003-2006. Tại hội nghị các nhà kinh tế nhà ngân hàng ở Mỹ năm 2005, ông dự đoán thành công một cuộc khủng hoảng tài chính và nổi tiếng 3 năm sau đó.

Danh sách của Clarivate Analytics còn có hai kinh tế gia Colin Camerer (đến từ viện công nghệ California Institute of Technology) và George Loewenstein (ĐH Carnegie Mellon University) vì các nghiên cứu tiên phong trong lĩnh vực kinh tế học hành vi và kinh tế thần kinh học (neuroeconomics).

Ngoài ra còn có ông Robert Hall đến từ ĐH Stanford (Mỹ), người có các phân tích chuyên sâu về năng suất của công nhân và nghiên cứu về suy thoái và tình trạng thất nghiệp.

Cuối cùng là hai ứng viên Michael Jensen (ĐH Harvard) và Stewart Myers (Viện MIT), cũng có cùng đóng góp về các yếu tố quyết định trong tài chính doanh nghiệp.

Giải Nobel Kinh tế 2016 được trao cho ông Oliver Hart của trường ĐH Harvard và Bengt Holmström của trường MIT (Viện Công nghệ Massachusetts) để vinh danh những đóng góp của họ cho lý thuyết hợp đồng.

Toàn bộ tiền thưởng và chi phí khác cho việc trao giải Nobel Kinh tế hằng năm do ngân hàng Sveriges Riksbank tài trợ.

Hai nhà kinh tế học Ragnar Frisch (Na Uy) và Jan Tinbergen (Hà Lan) là những người đầu tiên được vinh danh ở giải Nobel Kinh tế vào năm 1969. Từ đó đến nay đã có tổng cộng 48 giải Nobel Kinh tế được trao cho 78 cá nhân khác nhau.

Hai giáo sư Bengt Holmstrom và Oliver Hart thắng giải Nobel Kinh tế năm 2016 - Ảnh: AFP

Bỏ phiếu như thế nào?

Thật ra từ tháng 9 năm trước (như trường hợp của giải năm nay là từ tháng 9-2016), một ủy ban học thuật kinh tế, gồm các giáo sư môn Kinh tế (cũng gồm cả những môn có liên quan) gửi biểu mẫu đến cho những người có khả năng giới thiệu các ứng viên tiềm năng. 

Trong số những người được nhận biểu mẫu có các thành viên của Viện Hàn lâm Khoa học Hoàng gia Thụy Điển, Ngân hàng trung ương Thụy Điển (một trong những ngân hàng lâu đời nhất thế giới), những vị từng đoạt giải Nobel và cả các giáo sư danh tiếng ở các quốc gia bắc Âu.

Những người được mời giới thiệu ứng viên sẽ có thời hạn đến ngày 31-1 năm sau để đưa ra giới thiệu của mình. Thông thường sẽ có khoảng 250 - 300 cái tên được giới thiệu.

Từ tháng 3 đến tháng 5, ủy ban học thuật sẽ tham vấn với các chuyên gia về danh sách ứng viên rồi sau đó dành thời gian viết báo cáo (từ tháng 6 đến tháng 8) và gửi đi báo cáo của mình (vào tháng 9) với những ghi chú cho tiểu ban kinh tế của Viện Hàn lâm Khoa học Hoàng gia Thụy Điển.

Ông Peter Englund, cựu thư ký ủy ban học thuật giai đoạn 2002-2013, từng giải thích như sau: "Ủy ban chúng tôi chỉ đưa ra đề xuất nhưng chính Viện Hàn lâm sẽ quyết định ai thắng giải".

Tiểu ban Kinh tế của Viện Hàn lâm Khoa học Hoàng gia Thụy Điển sẽ nhóm họp tham vấn 2 lần trước khi bỏ phiếu (phải theo thế đa số) quyết định người thắng cuộc vào đầu tháng 10. 

"Kết quả bỏ phiếu phải là một lần một và không có hồi tố", thông tin trên trang web của Viện Hàn lâm Khoa học Hoàng gia Thụy Điển cho biết. Đó là chưa kể những bàn thảo trong quá trình họp trù bị tham vấn sẽ được giữ kín trong 50 năm theo luật bảo vệ bí mật thông tin.