Giáo sư Cao Huy Thuần - Tuy xa xôi vẫn là gang tấc

(1937-2024), Đại học Picardie, tác giả của nhiều công trình về khoa học chính trị, quan hệ quốc tế, tôn giáo, văn hóa và giáo dục, qua đời tại Pháp ngày 7-7-2024, hưởng thọ 88 tuổi.

Thư điện tử ngày 25-5-2024 là bức thư cuối cùng giáo sư Cao Huy Thuần gởi cho tôi. Bao giờ cũng vậy, ông luôn mang đến một thông tin mới, cái nhìn mới, suy nghĩ mới, cập nhật các nghiên cứu về Việt Nam, về Phật giáo và những người đã hòa mình vào đất nước này.

Trong thư lần này, ông chia sẻ và giới thiệu về những điểm mới trong thông tin, cách tiếp cận lịch sử của An Thuy Nguyen (Nguyễn Thùy An), qua Luận án tiến sĩ (2023) tại Đại học Maine, Hoa Kỳ: "Third Force: South Vietnam's Urban Opposition to the Nixon Doctrine in Asia (1969-1973)" [Lực lượng thứ ba: Đô thị miền Nam Việt Nam chống học thuyết Nixon ở Á châu]".

Vẫn không có bất cứ một dấu hiệu nào của sức khỏe trong từng con chữ, từng câu chữ, ý tứ. Tâm tình, ông không thích cãi cọ, đôi chối dù người ta "viết bậy" về lịch sử mà ông là người trong cuộc. Ông tự nhận trách nhiệm phải giới thiệu nghiên cứu của Nguyễn Thùy An với người đọc trong nước.

Rạng sáng 8-7-2024, thầy Thiện Niệm ở Phật đường Khuông Việt - người ở bên cạnh ông lúc lâm chung - kể trong nghẹn ngào: Suốt bảy năm qua, giáo sư Cao Huy Thuần chưa một lần vắng mặt trong các khóa huân tu với bà con tại ngôi Phật đường Việt Nam ở Paris. Ông ngồi một góc yên, lắng nghe tất cả lời kinh tiếng kệ, không sót thời nào, có khi từ sáng cho đến chiều tối.

Hai ngày trước khi mất, ông vẫn tâm tình, về dự án sách viết cho trẻ thơ, về muông thú, về bầu trời đầy sao rẽ sóng lấp lánh theo đàn vịt con bơi tung tăng... Cho đến cả lúc gần bức vách sinh tử, ông vẫn là , hồn nhiên.

Giờ đây, đọc lại những lá thư, tin nhắn, bài viết của ông gởi về qua nhiều dịp khác nhau, dẫu biết vạn vật là vô thường, nhưng sao lồng ngực có lúc nghẹn đến khó thở. Chẳng thể làm gì khác, một lần nữa, nghe ông kể chuyện.

Lần này, thật hiếm hoi, xin nói về một bức thư tay mà ông đã giữ gìn cẩn thận. "Tôi đã đến cái tuổi có thể ra đi bất cứ lúc nào, cho nên không muốn mai kia mình đi thì thư cũng mất. Dù Ôn (hòa thượng Thích Trí Quang - người viết) muốn im lặng và biết tôi cũng học được cái im lặng của Ôn, bức thư của Ôn là lời giáo huấn quý báu mà tôi nghĩ là không nên để mất".

Nội dung bức thư ấy:

16-2-1998

Thuần,

Được thư Thuần khá lâu, cả thư viết cho Trung Hậu. Tôi sững sờ chua xót cho đến nay, ngày càng tăng lên. Tại sao lại có thể rủi ro đến như vậy được? Tôi đã nghĩ, và đã làm một băng thu thanh cassette gửi cho Thuần. Nhưng làm 2 lần mà hỏng cả. Bực mình nên bỏ. Biết rằng Thuần nay viết và đọc rất khó, nhưng đành viết mà thôi.

Sự mong mỏi và thiết tha cầu nguyện của tôi là Thuần sớm định tĩnh trong cảnh ngộ mới với bao bất hạnh. Chẳng những mong và cầu cho Thuần như vậy, mà càng mong và cầu như vậy cho chị Thuần - nay thì chị Thuần là trụ cột của tiểu gia đình Thuần.

Thuần ơi, ta không thể có sự tin ông Trời của bao tâm hồn chất phác và của những tâm trí mỏi mệt. Ta khẳng định đời sống không đơn giản là nguyên tử chuyển động. Ta biết ta có Chân như, ta là Chân như. Trong cái vỏ của phiền não và trí thức, Chân như vẫn có lúc đột nhiên lộ ra, và ta cảm nhận được. Bằng sự cảm nhận ấy mà ta tập sống theo phẩm chất của Chân như. Và rồi, khi là chư Phật, chư Bồ-tát, thì cũng là hoạt dụng Chân như ấy - Ta sống bằng Chân như, trong hiện tại và trong cứu cánh. Ta là như vậy, sự sống và cuộc sống của ta là, và sẽ là, như vậy.

Đó là nói theo trí thức. Nhưng tôi thì đã không sống với trí thức ấy. Đã lâu rồi, tôi tin đức Di-đà trụ trên đỉnh đầu của tôi. Tôi cố sống sao như đức tính qua danh hiệu của Ngài: hỷ xả, điềm đạm, tự phán xét, tự trách nhiệm, và bằng những phẩm chất này mà tôi biết tôi phải sống ở thế giới này và sẽ sống ở thế giới này. Sống ở thế giới này mà là như thế giới của tôi: thế giới Cực lạc. Với 6 tiếng Nam mô A-di-đà Phật, với sự thấy rõ Ngài trụ trên đỉnh đầu của tôi, tôi sống như vậy và sống được như vậy, trong bất cứ cảnh ngộ nào, càng ngang trái và càng bất hạnh, tôi càng cảm kích hơn lên.

Thuần ơi, đó là sự cứu độ Phật ban cho tôi. Tôi ước mong, Thuần cũng tiếp nhận được sự cứu độ ấy trong nỗi bất hạnh quá bất ngờ và lớn lao. Xin gửi lời thăm và chia sẻ bao chua xót và lo nghĩ của chị ấy".

Đó là vào năm 1998, khi ông phải vào bệnh viện để mổ mắt theo chỉ định của bác sĩ vì nhãn áp cao ngoài sự kiểm soát. Kết quả phẫu thuật không tốt như dự đoán ban đầu, khiến cho ông rơi vào trạng thái tinh thần tồi tệ.

"Giữa cơn bão tố bấn loạn ấy, tôi nhận được thư của Thầy tôi. Thầy chưa bao giờ viết một thư dài như thế. Thường chỉ vài chữ dặn dò (...) Thầy tôi, dù không muốn, dù bất đắc dĩ, dù sao cũng đã là một nhân vật lịch sử mà giới bình luận gia thường nói là khó hiểu, chẳng biết ông Thích Trí Quang này đỏ hay đen, vàng hay trắng, chống ai, muốn gì. Trong chiến tranh, ai cũng nhìn Thầy qua lăng kính chính trị, có hiểu con người của Thầy đâu mà đoán gần đoán xa. Thư Thầy viết cho tôi, vì vậy, là một chút tâm sự để hiểu Thầy, tôi không muốn giữ mãi cho riêng tôi, một mai sẽ mất. Trong thư, tôi, và khủng hoảng của tôi, chỉ là bối cảnh để Thầy nói về niềm tin của Thầy, niềm tin này xin được xem như gửi đến mọi Phật tử, không riêng gì tôi", ông viết.

Thắp một nén trầm, "tuy xa xôi vẫn là gang tấc", như lời nhắn đẫm tình mà ông gởi về ngày giáp Tết vừa rồi, giáo sư Cao Huy Thuần vẫn xanh với giọng thâm trầm và tinh khôi như bao lần, gần gũi, thân tình dưới mái hiên chùa. Tôi muốn nói như cách chúng tôi gọi ông thường ngày: "Thưa Anh, lá thư ấy đã là của mọi người, của gia đình chúng ta".■

(*) Cảm ơn Thầy Thích Không Nhiên ở đặc san Liễu Quán đã chia sẻ thông tin, tư liệu.