Phóng to

Nội tiết học đã có những bước tiến nhanh trong vài thập niên gần đây, nhờ thế, các thầy thuốc đã hiểu rõ hơn cơ chế điều hòa bình thường của các tuyến nội tiết cũng như sinh lý bệnh của các bệnh liên quan đến những tuyến này.

Trong bối cảnh đó, các bệnh nội tiết đã ảnh hưởng đến chức năng tình dục như thế nào vẫn chưa được chú ý đúng mức, trong khi các thầy thuốc đều đã nhận thấy nhiều vấn đề tình dục gặp phải ở các bệnh nhân đái tháo đường, rối loạn chức năng giáp trạng, tổn thương tuyến yên và bệnh của tuyến sinh dục.

Những con số thống kê

Bệnh lý ở tuyến giáp thường vẫn là nguyên nhân gây những vấn đề về tình dục ở cả nam và nữ cũng như là nguyên nhân phổ biến của chứng vô sinh ở nam giới. Bệnh của tuyến giáp trạng không hề hiếm nhưng cũng không quá nhiều vì đã có 700 nam yếu sinh lý được kiểm tra tại viện nghiên cứu về tình dục mang tên Masters và Johnson nhưng chỉ phát hiện được 4 người có biểu hiện lâm sàng của bệnh giáp trạng; tương tự như vậy, trong số 800 phụ nữ phàn nàn không đạt được đỉnh điểm khoái cảm cũng chỉ phát hiện được 9 người có bệnh giáp trạng.

Và cuối cùng là 210 nam giới có số lượng tinh trùng rất ít hay hoàn toàn không có nhưng chỉ có 3 người có dấu hiệu bệnh lý ở tuyến giáp trạng. Dù những con số thống kê là như vậy nhưng những vấn đề về tình dục phối hợp với bệnh lý tuyến giáp trạng, dù là cường năng hay thiểu năng đều rất đáng chú ý.

Thiểu năng tuyến giáp

Dù là nguyên phát (do thiếu sót ở chính tuyến giáp) hay thứ phát (do bệnh ở tuyến yên hay vùng dưới đồi) thì thiểu năng tuyến giáp vẫn là bệnh ảnh hưởng nhiều nhất đến cơ thể. Những triệu chứng đặc trưng là suy nhược, dễ mỏi mệt, da khô hay thô, sợ lạnh, nói chậm, trí nhớ kém, tăng cân, táo bón và đau mình mẩy (đau cơ).

Những triệu chứng thực thể rất khác nhau tùy từng người nhưng có thể có nề mặt, giọng khàn, nhịp tim chậm, tim to, phản xạ gân xương ở sâu chậm, nhất là trong giai đoạn thư giãn và bệnh lý đa thần kinh. Bệnh nhân thường suy kém về chức năng tình dục: 80% nam bị thiểu năng tuyến giáp có giảm dục năng, 40-50% trong số này bị kém cương dương ở mức độ nhất định. Phụ nữ cũng vậy, nhiều người bị thiểu năng giáp trạng phàn nàn khó có hứng khởi tình dục và không đạt được khoái cực.

Bệnh thiểu năng tuyến giáp từ khi còn ở tuổi vị thành niên, nếu không được điều trị thường chậm tăng trưởng về cơ thể và cả sự phát triển trí tuệ. Nếu thiếu hụt hormon nặng và kéo dài thì cả con trai và con gái đều không bộc lộ những dấu hiệu dậy thì. Hiếm nhưng có khi thiểu năng tuyến giáp nguyên phát lại kết hợp với sự phát triển sớm về giới tính như vú phát triển, niêm mạc âm đạo trưởng thành, ra máu âm đạo, tiết sữa ở con gái và tinh hoàn, dương vật to ra ở con trai. Những biến đổi này có thể chữa trị nếu dùng hormon tuyến giáp (thyroxine). Sự trưởng thành các đặc tính giới chậm do thiểu năng giáp trạng cũng có thể phục hồi khi được dùng đủ liều hormon giáp trạng.

Giảm dục năng thường gặp ở cả nam và nữ, thể hiện tiến trình bệnh đã kéo dài và đã ảnh hưởng đến toàn bộ cơ thể, bệnh nhân thường giảm sự hăng hái và lanh lợi. Sự tổng hợp testosterone ở tinh hoàn và vỏ thượng thận đều giảm, tỷ lệ testosterone gắn với protein tăng (testosterone không có hoạt lực). Phụ nữ có thể bị chảy máu tử cung nhiều, đôi khi nghiêm trọng hoặc bị mất kinh, kèm chảy sữa, khó sinh sản; còn nam thường giảm khả năng sinh ra tinh trùng. Nếu bệnh không được điều trị thì phụ nữ có thai dễ sảy thai.

Cường năng tuyến giáp

Khi nồng độ hormon tuyến giáp lưu hành trong máu quá nhiều, gọi là bệnh Grave và do nhiều nguyên nhân; gặp nhiều ở phụ nữ hơn nam giới (tỷ lệ theo giới là nữ 7, nam 1), với các dấu hiệu đặc trưng là bướu tuyến giáp, nhiễm độc hormon tuyến giáp và lồi mắt. Biểu hiện lâm sàng của cường năng tuyếp giáp rất rõ ràng khi bệnh nghiêm trọng: Da thường ấm và ẩm do các mạch máu dưới da giãn và tiết quá nhiều mồ hôi; nhịp tim nhanh cả khi nghỉ và hay có trống ngực.

Có khi có rối loạn nhịp tim, bệnh nhân có vẻ như lo lắng, luôn bồn chồn. Suy nhược, mỏi mệt, run tay, quá nhạy cảm với nóng, sút cân kèm tăng sự thèm ăn. Có nhiều dấu hiệu ở mắt như nhìn chằm chằm, không đổi hướng, ít chớp mắt, lác mắt, tăng phản xạ và cuối cùng là có bướu ở cổ.

Chức năng và hành vi tình dục có thể bị ảnh hưởng theo những cách rất khác nhau. Tăng dục năng có thể gặp ở 10-20% số bệnh nhân, nhất là với thể nhẹ nhưng đôi khi lại kèm chứng yếu sinh lý ở nam. Thông thường dục năng không bị ảnh hưởng (trên 50%) nhưng cũng có đến 30-40% giảm dục năng.

Một số trường hợp cường giáp nặng ở tuổi vị thành niên lại có thể có hành vi tình dục quá mức và bị hiểu lầm là bệnh tinh thần. Ở người trưởng thành, có khi khó phân biệt bệnh thao cuồng với cường năng tuyến giáp. Khoảng 40% nam cường năng tuyến giáp bị yếu sinh lý (kém cương dương), nguyên nhân chưa rõ. Đôi khi tổn thương gan hay bệnh lý cơ phối hợp với cường năng tuyến giáp, những bệnh này cũng góp phần gây ra rối loạn chức năng tình dục. Nam cũng có thể bị chứng vú to.

Ở phụ nữ thường có rối loạn kinh nguyệt, lượng máu kinh giảm hay có thể bị vô kinh. Chu kỳ kinh có thể dài ra hay ngắn lại hoạt có thể thất thường. Chức năng rụng trứng hình như không bị ảnh hưởng. Ngưỡng để có đáp ứng khoái cực và hứng khởi tình dục có thể khó khăn hơn ở một số phụ nữ nhưng phần lớn phụ nữ bị bệnh cường giáp không có thay đổi gì hoặc chỉ nhận thấy giảm đáp ứng. Những sự khác nhau như thế có thể do tác động chung của bệnh hơn là do những thay đổi về thần kinh, tuần hoàn hay hormon.

Những thay đổi về chức năng tình dục có thể phục hồi khi kiểm soát được những rối loạn về chuyển hóa, ấy là nhờ sử dụng iod đồng vị phóng xạ, dùng thuốc (propylthiouracil, methimazole) hay can thiệp ngoại khoa. Dù cách điều trị như thế nào, mọi bệnh nhân được điều trị cường năng tuyến giáp đều có nguy cơ phát triển thiểu năng tuyến giáp về sau này.