Các thông tin này đã được các nhà khoa học thảo luận, phân tích tại cuộc tọa đàm có chủ đề "Ô nhiễm không khí và giao thông: Cơ hội và thách thức cho Việt Nam và thế giới" do Quỹ VinFuture tổ chức sáng 5-12.

Đây là một sự kiện nằm trong chuỗi tọa đàm "Khoa học vì cuộc sống" của Tuần lễ Khoa học và Công nghệ VinFuture đang diễn ra tại Hà Nội.

Có cải thiện được mức độ ô nhiễm không khí ở Hà Nội, TP.HCM?

Trong bài trình bày của mình, PGS Hồ Quốc Bằng, giám đốc Trung tâm nghiên cứu ô nhiễm không khí và biến đổi khí hậu thuộc Viện Môi trường và Tài nguyên (ĐHQG TP.HCM), nêu rõ các số liệu cho thấy các nguồn gây ô nhiễm không khí tại hai đô thị lớn là Hà Nội và TP.HCM chủ yếu là từ sản xuất công nghiệp và giao thông vận tải.

Theo kết quả nghiên cứu của dự án mà PGS Hồ Quốc Bằng và cộng sự đã thực hiện, tại Hà Nội, với khoảng 8,5 triệu dân (thống kê năm 2022), có hơn 6 triệu xe máy và 690.000 ô tô, cùng khoảng 2.000 nhà máy.

"Các hoạt động giao thông đường bộ phát thải ra các khí như NOx (87%), CO (92%), SO₂ (57%), NMVOC (86%), CH₄ (96%) và 74% PM2.5. Hoạt động sản xuất công nghiệp phát thải 39% khí SO₂ tại Hà Nội. Kiểm kê phát thải dùng mô hình Emisen thì Hà Nội có tỉ lệ phát thải giao thông lớn nhất" - ông Bằng thông tin.

"Tương tự, tại TP.HCM có hơn 9 triệu dân, với gần 7,4 triệu xe máy và 400.000 ô tô và 2.780 cơ sở công nghiệp phát thải. Trong đó giao thông chủ yếu phát thải các chất ô nhiễm như NO₂, CO (97,8%), SO₂ (37,7%), NMVOC (42,9%), CH₄, nhất là bụi mịn PM2.5 (18%)" - ông Bằng cung cấp số liệu.

"Khi chúng ta hít thở sâu, gần như tại thời điểm này, hít hàng chục nghìn hàng triệu hạt bụi mịn trong không khí, là các xông khí hạt aerosol, gây ra cái chết cho hàng triệu người trên thế giới.

Aerosol tác động thế nào đến sức khỏe và khí hậu? Đó là một trong hai nguyên nhân chính gây ô nhiễm, ảnh hưởng đến tỉ lệ tử vong" - GS Yafang Cheng đến từ Viện Nghiên cứu Hóa học Max Planck (Đức) cảnh báo về nguy cơ chết người từ ô nhiễm không khí qua việc phân tích sự hình thành sương mù tại các đô thị và tác hại của hạt aerosol, muội than trong không khí.

"Dựa trên đánh giá nguyên nhân rủi ro, so sánh với COVID-19 có 7 triệu người tử vong thì con số 9 triệu người tử vong ở độ tuổi trẻ do ô nhiễm không khí (số liệu năm 2019) có thể thấy ô nhiễm cấp bách, cần giải quyết nhanh chóng" - GS Yafang Cheng kết luận.

Từng trực tiếp tham gia chiến dịch cải thiện chất lượng không khí ở Bắc Kinh (Trung Quốc), GS Yafang Cheng, giám đốc Khoa hóa học Aerosol, Viện Nghiên cứu Hóa học Max Planck (Đức), cho rằng cần rất nhiều nỗ lực để giảm thiểu ô nhiễm không khí với sự tham gia của cả chính quyền và người dân.

Cần đẩy nhanh tốc độ sử dụng xe điện?

Theo diễn giả Daniel Kammen, giáo sư Trường ĐH California, Berkeley (Hoa Kỳ), thành viên Hội đồng giải thưởng VinFuture, để giải quyết ô nhiễm không khí, chúng ta "cần bước lùi lại một bước, để thấy lộ trình chung, liên ngành và thấy tiến độ của chúng ta đang thực hiện đã có thành công, nhưng chưa đủ".

Ông cho rằng mối nguy hiểm tiềm ẩn chính gây ô nhiễm không khí là chưa có căn cứ và công cụ đầy đủ để đánh giá. Triển khai năng lượng mặt trời, điện gió, năng lượng tái tạo… như hiện nay chưa đủ, còn nhiều việc phải làm để giảm thiểu tình trạng ô nhiễm không khí.

"Việc tăng gấp đôi về công nghệ được triển khai nhưng giá giảm chỉ 20%, vẫn còn hoạt động sử dụng năng lượng hóa thạch là chủ yếu, chi tiêu cho năng lượng sạch chưa cân bằng… Phải có công cụ để mọi người tiếp cận dễ dàng hơn. AI, doanh nghiệp, cá nhân… triển khai gì thì cũng phải để cho tất cả mọi người có thể tiếp cận" - GS Daniel Kammen phân tích và nhấn mạnh.

Các quốc gia như Anh, Mỹ, Trung Quốc bắt đầu sử dụng nhiều xe điện nhưng chưa đủ với tốc độ mong muốn. Cần đẩy nhanh hơn nữa tốc độ thay đổi năng lượng trong giao thông, sử dụng hơn 90% năng lượng sạch để chạy xe, hóa thạch thì nên từ 16-25%.

Thảo luận tại buổi tọa đàm, các nhà khoa học đến từ nhiều quốc gia cùng có góc nhìn chung: Ô nhiễm không khí là vấn đề nghiêm trọng tại nhiều khu vực, trong đó hoạt động giao thông vận tải là nguồn chính gây khói mù đô thị và suy thoái môi trường.

Quá trình chuyển đổi hướng tới giao thông xanh như việc sử dụng xe điện (EV) đang cho thấy những cơ hội và thách thức đối với nỗ lực cải thiện chất lượng không khí.

"Hy vọng chúng ta cải thiện công nghệ, tiếp nhận công nghệ mới tạo năng lượng sạch - xanh để tất cả mọi người có thể chi trả được" - GS Yafang Cheng bày tỏ.

GS Susan Solomon (Viện Công nghệ Massachusetts, Hoa Kỳ) khẳng định: "Sẽ không có cây đũa thần nào giúp ta đạt mục tiêu ngay lập tức mà cần chung tay".

Chủ tịch hội đồng giải VinFuture 2024: Người chiến thắng năm nay sẽ khiến mọi người kinh ngạc

Chủ tịch Hội đồng giải thưởng VinFuture, giáo sư Richard Henry Friend, chia sẻ giải thưởng năm nay nhận được nhiều đề cử xuất sắc, trong đó có một đề cử từ Việt Nam.