Các điều tra viên bên quân đội Anh trong trang phục bảo hộ phòng độc di chuyển một chiếc xe hơi ở thành phố Salisbury ngày 11-3 - Ảnh: REUTERS

Đầu tuần này, Thủ tướng Anh Theresa May tuyên bố Chính phủ Anh tin rằng Matxcơva phải chịu trách nhiệm về vụ đầu độc cựu đại tá tình báo Nga Sergei Skripal, 66 tuổi, và cô con gái Yulia, 33 tuổi.

Tính đến hôm qua (12-3), hai cha con ông Skripal vẫn đang trong tình trạng nguy kịch. Tám ngày trước, họ được phát hiện nằm bất tỉnh trên băng ghế trong một trung tâm thương mại ở thành phố Salisbury, cách London 90 dặm.

Phát biểu trước Quốc hội Anh ngày 12-3, Thủ tướng Theresa May khẳng định các nhà điều tra viên của Anh đã kết luận ông Skripal và con gái bị phơi nhiễm do một loại chất độc thần kinh gọi là "Novichok" - trong tiếng Nga có nghĩa là "Lính mới".

Trước cáo buộc này từ London, Matxcơva khẳng định "không can dự" và đã tiêu hủy toàn bộ kho dự trữ Novichok theo đúng các công ước quốc tế không sản xuất và tàng trữ vũ khí hóa học. 

Novichok là gì mà ghê gớm như vậy?

Phát minh thời Liên Xô

"Novichok" thật ra là tên gọi dùng để chỉ một dòng chất độc hóa học tiên tiến do Liên Xô phát triển bắt đầu từ thập niên 1970. 

Sự tồn tại của nó được công bố năm 1991 bởi ông Vil Mirzayanov - một nhà khoa học thuộc Viện Nghiên cứu hóa hữu cơ và công nghệ của Nga.

Sau khi đào thoát sang phương Tây, ông Mirzayanov tiết lộ Matxcơva đang chế tạo một loại chất độc thần kinh mạnh hơn bất cứ thứ gì từng tồn tại trước đó, đi ngược lại Hiệp ước Vũ khí hóa học 1990.

Trả lời phỏng vấn báo New York Times năm 1994, ông Mirzayanov giải thích lý do tiết lộ bí mật là do "cắn rứt lương tâm".

Theo giáo sư Gary Stephens (Đại học Reading, Anh), dù thông tin đầy đủ về Novichok ngày nay vẫn là bí mật, các hợp chất thuộc lớp này có khả năng làm chậm nhịp tim, tắc đường thở và dẫn đến cái chết cho ngạt.

Ít nhất một hợp chất Novichok được mô tả mạnh hơn 5-8 lần so với chất độc thần kinh VX, theo nghiên cứu năm 2010 của ĐH Teesside và Bệnh viện ĐH James Cook của Anh.

VX là loại hóa chất dùng trong vụ ám sát ông Kim Jong Nam - anh em cùng cha khác mẹ của nhà lãnh đạo Triều Tiên Kim Jong Un, tại sân bay quốc tế Kuala Lumpur (Malaysia) vào tháng 2-2017. Dù không bằng Novichok, VX cũng đã bị Liên Hiệp Quốc xếp vào dạng vũ khí hủy diệt hàng loạt.

Nhiều nhân viên điều tra mặc trang phục phòng độc xuất hiện tại nghĩa trang ở Salisbury cuối tuần trước. Đây là nơi cha con ông cựu điệp viên Nga đã ghé thăm - Ảnh: REUTERS

Chất độc vô hình

Hầu hết hợp chất thuộc lớp Novichok được gọi là "vũ khí nhị phân", tức cấu tạo của chúng gồm hai thành phần vô hại riêng biệt và chỉ trở thành chất độc khi kết hợp lại với nhau.

"Chất độc thần kinh Novichok được cho là rất khó phát hiện trong quá trình sản xuất. Chúng dễ dàng được tạo ra trong bất cứ nhà máy thuốc trừ sâu nào vì thành phần chỉ bao gồm các hóa chất thông dụng" - bảng hướng dẫn về vũ khí hủy diệt hàng loạt của Viện hàn lâm Phẫu thuật chỉnh hình Hoa Kỳ mô tả.

Giáo sư Stephens, nhà khoa học thuộc ĐH Reading, giải thích thêm: "Một trong những lý do chính các loại chất độc thần kinh này được phát triển là vì các thành phần của chúng không nằm trong danh sách cấm".

"Bởi vì ít nhất một trong hai thành phần là bột, không phải khí hay hơi nước, sự tồn tại của nó sẽ rất khó phát hiện bởi các máy móc dò tìm thông thường" - ông Daniel Kaszeta, giám đốc hãng tư vấn vũ khí và quốc phòng Strongpoint Security Ltd. tại London, bổ sung.

Ông Kaszeta, cựu chuyên gia an ninh thuộc tình báo Mỹ, nhận xét trên Twitter: "Novichok được phát triển để vượt mặt năng lực phát hiện của NATO và phá hủy các nỗ lực thu thập tình báo. Liên Xô và Nga đã làm mọi cách để giữ bí mật chương trình này".