Thời tiết trên bãi biển Tel Aviv (Israel) vào mùa hè vẫn như thường lệ. Trời nắng. Không khí ẩm. Những người lướt sóng luyện tập khi thủy triều xuống. Đột nhiên một cơn sóng cao bất thường ập tới đẩy cô gái Ila Or (18 tuổi) mắc kẹt trong đê chắn sóng. Cô uống một lượng lớn nước biển và bất tỉnh.

Không theo đạo vẫn có thể trải nghiệm cận tử kỳ lạ

26 năm sau, Ila Or kể lại câu chuyện sống sót trên báo Israel Hayom (Israel): "Tôi bắt đầu nhìn thấy toàn bộ cuộc đời diễn ra trước mắt như phim trình chiếu. Chào đời, học mẫu giáo, học trung học. 

Lúc tôi nhìn thấy đám tang của mình, tôi nghe một tiếng động lớn và cảm thấy đang rời khỏi cơ thể từ từ bay lên. Từ trên cao, tôi quan sát cơ thể mình chìm xuống nước nhưng không cảm thấy đau đớn nữa. 

Rồi tôi đến một đường hầm rất yên tĩnh. Ánh sáng trắng dẫn dắt tôi vào con đường sáng lạ thường. Tôi nhìn thấy hai bóng người mặc đồ trắng hỏi tên tôi và hỏi tôi có biết vì sao tôi lại ở đây không".

Ila Or nhớ lại lúc đó rất sợ: "Họ kể cho tôi nghe những chuyện tốt và chuyện xấu tôi đã làm trong đời. Khi nhận ra mình đang bị phán xét, tôi bắt đầu hét lên kinh hoàng rằng tôi chưa sẵn sàng chết và họ phải cho tôi sống lại. 

Tôi thuyết phục họ rằng tôi cần phải có con cái, thiên hướng của tôi là làm mẹ và tôi còn tương lai phía trước. Họ nhìn chằm chằm vào tôi cho đến khi một người đập búa và ra điều kiện nếu cho tôi trở về, tôi phải dâng hiến phần đời còn lại cho thượng đế. 

Tôi đồng ý ngay và hỏi họ tôi trở về như thế nào. Họ nói rồi tôi sẽ thấy phép lạ". Ngay sau đó Ila Or hồi tỉnh. Một thợ lặn đã kéo Ila Or lên mặt nước gần đê chắn sóng.

Chuyện kể về trải nghiệm cận kề cái chết của Ila Or ở Israel rất giống trải nghiệm của nhân chứng Julia Nicholson ở Mỹ. 

Trong tuyển tập nghiên cứu Le Bon Passage (Pháp), nhà nghiên cứu Christophe Pérez ghi nhận: "Điều khiến các nhà khoa học băn khoăn là trải nghiệm cận kề cái chết mang tính chất phổ quát, nghĩa là trải nghiệm luôn bao gồm nhiều yếu tố giống nhau bất kể văn hóa, giới tính, tuổi tác, tôn giáo hay niềm tin. 

Các nghiên cứu dù được thực hiện tại nhiều châu lục, trong các bối cảnh tôn giáo và văn hóa khác nhau đều cho thấy các trải nghiệm cận kề cái chết bao gồm nhiều yếu tố giống nhau".

TS Raymond Moody giải thích trên trang Mediapart (Pháp): "Tôi đã đến Trung Quốc, Ấn Độ, Nhật, Nga, châu Phi, Bắc Mỹ và Nam Mỹ, ở đâu mọi người cũng kể cho tôi nghe những điều cơ bản giống nhau. 

Câu chuyện chỉ khác về hình tượng tôn giáo. Họ mượn hình ảnh từ truyền thống tôn giáo để giải thích những gì họ đã trải qua, nhưng thông thường họ lý giải: Tôi phải sử dụng từ ngữ theo truyền thống của tôi bởi đó là những từ ngữ tôi biết".

Ông lưu ý nhiều người không theo tôn giáo nào vẫn có thể trải qua trải nghiệm cận kề cái chết. 

Ông nhấn mạnh: "Dù vậy họ cho rằng có thế giới bên kia và có thượng đế. Điều này đã thay đổi đáng kể cuộc sống sau đó. Họ đã khẳng định điều quan trọng nhất mà chúng ta có thể làm là học cách yêu thương nhau".

Christophe Pérez kết luận tương tự: "Niềm tin tôn giáo không đóng vai trò gì trong trải nghiệm cận kề cái chết. Một người không tin đạo nào vẫn có trải nghiệm như tín hữu Công giáo dù họ giải thích các sự kiện khác nhau tùy theo văn hóa hoặc niềm tin tôn giáo của họ". 

Chi tiết phổ biến nhất trong các chuyện kể là luồng ánh sáng và họ lý giải luồng sáng đó là Chúa Kitô (tín hữu Công giáo), Đức Phật (phật tử), thiên thần (tín đồ Do Thái giáo) hay sinh vật ánh sáng (người không theo đạo nào).

Hai hướng nghiên cứu khác nhau

Trong bài viết Trải nghiệm cận kề cái chết - tổng hợp tài liệu nghiên cứu đăng trên tạp chí khoa học L'Année psychologique (Pháp), các nhà nghiên cứu Pháp nhận xét hiện nay giới khoa học có hai cách tiếp cận khác nhau:

* Trải nghiệm cận kề cái chết thay đổi tùy nền văn hóa: Một số nghiên cứu đã chứng minh các chuyện kể về trải nghiệm này có khác biệt đáng kể giữa các nước phương Tây và các nền văn hóa khác. Ví dụ được trích dẫn nhiều nhất xảy ra ở Ấn Độ. 

Một buổi sáng năm 1958, ông Munnichinnappa lúc bấy giờ 12 tuổi rơi từ trên cây xuống bất tỉnh. Người thân được thông báo nạn nhân đã chết. 

Khoảng 3h chiều ông tỉnh lại và kể lại ông bị đưa xuống diêm giới Yamaloka (hoặc Yamapatna), sau đó diêm chúa Yama (thần chết theo Ấn Độ giáo và Phật giáo) đã quyết định trả ông về trần gian.

Các chuyện kể ở phương Tây cho rằng luồng ánh sáng thường được liên kết với một nhân vật quan trọng (như Chúa, Phật) hoặc gắn với cảm giác yêu thương. 

Ngược lại, tại một số quốc gia như Nhật, ánh sáng không được nhân cách hóa và không liên quan gì đến cảm xúc. Nhà nghiên cứu Keith Augustine (Mỹ) ghi nhận các biểu hiện về trải nghiệm cận kề cái chết ở Trung Quốc và Chile rất khác với chuyện kể ở phương Tây. 

Ông giải thích trải nghiệm cận kề cái chết chịu ảnh hưởng bởi kỳ vọng của cá nhân về cái chết và cuộc sống sau khi chết trong khi kỳ vọng ấy thường liên quan chặt chẽ đến văn hóa và đặc biệt là tôn giáo.

* Trải nghiệm cận kề cái chết giống nhau giữa các nền văn hóa: Một số nghiên cứu ở Iran và Israel kết luận các chuyện kể về trải nghiệm này đều giống nhau giữa các nền văn hóa. Một số nhà khoa học lập luận thật ra các biểu hiện khác nhau chỉ mang tính chất bên ngoài và là cách giải thích khác cho cùng một hiện tượng. 

Ba nhà nghiên cứu John Belanti, Mahendra Perera và Karuppiah Jagadheesan (Úc) kết luận dù các chuyện kể về trải nghiệm cận kề cái chết ở các nền văn hóa khác nhau có một số yếu tố khác biệt nhưng tựu trung vẫn có nhiều điểm tương đồng.

Tóm lại, văn hóa có thể tác động ở mức độ nhất định đến trải nghiệm cận kề cái chết nhưng đến nay không đủ dữ liệu nghiên cứu để chứng minh. 

Nói chung phần lớn nghiên cứu chỉ dựa vào các chuyện kể trong khi phương pháp thu thập và phân tích chuyện kể lại rất khác nhau nên khó so sánh. 

Ngoài ra, dù các nghiên cứu xem xét các nền văn hóa khác nhưng hầu hết lại được thực hiện ở các nước phương Tây, vì vậy vẫn cần thêm nhiều nghiên cứu mới.

-------------------

Trong nhiều năm, trải nghiệm cận kề cái chết được coi là ảo giác từ não hoặc hậu quả do sử dụng ma túy. Song vì sao não ngừng hoạt động nhưng trải nghiệm vẫn xảy ra? Nhiều giả thiết khoa học cố lý giải nhưng đến nay vẫn còn bí ẩn vẫn hoàn bí ẩn.

Kỳ tới: Trải nghiệm cận kề cái chết đánh đố khoa học

Giải mã bí ẩn cận tử - khoa học nói gì? - Kỳ 4: Sống tốt hơn sau lần đến ngưỡng cửa cái chết

Giới y học chưa chính thức công nhận hiện tượng trải nghiệm cận kề cái chết, nhưng các công trình nghiên cứu cho thấy trải nghiệm này đã góp phần thay đổi đáng kể cuộc sống của những người sống sót.