Bàn về căn bệnh giả dối trong giáo dục - đào tạo, GS Hoàng Tụy nói:

Phóng to

GS Hoàng Tụy - Ảnh: VIỆT DŨNG

- Kể tên những thứ giả dối trong giáo dục thì rất nhiều. Thầy giáo đổi tình, đổi tiền lấy điểm, tiếp tay cho việc chạy trường, chạy lớp, chạy bằng giả, chạy chức vụ, học hàm, học vị. Học sinh, sinh viên học hành đối phó, gian lận, đạo luận án, đạo nghiên cứu khoa học. Nhà quản lý lập dự án gian dối để kiếm tiền, báo cáo thành tích không trung thực để xếp hạng cao trong thi đua, gian lận trong sử dụng tài chính. Cả xã hội có vô số học sinh giỏi, toàn người học đại học, nhiều tiến sĩ, thạc sĩ nhưng một bộ phận lớn trong đó trình độ lại thấp kém, không đáp ứng được yêu cầu nhân lực. Những thứ giả dối này là biểu hiện cụ thể của sự khuyết tật trong hệ thống giáo dục.

- Đúng là giả dối bắt đầu nhiều từ khoảng 20 năm trở lại đây. Nếu trước đây, bối cảnh lịch sử thời chiến khiến chúng ta phải chấp nhận một số bất cập để vì mục đích lớn lao hơn là giành độc lập, thống nhất đất nước thì ở thời hiện tại, những bất cập ấy lớn dần lên, trầm trọng hơn gây cản trở cho sự phát triển của nền giáo dục cũng như sự phát triển của xã hội.

* Ngành giáo dục trong thời gian qua đặt ra không ít mục tiêu từ tầm vĩ mô và vi mô. Liệu đây có phải vì chạy theo mục tiêu mà dẫn đến giả dối?

- Tôi cứ ví nền giáo dục là một cỗ xe đi trên đường trường. Nếu người ta đặt một cái đích quá xa, vượt khỏi tầm nhìn của cỗ xe đó thì cũng coi như chả có đích nào cả. Mục tiêu giáo dục cũng thế, muốn làm được thì phải có những đích đến phù hợp với điều kiện, phải có tính khả thi. Còn nếu cứ đặt những cái đích thật hoành tráng nhưng không làm được, đó là giả dối, là gốc rễ để tạo ra nhiều sự giả dối khác. Từ chuyện phổ cập giáo dục, xóa phòng học tạm, xây trường chuẩn quốc gia, tăng tỉ lệ học sinh khá giỏi, tăng tỉ lệ đỗ tốt nghiệp THPT đến những mục tiêu lớn hơn đều được coi là tốt. Nhưng không tính đến thực tế, không tính đến việc thực hiện thế nào, không tính đến giải pháp đảm bảo chất lượng nên đã tạo ra sự giả dối trong đầu tư cho giáo dục, trong dạy học, thi cử.

* Chủ trương mở ra nhiều trường đại học để đạt tỉ lệ số sinh viên/vạn dân ngang bằng khu vực và thế giới khiến nhiều trường đại học sinh non và chết yểu, chất lượng thấp kém. Ông bình luận gì về chuyện này?

- Nó cũng là một biểu hiện giả dối. Giả dụ như giả dối trong tuyển sinh, trong cam kết chất lượng, trong việc liên kết đào tạo giữa trường công với trường tư, trong việc đào tạo các hình thức phi chính quy cốt chỉ để thu hút người học mà không màng đến chất lượng. Gần đây người ta còn có định hướng mỗi tỉnh thành có một trường đại học. Để trường được thành lập, người ta phải nói dối về điều kiện đảm bảo chất lượng, chủ trương xã hội hóa.

* Trong giáo dục, những chính sách nào mà giáo sư cho rằng gây nhiều bức xúc vì sự giả dối?

- Đó là chính sách đối với nhà giáo. Cứ nói “Giáo dục là quốc sách hàng đầu” và nhà giáo là nghề cao quý, được tôn vinh nhưng thử xem lương của nhà giáo thế nào? Lương nhà giáo mới ra trường cộng thêm phụ cấp vẫn không bằng lương những người lao động bình thường ở một số doanh nghiệp. Lương nhà giáo thấp không phải vì đất nước quá nghèo, mà do chính sách bất hợp lý. Chuyện này tôi đã nói từ 15-20 năm nay, nhưng không thay đổi.

Nhà giáo không sống được bằng lương Nhà nước thì họ phải tự cứu mình. Có người vật lộn với cuộc mưu sinh nhưng vẫn giữ được sự chừng mực, nhưng có người không thế. Từ đây đẻ ra nhiều tiêu cực như dạy thêm, học thêm tràn lan. Muốn học sinh phải học thêm, nhiều thầy cô đã không dạy hết mình ở giờ chính khóa. Rồi thì thỏa hiệp với việc chạy trường, chạy lớp. Những chuyện này bản chất cũng là sự dối trá phổ biến ở nhiều cấp học, nhiều địa phương. Nhà quản lý giáo dục vì lợi ích riêng cũng bịa ra nhiều hoạt động, nhiều việc không cần thiết, không thực chất để rút tiền Nhà nước. Ở bậc đại học cũng không kém gì phổ thông. Tình trạng đạo văn, chuyện mua điểm, mua bằng, tiêu cực trong nghiên cứu khoa học đều xuất phát từ chính sách không thỏa đáng cho nhà giáo.

Đã có thời gian giáo viên cả nước háo hức với lời hứa “năm 2010 nhà giáo sẽ sống được bằng lương”, nhưng hai năm trôi qua rồi lương nhà giáo may ra nuôi sống gia đình họ được một tuần. Điều này khiến nhà giáo mất dần niềm tin, tâm huyết.

* Những tiêu cực nói chung và sự giả dối nói riêng trong nhà trường cũng có phần tác động từ xã hội...

- Đúng là như thế. Một xã hội nhìn có quá nhiều sự giả dối, tiêu cực thì dĩ nhiên nó ảnh hưởng đến thầy cô giáo, học sinh. Bởi thế, hành vi giả dối của thầy, của trò không hoàn toàn là trách nhiệm của ngành GD-ĐT. Giả dối có sự tác động lẫn nhau ở nhiều lĩnh vực đời sống.

* Trong bối cảnh hiện tại, theo giáo sư, ngành GD-ĐT nên làm gì trước mắt để khắc phục căn bệnh giả dối?

- Theo tôi, cần có một cuộc vận động lớn nêu cao tính trung thực trong toàn ngành giáo dục: sửa đổi ngay những quy định chính sách có thể khuyến khích hay dung túng giả dối như thi đua, báo cáo thành tích, những quy định tài chính còn nhiều sơ hở...

Nhưng quan trọng hơn cả là sửa ngay chế độ lương và phụ cấp cho nhà giáo các cấp, để nhà giáo thật sự sống được tử tế bằng đồng lương.

“Sự thật muôn đời vẫn là sự thật” Phóng to Nhà thơ Võ Quê - Ảnh: MINH TỰ Đó là ý kiến của nhà thơ Võ Quê - nguyên chủ tịch Liên hiệp các Hội văn học nghệ thuật Thừa Thiên - Huế, khi đề cập chuyện giả dối. Nhà thơ Võ Quê nói: - Nói cho đúng, câu chuyện giả dối trong xã hội ta được nhiều người quan ngại từ lâu. Nhưng bệnh vẫn ngày càng tăng đến mức trầm trọng và đến lúc này đã lây lan khắp mọi lĩnh vực của đời sống. Căn bệnh này, như nhận định của nhà văn Nguyên Ngọc, là “nặng nhất, chí tử nhất” bởi vì nó gây ra sự mất niềm tin của người dân. Mà mất niềm tin là mất tất cả! * Là nhà thơ, ông nói thế nào về bệnh giả dối trong lĩnh vực văn học nghệ thuật? - Bệnh giả dối trong văn học nghệ thuật không phải bây giờ mới có, đó là những vụ đạo văn, ăn cắp ý tưởng, chiếm đoạt bản quyền của nhau... Hoặc viết bài ca ngợi nhau theo kiểu “đổi công”, hoặc lăngxê đánh bóng những tác phẩm kém chất lượng “theo đơn đặt hàng”... Giả dối trong văn học nghệ thuật tạo ra những hậu quả tồi tệ lâu dài. Nghệ sĩ là người tạo ra cái đẹp, định hướng cho xã hội về giá trị thật của cái đẹp. Nếu nghệ sĩ giả dối thì anh ta sẽ tạo ra cái gì? * Theo ông, nguyên nhân gây ra căn bệnh giả dối là do đâu? - Thói háo danh, háo lợi làm nảy sinh giả dối. Mà háo danh, háo lợi vốn là bản năng của con người. Vì vậy, cần phải có pháp luật nghiêm minh và đạo đức lành mạnh để kiềm chế nó. Khi pháp luật không nghiêm minh, đạo đức băng hoại thì đó là điều kiện cho thói háo danh, háo lợi hoành hành. * Vậy làm gì để trị bệnh giả dối? - Cần một hệ thống chính trị trong sạch, vững mạnh. Có như vậy thì giả dối dù luôn có mầm mống trong xã hội vẫn không có điều kiện để phát bệnh được. Còn khi giả dối đã phát bệnh rồi, muốn trị nó lại càng phải đòi hỏi sự trung thực và can đảm của hệ thống chính trị. Muốn có một hệ thống chính trị như vậy phải có sự giám sát của người dân, bằng việc phát huy quyền làm chủ của dân. Dân chủ, công bằng, văn minh chính là sức đề kháng của xã hội. Chỉ sức mạnh đó mới phòng trừ được bệnh giả dối. * Ông có cho rằng nếu quyết tâm sẽ diệt trừ được căn bệnh này chứ? - Tôi theo trường phái lạc quan. Bác sĩ vẫn luôn khuyên bệnh gì cũng phải lạc quan mới chữa được bệnh. Tôi vẫn luôn tin sự thật muôn đời vẫn là sự thật, cái đẹp vẫn tồn tại, cái xấu sẽ bị triệt tiêu. Tất nhiên niềm tin phải đi liền với giải pháp. Diễn đàn “Nói không với giả dối” của báo Tuổi Trẻ cũng là một trong những giải pháp. Mảnh giấy làm nên tiến sĩ Bản tin Tài chính kinh doanh VTV tối 8-10-2012 đưa vụ Công an quận Đống Đa (Hà Nội) khám phá vụ án làm giả giấy tờ bằng cấp, trong đó đưa hình ảnh những tấm bằng tiến sĩ giả có giá 15 triệu đồng, bằng thạc sĩ 12 triệu... Những tấm bằng giả với phôi thật ấy có tên người sở hữu hẳn hoi và chắc chắn nó có địa chỉ sử dụng. Từ câu chuyện này phản ánh một sự thật khác đau đớn hơn, đó là cả xã hội cuống cuồng chạy theo bằng cấp. Bằng cấp xưa nay để khẳng định học vấn, tài năng và xã hội thời nào cũng trọng dụng người có học và đỗ đạt. Nhưng tư duy bằng cấp thời nay đã tạo ra rất nhiều thứ giả dối. Suy cho cùng tư duy bằng cấp đẩy người ta đến một sự giả dối mà hậu quả của nó khôn lường... Ngày trước, nhà thơ Nguyễn Khuyến đã mượn hình ảnh của ông tiến sĩ giấy để nói về ông tiến sĩ thật đương thời, vạch trần bản chất giả dối của kẻ hợm mình, bằng cách chỉ ra mâu thuẫn giữa hình thức hào nhoáng và cái bên trong rỗng tuếch, đáng ghét. Tiến sĩ giấy cũng không chỉ có ý nghĩa nhất thời, chỉ diễn ra ở thời đại của cụ Tam Nguyên Yên Đổ mà trở thành hình tượng nghệ thuật mang giá trị trường tồn. Trong cơ chế thị trường hôm nay, những giá trị thật giả lẫn lộn, vật chất đang làm đảo lộn nhiều giá trị, con người được định đoạt không phải là tài năng, đức độ, cống hiến mà bằng đủ thứ danh hiệu, do đó loại người như kiểu tiến sĩ giấy ngày càng nhiều. Họ thiếu tu chí học hành để đỗ đạt bằng tài năng và sở học của mình, nên dùng bằng cấp đi mua hoặc chạy chọt mà có. Họ thậm chí hãnh tiến, lộng hành, rồi khi có chức có quyền thì tham nhũng, cửa quyền, ham thành tích lừa dối cấp trên… Kiểu tư duy bằng cấp cho ra đời vô số tiến sĩ giấy. Tư duy ấy đã buộc người ta phải lừa dối bằng cách đi mua bằng về sử dụng như là cái tem dán lên lý lịch tên tuổi để tiến thân. Để bắt bệnh và bốc đúng thuốc, nên chăng bắt đầu lại về kiểu tư duy, về những quy định trong tiêu chuẩn cán bộ... Đừng “chuẩn hóa” bằng cách bắt tất cả cán bộ cơ quan đều thành tiến sĩ.