Phóng to

Khi một quyển sách cũ giảm đến 40% giá bìa, người làm sách phải bù vào bằng giá bìa quyển khác - Ảnh: L.Điền

Giới làm sách kỳ cựu ở Việt Nam vẫn nhớ cái thời làm sách “trước Berne” (trước khi Việt Nam gia nhập Công ước Berne về bảo hộ quyền tác giả - năm 2004), khi ấy chi phí cấu thành một bản sách được tính đơn giản. Giá sách cao hay thấp chủ yếu phụ thuộc vào tiền giấy và tiền in ấn.

Tất nhiên, khi ấy đã có tình trạng chiết khấu (giảm giá khi bán sỉ) cho phát hành, thông thường 40-50%, và như vậy món đầu tiên giá bìa phải “cõng” là mức chiết khấu đã khiến giá sách cao hơn thực tế chi phí sản xuất.

Áp lực hàng tồn

Nay chi phí cấu thành một bản sách đã phức tạp hơn rất nhiều. Giám đốc phát hành một công ty sách ngồi nhẩm tính: các khoản đầu tư “hậu Berne” như: tiền tác quyền, tiền lương cho nhân viên giao dịch tác quyền, tiền rủi ro dự phòng về các vấn đề pháp lý khi đầu tư một bản sách... đều được quy thành giá bìa.

Trong một số nhà xuất bản và công ty sách, bộ phận phát hành bắt buộc phải trích dành một khoản lợi nhuận để hỗ trợ các đại lý phát hành - một loại quỹ cố định hằng năm. Khoản tiền ấy tất nhiên phải đến từ người mua hàng và đều được quy ra thành giá bìa.

Nhưng tác động lớn nhất đẩy giá sách lên cao là ở giá giấy in sách. Trong 4-5 năm trở lại đây, thị trường giấy trong và ngoài nước đều tăng. Các đại gia làm sách có một cách để giảm giá sách là bằng tiềm lực tài chính của mình trữ giấy, tức mua một lượng lớn giấy in sách ở thời điểm giá thấp hơn, sau đó in dần trong 1-2 năm.

Còn một yếu tố tác động vào giá sách, đó là áp lực hàng tồn. Theo ông Lê Quốc Hưng - chủ nhà sách Hà Nội - tình trạng sách tồn kho luôn là một áp lực trong hạch toán chi phí của người làm sách. Có những quyển in sau phải gánh thêm sứ mệnh làm sao thu lợi nhuận về để bù cho các quyển trước.

“Không ai muốn giá sách đắt”

Gần đây, Công ty sách Nhã Nam đã thay đổi quan điểm kinh doanh: chuyển từ làm sách giá bìa cao sang mức giá thấp hơn, mặc dù lâu nay sách Nhã Nam được người trong giới xem như một loại “hàng hiệu” mà giá cao là một thứ “đẳng cấp” đi kèm. “Đẳng cấp giá” kiểu ấy tất nhiên có lợi cho người làm sách, nhưng nếu chọn một phân khúc thị phần rộng hơn, với giá mềm hơn, thì lợi nhuận vẫn không đổi mà người đọc có lợi hơn.

Ông Dương Thanh Hoài - đại diện Nhã Nam tại TP.HCM - cho rằng chi phí sản xuất sách hiện nay rất nhiều, nhiêu khê và tốn kém. “Có những quyển sách đầu tư, in ấn xong, tiền chi ra rồi nhưng lúc phát hành gặp một sự cố gì đó, thế là nhà đầu tư bị mất tiền”. Trong hạch toán kinh doanh, các khoản chi được tính đắp đổi cho nhau, và như vậy những rủi ro trong đầu tư làm sách lắm khi cũng trở thành một lý do khiến giá sách cao.

Lâu nay thị trường sách Việt Nam chứng kiến dòng sách minh họa in màu của Công ty Đông A. Đây là lĩnh vực sách tốn nhiều chi phí khi đầu tư sản xuất. Và như tâm sự của ông Trần Đại Thắng - giám đốc Đông A - bản thân ông phải vận dụng những kinh nghiệm của nghề in để tiết kiệm giấy, và sử dụng lợi thế về mối quan hệ với nhà in để có mức chi phí in ấn thấp hơn các nơi khác, để giá bìa dòng sách hình ảnh của đơn vị này không quá đắt.

Dù vậy, ông Thắng vẫn cho rằng giá sách Việt Nam không cao hơn các nước, nhưng lại quá cao so với thu nhập của các gia đình Việt Nam. “Đặc biệt với những gia đình ở nông thôn thì không thể bỏ vài trăm ngàn đồng trong số chi tiêu hằng tháng của gia đình để mua một vài quyển sách”.

Cả ông Hoài và ông Thắng đều gặp nhau ở một điểm rằng: không ai muốn làm giá sách cao. Lý do là người làm sách đều muốn có nhiều người mua, giá càng cao càng ít cơ hội bán ra.

Và từ phía người đọc, giá sách đắt tác động đến những thói quen mua và đọc. Lành - sinh viên khoa tiếng Anh Trường ĐH KHXH&NV TP.HCM - cho biết cô thường xuyên vào nhà sách NVC đọc “cọp”, vì “thú thật là có nhiều sách rất hay, rất muốn đọc nhưng không đủ tiền để mua”.

Giá sách cao dẫn đến một quan niệm “lạ”, như Trương Trung Nghĩa - chuyên viên công nghệ thông tin - cho rằng không nên mua và giữ sách, “vừa tốn tiền, vừa tốn chỗ để, tốt nhất là đọc trên các mạng và tìm nguồn download miễn phí” - Nghĩa bằng lòng với quyết định của mình.