Gen Z Mỹ: Xếp bút nghiên, đeo túi đồ nghề

Truyền thông đã có ngay từ để gọi thế hệ mới rời trường phổ thông là nhảy sang học làm thợ, bỏ qua khâu học đại học: toolbelt generation, nôm na là thế hệ đeo túi đựng đồ nghề quanh hông, thay vì tiếp tục vác cặp sách trên vai.

Số người học nghề cao kỷ lục

Chuyện giới trẻ thích đeo đai làm thợ trở thành đề tài nóng sau khi National Student Clearinghouse, một tổ chức phi lợi nhuận cung cấp các dịch vụ nghiên cứu giáo dục cho các trường đại học và cao đẳng Bắc Mỹ, công bố báo cáo mới nhất về chuyện học nghề.

Theo đó, số sinh viên đăng ký học nghề tại các trường cao đẳng cộng đồng năm ngoái tăng tới 16%. Để so sánh, tỉ lệ đăng ký học chương trình cử nhân 4 năm ở các đại học công lập chỉ tăng 0,8% trong cùng thời điểm (2022-2023).

Theo báo cáo, số sinh viên theo học nghề xây dựng đã tăng 23% trong năm 2023 so với năm 2022. Còn số sinh viên theo học các chương trình nghề bảo trì, sửa chữa xe hay sưởi - thông gió - điều hòa không khí (gọi tắt là HVAC) tăng 7%. 

Tổng cộng, hơn 810.000 người đăng ký học nghề tại các trường cao đẳng cộng đồng Mỹ vào kỳ nhập học mùa thu năm 2023, cao nhất kể từ khi báo cáo bắt đầu thống kê năm 2018.

Đầu vào (tuyển sinh) sáng sủa còn đầu ra (tuyển dụng) cũng không kém tích cực. Như tít bài trên Wall Street Journal ngày 1-4: "Nước Mỹ đang cần nhiều thợ sửa ống nước hơn và thế hệ Z đang đáp lại lời kêu gọi".

Chuyên gia tuyển dụng thợ lành nghề Ashley Brown đang làm việc cho Công ty Rust Belt Recruiting tại Ohio (Mỹ) nói trong khoảng 1,5 năm qua, việc tìm kiếm các vị trí lao động như thợ máy, thợ hàn và một số kỹ thuật viên bảo trì đã thuận lợi hơn bởi nguồn cung đang dần bắt kịp nhu cầu.

Theo thống kê liên bang, số lượng thợ mộc ở Mỹ đã tăng lên trong thập niên qua và có xu hướng trẻ hóa. Độ tuổi trung bình của thợ mộc Mỹ giảm từ 42,2 xuống 40,9 từ năm 2013 đến 2023. Với thợ điện, số lượng thợ đã tăng lên 229.000 người và độ tuổi trung bình giảm 2,9 tuổi xuống dưới 40 tuổi. Các nghề khác như thợ sửa ống nước hay thợ HVAC cũng có xu hướng trẻ hóa.

Tanner Burgess, 20 tuổi, đã hoàn thành khóa học nghề hàn kéo dài 9 tháng trong năm 2023. Kể với Wall Street Journal, Burgess nói ban đầu anh cũng định đi học đại học, nhưng những gì chứng kiến khi ở nhà suốt ngày cùng bố mẹ - đều là kỹ sư công nghệ - đã thay đổi tất cả. Khi thấy cả cha và mẹ ngày nào cũng dán mắt vào màn hình máy tính, Burgess quyết định không thể dành cả cuộc đời của mình để ngồi trước màn hình điện tử như vậy.

Hiện đang tham gia lắp đặt hệ thống đường ống cho một bệnh viện mới ở San Diego, Burgess khá hạnh phúc với công việc của mình. Burgess nói vui rằng làm thợ hàn thật "ngầu" vì bên cạnh lúc nào cũng có những tia lửa sáng chói. Dù không tiết lộ thu nhập hiện tại, Burgess kỳ vọng 5 năm sau có thể đạt thu nhập 6 chữ số, theo gót những người đi trước.

Vì sao học nghề "hot"?

Vì sao chuyện bức tranh học "làm thợ" lại lạc quan đến thế?

Thứ nhất là vì thị trường lao động những năm qua quả thật "khát" thợ lành nghề. Trang tin The Hustle tổng hợp các báo cáo cho thấy riêng ngành xây dựng của Mỹ đang thiếu hơn 500.000 nhân công do thế hệ thợ lớn tuổi đã nghỉ hưu. Tình trạng hụt lao động kế thừa tương tự xảy ra với thợ điện, thợ ống nước và thợ hàn.

Thiếu thợ khiến chi phí thuê thợ bị đẩy tăng cao. Nhiều chủ nhà bị sốc khi bắt tay sửa nhà mới biết chi phí thuê thợ cao ngất. Nhìn ngược lại, tiền thuê thợ cao nghĩa là nghề này kiếm cũng khá. 

The Hustle dẫn dữ liệu từ nhà cung cấp dịch vụ trả lương ADP cho thấy mức lương trung bình của một người thợ xây dựng mới vào nghề đã tăng thêm 5,1% vào năm 2023, lên mức 48.089 USD/năm.

Đây là năm thứ 4 liên tiếp mức lương trung bình hằng năm cho những lao động mới trong ngành xây dựng, cao hơn các lĩnh vực dịch vụ chuyên nghiệp (professional service), chuyên hỗ trợ các doanh nghiệp khai thác tối đa tính năng của sản phẩm, dịch vụ, bao gồm cả công nghệ thông tin. Mức lương trung bình cho lao động mới đi làm dịch vụ chuyên nghiệp tại Mỹ rơi vào khoảng 39.520 USD/năm.

Thứ hai, trường học và cộng đồng dần có cái nhìn khác hơn về học nghề. Thay đổi này có thể thấy được ngay từ trường phổ thông. Theo Wall Street Journal, Steve Schneider, cố vấn tại một trường trung học ở Sheboygan (Wisconsin), cho biết nhiều năm về trước, học sinh thường chê bai các phòng học nghề trong trường, cho rằng đó là nơi "chỉ dành cho mấy bạn học dốt hoặc quậy phá", và trang thiết bị chỉ toàn máy móc gia công, đẽo gọt lỗi thời.

Giờ thì đã khác, khi đã có nhiều doanh nghiệp gây quỹ và tặng thiết bị mới cho các phòng học này. Schneider nói nhiều cánh tay robot mới mẻ cực kỳ hấp dẫn học sinh đến tìm hiểu. Vị trí phòng học nghề được chuyển sang cổng chính. 

"Phụ huynh vẫn tin rằng chương trình đại học 4 năm là tiêu chuẩn vàng, nhưng chúng tôi không cần tốn nhiều công sức để thuyết phục họ tin vào những hướng đi khác" - Schneider nói.

Cuối cùng là sự phát triển mạnh mẽ của mô hình đào tạo tại doanh nghiệp. Một doanh nghiệp có thể mở trường hoặc trung tâm đào tạo, hoặc kết nối với một trường cao đẳng để dạy nghề, nhằm trước hết giải quyết nhu cầu lao động cho doanh nghiệp đó. 

Sinh viên sẽ vừa được học nghề, vừa được trả lương khi thực tập. Trong năm 2023, Michael Krupnicki, chủ tịch Hiệp hội Hàn Mỹ, đến hơn 20 mô hình trường như thế có dạy nghề hàn. Trường nào cũng tuyển đủ chỉ tiêu.

Còn Michael McGraw, giám đốc điều hành của Hiệp hội các nhà thầu nghề HVAC Pennsylvania, nhận thấy số người đăng ký học vào những mô hình đào tạo tại doanh nghiệp đã gia tăng đáng kể. 

Học phí học rất phải chăng, chỉ khoảng 3.000 USD/năm, trong khi các em lại được nhận lương khi thực tập. Con số này là rẻ hơn rất nhiều so với học phí các trường đại học được tạp chí Fortune thống kê lên tới hơn 90.000 USD/năm (2024-2025).

Ngoài ra, nhiều gia đình Mỹ đang phải đối mặt với số nợ vay sinh viên kỷ lục, với ước tính khoảng 100 tỉ USD khoản vay mới sẽ được phát hành vào năm 2024, tăng từ mức 98 tỉ USD vào năm 2023.

Chi phí đại học đắt đỏ đã khiến giới trẻ chọn hướng đi "phi truyền thống", trong đó có mô hình đào tạo nghề gắn với doanh nghiệp. Trong cuộc khảo sát 1.000 người Mỹ ở độ tuổi 18-20 của Công ty phần mềm Jobber, 75% cho biết sẽ quan tâm đến các chương trình đào tạo tại một trường dạy nghề được doanh nghiệp trả lương.