Gan nhiễm mỡ: "lành" hay "ác"?

Phóng to

Bác sĩ khuyên: năng tập thể dục, sống lành mạnh không chỉ tim khỏe mà gan cũng ổn - Ảnh: T.T.D.

Vòng bụng to, hãy coi chừng

Gan nhiễm mỡ xảy ra do nhiều mỡ tích tụ trong gan. Có hai nguyên nhân chính: do rượu và không do rượu. Hiện nay phần lớn trường hợp gan nhiễm mỡ ở những người không uống rượu là dấu hiệu trực tiếp của tình trạng tăng mỡ trong máu do đề kháng insulin, do lười vận động nhưng ăn nhiều đường lẫn chất béo hoặc phối hợp cả hai lý do này. Khái niệm đề kháng insulin là tình trạng cơ thể tiết nhiều insulin hơn bình thường nhưng gan và cơ không đáp ứng nên giảm dự trữ và thu nạp glucose khiến đường huyết tăng.

Gan nhiễm mỡ có thể tồn tại cùng lúc với đái tháo đường (ĐTĐ) thể 2 hoặc đề kháng insulin. Điều này cho thấy có sự liên hệ giữa gan nhiễm mỡ (không do rượu) với đề kháng insulin, nhưng chiều của quan hệ nhân quả này chưa được xác định. Gan nhiễm mỡ ở người trưởng thành khỏe mạnh chỉ chiếm 25% nhưng lên đến 70% ở người béo phì, 80% ĐTĐ thể 2 và 30-40% ở trẻ béo phì.

Người ĐTĐ thể 2 luôn có đề kháng insulin, chính insulin và glucose máu tăng dẫn đến tăng sinh mỡ tại gan. Mặt khác có sự liên hệ giữa tích tụ mỡ tạng và nhiễm mỡ gan ở người thừa cân. Người có vòng bụng to e rằng khó tránh khỏi gan nhiễm mỡ!

Những người có gan nhiễm mỡ dễ mắc sự cố tim mạch, nhưng chưa biết gan nhiễm mỡ có dự báo bệnh tim mạch như ĐTĐ thể 2 và béo phì vùng bụng vốn được khẳng định từ lâu. Ngay cả ở những người không bị ĐTĐ, không hút thuốc lá hay tăng mỡ máu, nhưng nếu có gan nhiễm mỡ và đề kháng insulin đều ghi nhận tỉ lệ khá cao bị vôi hóa động mạch vành, là những tổn thương sớm của cơn đau thắt ngực hay nhồi máu cơ tim.

Gan sẽ tổn hại ra sao?

Tuy hiếm khi đưa đến bệnh gan nặng nhưng tùy mức độ nhiễm mỡ, gan không thể xử lý được hết các acid béo một cách hiệu quả, làm tăng stress oxit hóa và các chất gây viêm từ đó tổn thương ti thể và chết tế bào; cuối cùng hóa mô xơ dẫn đến xơ gan. Chiều ngược lại, những protein từ gan nhiễm mỡ trực tiếp gây rối loạn chuyển hóa làm tăng mỡ máu và tăng sản xuất glucose tại gan.

Một giả thuyết đối lập khác được “phe cánh tả” đưa ra từ những bằng chứng ngược lại: gan nhiễm mỡ không có hại gì hoặc tuy có kèm với đề kháng insulin nhưng không dự báo ĐTĐ thể 2 hay bệnh tim mạch. Xét về tổn hại cho gan, 75% người có gan nhiễm mỡ không do rượu không thay đổi mô học của gan trong ít nhất 10 năm; 15% tiếp tục tiến triển đến viêm gan do thoái hóa mỡ, tạo mô xơ và cuối cùng là xơ gan rõ; số ít còn lại tự hồi phục. Điều đó cho thấy tổn thương gan trong gan nhiễm mỡ nếu có tiến triển thường là chậm.

Quan trọng là nhận ra ai sẽ là người tiến triển đến viêm và xơ gan? Những yếu tố như tuổi tác, đặc điểm di truyền, chủng tộc (nguy cơ mắc của dân châu Á cao hơn người da trắng và thấp hơn người gốc Phi), đề kháng insulin, sự kích hoạt hệ tự miễn, nhiễm thêm độc tố (như hydrocarbons) từ môi trường, nhiễm kèm siêu vi viêm gan... quyết định sự tiến triển đến viêm gan, xơ gan làm suy gan.

Khoa học vẫn còn tiếp tục khẳng định thêm những điều trên.

Điều trị gan nhiễm mỡ có thể làm giảm nguy cơ cho tim mạch? Nhiều người muốn giảm lượng mỡ tại gan để dự phòng hoặc điều trị bệnh ĐTĐ thể 2 hay sự cố tim mạch. Nhưng nhìn chung không thể quay ngược tình trạng nhiễm mỡ trong gan được cũng như chưa thể dự phòng được ĐTĐ hay bệnh tim mạch chỉ bằng giảm mỡ máu, mà chủ yếu là thay đổi lối sống, ăn uống lành mạnh.