Một phụ nữ chắt những giọt nước sạch từ hố đào giữa con suối đã cạn đáy ở xã Phước Trung, huyện Bác Ái, tỉnh Ninh Thuận trong đợt hạn hán tháng 5-2015. Chính quyền Ninh Thuận đã công bố đợt hạn hán này là thiên tai - Ảnh: Thuận Thắng

Tại Việt Nam, khả năng El Nino sẽ kéo dài đến hết mùa đông tới đây, thậm chí kéo dài đến hết mùa xuân 2016.

Ông Lê Thanh Hải - phó tổng giám đốc Trung tâm Khí tượng thủy văn quốc gia - cho biết số liệu đo đạc của các trung tâm dự báo khí hậu trên thế giới cho thấy chuẩn sai nhiệt độ mặt nước biển tại khu vực trung tâm xích đạo Thái Bình Dương - một trong những chỉ số đánh giá cường độ của El Nino - tiếp tục tăng dần và có khả năng đạt giá trị cao nhất, khoảng 2,1 - 2,3^oC vào những tháng cuối năm 2015.

El Nino dài nhất trong 60 năm qua

Theo ông Hải, với diễn biến “nóng” nói trên đã có thể nhận định El Nino 2015 sẽ đạt cường độ của El Nino mạnh kỷ lục 1997 - 1998, có khả năng El Nino sẽ kéo dài đến hết mùa đông 2015 - 2016 và khoảng 85% khả năng sẽ kéo dài đến hết mùa xuân 2016.

Ngoài cường độ mạnh, nhiều khả năng El Nino 2014 - 2016 cũng sẽ trở thành một trong những El Nino kéo dài nhất trong khoảng 60 năm qua, kể từ khi có những quan trắc chi tiết về hiện tượng này.

Trung tâm Dự báo khí tượng thủy văn trung ương cho rằng trong các năm El Nino kỷ lục, hoạt động của bão, áp thấp nhiệt đới trên Biển Đông và ảnh hưởng trực tiếp đến Việt Nam thường ít hơn hoặc xấp xỉ trung bình nhiều năm.

Nhưng trong các năm El Nino lại thường xuất hiện những cơn bão mạnh hoặc hoạt động trái quy luật hằng năm. Nền nhiệt độ trung bình ở hầu hết các khu vực trên cả nước có xu hướng cao hơn trung bình nhiều năm và xuất hiện nhiều hơn các kỷ lục về nắng nóng.

Trong khi đó, vào mùa đông liền kề, hiện tượng rét đậm, rét hại thường ít hơn trung bình nhiều năm và không kéo dài.

Mùa mưa đến muộn và kết thúc sớm, tổng lượng mưa phổ biến thiếu hụt so với trung bình nhiều năm ở các khu vực của nước ta, đặc biệt là Trung bộ, Nam bộ và Tây nguyên.

Lượng mưa ở Trung bộ có thể thiếu hụt đến 30 - 60% ngay trong những tháng mùa mưa và hạn hán nghiêm trọng thường diễn ra trên diện rộng trong mùa khô kế tiếp.

Những kỷ lục về mưa lớn trong thời đoạn ngắn cũng vẫn thường xuất hiện trong các năm El Nino mạnh.

Còn lượng dòng chảy các sông suối trong các năm El Nino mạnh và kéo dài thường thiếu hụt so với trung bình nhiều năm 30 - 50%, một số nơi hụt tới 80%. Trên nhiều lưu vực sông, xuất hiện mực nước thấp nhất lịch sử.

Những cơn mưa lớn kéo dài góp phần biến đường Kinh Dương Vương, Q.6, TP.HCM trở thành như một dòng sông giữa lòng thành phố - Ảnh: Thuận Thắng

Và mạnh nhất trong 65 năm qua

Báo cáo dự báo tháng 9 của Cục Quản lý đại dương và khí quyển quốc gia Mỹ (NOAA) phát hành ngày 10-9 cho thấy đúng như dự đoán của các chuyên gia trên thế giới, hiện tượng El Nino năm nay đã trở thành một trong những hiện tượng thời tiết mạnh nhất trong 65 năm qua.

Báo cáo tháng 9 của NOAA dự báo rằng hiện tượng El Nino sẽ kéo dài qua mùa đông năm 2015 trước khi suy yếu vào mùa xuân năm 2016.

Nhà khí tượng học của AccuWeather International Anthony Sagliani nhận định những cơn bão lớn sẽ đe dọa Đài Loan, Trung Quốc, bán đảo Triều Tiên, Nhật trong tháng 9 và tháng 10. Hai tháng tiếp theo mối đe dọa này sẽ chuyển xuống Philippines.

Theo trưởng ban khí tượng quốc tế của AccuWeather Jason Nicholls, “hạn hán ở một phần của bán đảo Đông Dương, Malaysia và Indonesia sẽ tồi tệ hơn vào mùa thu này trong khi mưa sẽ trở nên thường xuyên hơn dọc bờ biển đông nam Trung Quốc và phía bắc Việt Nam và có thể dẫn đến lũ lụt trong khu vực này”.

Diplomat nhận định báo cáo của NOAA là một cảnh báo cho các chính phủ trên khắp thế giới bắt đầu chuẩn bị không chỉ để đối phó với điều kiện thời tiết cực đoan mà còn những tác động kinh tế đi kèm, đặc biệt là khu vực Đông Nam Á phụ thuộc vào ngành nông nghiệp gió mùa.

“Trái tính trái nết”

Mãi cho đến tháng 5-2015, người dân ở miền Đông Nam bộ VN vẫn còn hứng chịu hai đợt nắng nóng, được xem là bất bình thường ở khu vực.

Trên khắp khu vực này, nắng nóng xuất hiện muộn hơn so với bình thường. Từ giữa tháng 5 đến trung tuần tháng 6-2015, người dân từ khu vực Nghệ An đến Phú Yên chưa thể quên được cảm giác oi bức, nghẹt thở... của đợt nắng nóng gay gắt, kéo dài liên tục.

Những ngày cuối tháng 5, cao điểm của đợt nắng nóng này, các nhiệt kế chỉ nhiệt độ cao nhất trong ngày phổ biến ở mức 39 - 41oC, nhiều nơi trên 42oC.

Hiện tượng “trái tính trái nết” của thời tiết trong những năm El Nino cũng lộ rõ qua ghi nhận bão và áp thấp nhiệt đới.

Theo Trung tâm Dự báo khí tượng thủy văn trung ương, số lượng bão, áp thấp nhiệt đới hoạt động trên khu vực Biển Đông và ảnh hưởng trực tiếp đến đất liền nước ta ít hơn nhiều so với trung bình nhiều năm vào cùng thời kỳ.

Cơn bão số 1 (năm 2015) đổ bộ vào Quảng Ninh - Hải Phòng ngày 24-6 đã gây mưa vừa, mưa to đến rất to tại các tỉnh Bắc bộ và gió giật cấp 10 - 12 trên vịnh Bắc bộ, ven biển Đông Bắc.

Thạc sĩ Lê Thị Xuân Lan - người gắn bó nhiều năm với nhiều kiểu thời tiết, thủy văn khác nhau - nói rằng El Nino 1982 - 1983 và 1997 - 1998 là hai sự kiện nghiêm trọng nhất của thế kỷ 20.

Năm nay, bước vào El Nino 2015 - 2016 căng thẳng cũng không kém. Trong bốn tháng đầu năm nay, nhiều nơi ở Nam Trung bộ, Tây nguyên và Nam bộ phổ biến ít mưa, khiến khô hạn diễn ra khốc liệt, đặc biệt ở các tỉnh Nam Trung bộ.

Dù mùa mưa thật sự bắt đầu khoảng nửa cuối tháng 6 nhưng riêng khu vực Trung bộ hiện tại vẫn còn ít mưa, khô hạn vẫn xảy ra cục bộ ở Trung Trung bộ và Nam Trung bộ.

Trong khi nhiều nơi khát nước do ít mưa thì một số nơi phải hứng mưa rất lớn. Từ ngày 23-7 đến 4-8 đã xảy ra một đợt mưa lớn kéo dài trên diện rộng ở Bắc bộ với lượng mưa đặc biệt lớn ở khu vực Quảng Ninh, nơi có tổng lượng mưa cả đợt phổ biến từ 1.000 - 1.300mm, riêng Cửa Ông lên tới trên 1.600mm.

Một số nơi đã ghi nhận được lượng mưa ngày lớn nhất trong chuỗi số liệu từ năm 1960 đến nay. Tại miền Đông Nam bộ những ngày qua cũng mưa liên tiếp với lượng mưa lớn gây ngập nặng tại TP.HCM, Biên Hòa...

Dữ liệu: Lê Thị Xuân Lan - Đồ họa: Như Khanh

Khó khăn về nước sẽ căng thẳng

Theo Trung tâm Dự báo khí tượng thủy văn trung ương, lượng mưa từ tháng 9-2015 đến tháng 2-2016 ở khu vực Trung bộ có khả năng chỉ đạt mức 50 - 70% so với mức trung bình của cùng thời kỳ và một số nơi trong khu vực này còn thấp hơn.

Trong khi đó Tây nguyên, Nam bộ và Bình Thuận mùa mưa có khả năng kết thúc sớm hơn bình thường.

Trung tâm Dự báo khí tượng thủy văn trung ương cho rằng khu vực Bắc bộ sẽ xảy ra thiếu nước cục bộ, đặc biệt vùng núi cao phía Bắc và trung du Bắc bộ sẽ nghiêm trọng hơn ở vùng đồng bằng.

Tuy nhiều khả năng không đến mức gay gắt như các năm 2010 - 2011 nhưng khó khăn trong cấp nước, giao thông thủy và phát điện trong các tháng cuối mùa khô năm 2015 - 2016 sẽ diễn ra căng thẳng.