EB-5: Đặc sản Hoa Kỳ

Việt Nam sẽ bị tạm ngưng cấp thị thực EB-5 trong tương lai gần vì số đơn đã quá tải. -Ảnh: The Real Deal

Chỉ có một khác biệt nhỏ: nếu như đại đa số người di cư sang Mỹ trước thế kỷ 20 là tầng lớp bần cùng hóa thì EB-5 chỉ dành cho những ai có tiền, nhưng chỉ tiền là chưa đủ.

Quốc hội Hoa Kỳ thiết lập chương trình Di dân đầu tư EB-5 từ năm 1990 để khuyến khích các doanh nhân bỏ vốn và tạo việc làm cho người lao động Mỹ. Theo chương trình này, người nước ngoài đầu tư 1 triệu USD vào một pháp nhân vì lợi nhuận mới hoặc hiện hữu ở Hoa Kỳ và tạo ra 10 việc làm toàn thời gian được nộp đơn định cư.

Yêu cầu sau đó giảm còn 500.000 USD cho dự án ở vùng nông thôn hay vùng có tỉ lệ thất nghiệp cao (dù với nhu cầu quá lớn hiện nay, số tiền sẽ lại tăng lên trong tương lai sắp tới). Quốc hội Mỹ phân bổ khoảng 10.000 thị thực di cư mỗi năm cho các nhà đầu tư và gia đình họ.

Ban đầu, chương trình EB-5 chỉ sử dụng một phần nhỏ hạn ngạch 10.000 thị thực (xem biểu đồ 1), đến mức vào năm 1992 Quốc hội Mỹ phải tìm cách khuyến khích di cư theo chương trình này qua việc lập Trung tâm thí điểm EB-5 khu vực để nhà đầu tư có thể bỏ vốn của họ vào những dự án lớn hơn, thay vì tự xoay xở với một dự án riêng lẻ. Yêu cầu về tạo ra công ăn việc làm cũng được nới lỏng. Các nhà đầu tư giờ có thể đáp ứng các điều kiện thông qua tạo ra việc làm cả trực tiếp lẫn gián tiếp. Chương trình thí điểm này lẽ ra kết thúc sau 5 năm nhưng Quốc hội Mỹ liên tục gia hạn, với kỳ gia hạn cuối cùng sẽ kết thúc vào ngày 23-10-2018.

Tác động chính sách cùng sự giàu lên nhanh chóng của các quốc gia châu Á, đặc biệt là Trung Quốc, trong giai đoạn đó đã khiến hạn ngạch 10.000 thị thực di dân được lấp đầy trong khoảng 10 năm trở lại đây và danh sách đợi giờ dài dằng dặc. Di cư sang Mỹ trở thành một ngành làm ăn béo bở tới mức cả con rể của Tổng thống Mỹ Donald Trump, Jared Kushner, cũng tham gia.

Tháng 1-2018, Wall Street Journal cho biết Kushner Companies, công ty của gia đình thông gia ông Trump, bị Ủy ban Giao dịch chứng khoán Hoa Kỳ điều tra vì việc sử dụng chương trình đầu tư - định cư EB-5. Các điều tra viên nghi ngờ gia đình Kushner có thể đã lợi dụng quan hệ với ông Trump để tiếp thị cho các sự kiện chào mời thị thực EB-5 của họ ở Trung Quốc với giới nhà giàu mới ở đây.

Cuộc khủng hoảng tài chính bóp nghẹt nền kinh tế Mỹ giai đoạn 2007-2008 cũng có vai trò quan trọng khi nhiều dự án bất động sản - nhà đất ở nước này được rao bán “đại hạ giá”, làm dấy lên sự quan tâm lớn từ nước ngoài (bất động sản là mảng thu hút đầu tư EB-5 lớn nhất - xem biểu đồ 2). Báo cáo thường niên tháng 6-2018 của Cơ quan Quy chế công dân và di trú (USCIS) thuộc Bộ An ninh nội địa Mỹ cho biết tính tới tháng 9-2016, gần 74% các đơn EB-5 là dự án liên quan tới đất đai với nhiều hình thức khác nhau, bao gồm nghỉ dưỡng, thương mại, dân cư để ở, hỗn hợp...

Từ góc nhìn của nhà chức trách Hoa Kỳ, chương trình EB-5 có rất nhiều vấn đề kể từ khi ra mắt, theo khẳng định trong báo cáo nói trên. Bộ An ninh nội địa Mỹ liệt kê những thách thức bao gồm khả năng gian dối ở các nhà đầu tư chính, gian dối và phạm pháp của luật sư tư vấn, chỉnh hướng các khoản đầu tư vì lợi ích của nhà đầu tư (thay vì của nước Mỹ) và an ninh quốc gia. Quốc hội Mỹ, các cơ quan liên bang và cả dư luận báo chí đều đã bày tỏ rằng chương trình có thể không mang lại những lợi ích như mong muốn cho nước Mỹ về việc làm, đầu tư, phát triển kinh tế... trong khi những người bỏ tiền bị lừa gạt.

“Lừa đảo và lạm dụng tín nhiệm để chiếm đoạt tài sản qua các chương trình huy động tiền kiểu Ponzi tiếp tục là thách thức với chương trình EB-5 - báo cáo của Bộ An ninh nội địa viết - nhất là các chương trình ở trung tâm vùng. Những vụ lừa đảo tác động tới cả nhà đầu tư lẫn những người dự kiến được hưởng lợi từ các khoản đầu tư đó, cả trực tiếp và gián tiếp”.

Chính quyền Mỹ đã truy tố hàng chục vụ lừa đảo EB-5. Trong vụ có lẽ là mới nhất, ngày 18-7 vừa rồi, 21 nhà đầu tư EB-5 người Trung Quốc đã khởi kiện một công ty bất động sản và ngân hàng đứng đằng sau một khách sạn xây mãi không xong ở Fort Lauderdale, Florida.

Theo đơn kiện, vào năm 2012, công ty bất động sản đã huy động tiền từ 60 nhà đầu tư EB-5 cho dự án khách sạn cao 12 tầng, 136 phòng này, nhưng tới nay nó vẫn chưa hoàn tất và các chủ đầu tư đã đệ đơn phá sản. Vướng mắc pháp lý trong vụ này là hết sức phức tạp và gần như không thể giải quyết. Giấc mơ Mỹ tan tành là một chuyện, tiền mất cũng quan trọng, nhưng sáu năm chờ đợi là điều chắc chắn những nhà đầu tư - đều không thiếu tiền - sẽ không bao giờ lấy lại được.

Kết luận bản báo cáo của mình, USCIS khẳng định chương trình EB-5, sau hơn 1/4 thế kỷ tồn tại, đã ngày càng được ưa chuộng, nhất là trong 10 năm qua quả có tăng mức đầu tư và tạo công ăn việc làm ở Mỹ. “Tuy nhiên, quy mô của những điều đó còn gây tranh luận - báo cáo viết - Hơn nữa, đã có rất nhiều ví dụ về những vụ lừa đảo và lạm dụng tín nhiệm làm xói mòn lợi ích của chương trình”.

Báo cáo cũng nêu rõ nhà chức trách Mỹ sẽ xác định thời hạn ngưng cấp thị thực di dân cho một số nước “trong tương lai gần”, với cụ thể tên Trung Quốc và Việt Nam được nhắc tới là sẽ áp dụng ngay trong năm 2018 vì đã quá tải. Trong năm tài khóa 2019, các nước sẽ được định ngày ngưng cấp thị thực EB-5 là Ấn Độ, Brazil và Hàn Quốc (xem biểu đồ 2). “Bởi mức độ quan tâm tới chương trình EB-5 có vẻ sẽ chỉ tăng thêm mà thôi, các cơ quan điều phối chương trình nhiều khả năng sẽ ngày càng giám sát nó chặt chẽ hơn” - USCIS tóm tắt lại tình hình. ■