Bức tranh Nhà số 63 phố Phùng Hưng của họa sĩ Trần Hậu Yên Thế có nguy cơ không được đưa vào phố bích họa Phùng Hưng, Hà Nội vì hội đồng thẩm định yêu cầu phải sửa - Ảnh: NVCC

Đó là một trong những nội dung quan trọng, được ông Vi Kiến Thành - cục trưởng Cục Mỹ thuật, nhiếp ảnh và triển lãm - hứa với các nghệ sĩ trong tọa đàm Tự do sáng tạo và sự đa dạng cả các hình thức biểu đạt mỹ thuật, nhiếp ảnh ở VN. Tọa đàm do Bộ VH-TT&DL chủ trì, với sự hỗ trợ của Đại sứ quán Đan Mạch tại VN.

Tọa đàm diễn ra sôi nổi cả ngày 14-11, với hầu hết ý kiến của các nghệ sĩ phản ảnh thực trạng "vừa sáng tác vừa lo lắng tác phẩm liệu có được cấp phép hay không" và đấu tranh đòi hỏi quyền tự do sáng tạo, tự do công bố tác phẩm đến công chúng.

Khóc cười chuyện cấp phép

Mở đầu tọa đàm, bà Charlotte Laursen (đại sứ Đan Mạch tại VN) gợi mở có thực trạng các nghệ sĩ VN lo lắng vì khó khăn khi sáng tạo tác phẩm nhưng không được đảm bảo việc đưa được tác phẩm đến công chúng. Điều này ngăn cản các nghệ sĩ tự do biểu đạt và làm nghèo văn hóa công cộng.

Để bỏ bớt những rào cản, Thứ trưởng Vương Duy Biên đề nghị các nghệ sĩ trao đổi cởi mở, nói thẳng những ý kiến, quan điểm trái chiều để cơ quan quản lý nhà nước "lắng nghe, cầu thị" và thay đổi. 

Vì vậy, các nghệ sĩ không ngần ngại "đấu tranh" với cơ quan quản lý bằng những dẫn chứng cụ thể cười ra nước mắt.

Nhà phê bình mỹ thuật Vũ Lâm (báo Nhân Dân) kể câu chuyện: năm 2009, anh đi cùng Hội Mỹ thuật chấm giải Triển lãm mỹ thuật khu vực 3 Tây Bắc. 

Trong đó bức tranh khỏa thân Dậy thì của họa sĩ Hà Quỳnh Nga bị nhấc lên đặt xuống mấy lần trước giờ khai mạc. 

Nguyên nhân là muốn được triển lãm, tác phẩm phải được hội đồng duyệt của Sở Văn hóa tỉnh Phú Thọ thông qua. 

Nhưng trong hội đồng chỉ có một người là họa sĩ, tốt nghiệp trung cấp mỹ thuật của Phú Thọ! Hội đồng này bắt hạ bức Dậy thì xuống. Chỉ đến khi lãnh đạo tỉnh Phú Thọ nhận xét tác phẩm tốt và đồng tình thì tranh mới được treo.

Họa sĩ Trần Hậu Yên Thế chia sẻ câu chuyện nóng hổi mới đây nhất rằng bức tranh của anh từng được triển lãm trước đó, nhưng lại gặp rất nhiều khó khăn khi hội đồng nghệ thuật chọn đưa vào phố bích họa Phùng Hưng, Hà Nội. 

Bức tranh của anh biến một ô vòm cầu Long Biên thành bức tường của căn nhà 63 Phùng Hưng với những sắp đặt đồ thật, nhằm gợi nhớ về Hà Nội một thời với những ngôi nhà có kiến trúc phương Tây quyến rũ và những câu chuyện văn hóa phía sau. 

Bức tranh có một vệt xé cho thấy sự biến dạng giữa cũ và mới. Thành viên hội đồng thẩm định yêu cầu anh phải sửa lại bức tranh đó bởi lý do: "Không nên xé thế này, bởi khi so sánh giữa quá khứ và hiện tại nên là một vệt sáng. 

Nên bỏ chi tiết xé trong tranh". "Họ quá suy diễn tác phẩm của tôi và nếu vẫn ép buộc tôi sửa thì tôi sẽ rút tranh khỏi dự án bích họa Phùng Hưng" - họa sĩ Trần Hậu Yên Thế khẳng định.

Bút phê của một thành viên hội đồng thẩm định yêu cầu hoạ sĩ Trần Hậu Yên Thế phải sửa tác phẩm, tuy nhiên hoạ sĩ thà rút tác phẩm chứ không chấp nhận sửa - Ảnh: NVCC

Đừng thấy "gai gai" là loại bỏ

Ông Vũ Quốc Khánh - chủ tịch Hội Nghệ sĩ nhiếp ảnh - nói thêm có nhiều bộ ảnh khỏa thân được chính ông và ông Vi Kiến Thành lựa chọn rất kỹ nhưng vẫn không được lãnh đạo Bộ Văn hóa, thể thao và du lịch ủng hộ nên trước triển lãm của Hạo Nhiên, mấy chục năm qua chưa có triển lãm chuyên về ảnh khỏa thân nào được cấp phép.

Giám đốc Viện Goethe Wilfried Eckstein cũng chia sẻ ông cảm nhận rất rõ việc cấp phép và kiểm duyệt triển lãm tại VN khiến các nghệ sĩ phiền lòng và không có lợi cho ngành công nghiệp văn hóa.

Họa sĩ Phan Cẩm Thượng phàn nàn: "Các tác phẩm hướng về giá trị nhân văn thì có gì phải cấp phép? Còn những tác phẩm phản nhân văn sẽ tự bị đào thải. 

Đây là tất yếu nên Nhà nước không phải lo lắng. Còn với các nghệ sĩ trẻ có nhiều sáng tạo sốc, sex... thì nên có khu trưng bày thử nghiệm. 

Chứ đừng chỉ thấy những tác phẩm "gai gai" là loại bỏ, không cấp phép, gây khó khăn cho sáng tạo của giới trẻ. 

Đã đến lúc Nhà nước nên đặt vấn đề hoạt động nghệ thuật có phải là kinh doanh văn hóa hay không? Nếu có thì cần luật pháp thế nào?".

Xây dựng Luật mỹ thuật

Nhà phê bình mỹ thuật Nguyễn Quân đề xuất cần loại bỏ những cụm từ cảm tính như "thuần phong mỹ tục" ra khỏi các văn bản hành chính, bởi điều này chỉ có tòa án đạo đức của công luận mới phán xét được.

Nhiều ý kiến tại hội thảo đồng tình cần xây dựng Luật mỹ thuật để xóa bỏ cấp phép triển lãm. "Tôi đồng ý rất cần xây dựng Luật mỹ thuật. 

Hiện nay, các hội đồng kiểm duyệt cấp phép và tác giả cãi nhau nhưng chẳng theo luật nào và chẳng giải quyết được gì cả" - nhà phê bình Nguyễn Quân nói.

"Các tác phẩm văn nghệ không đòi hỏi phải được cấp phép mới được ra mắt, chỉ cần không vi phạm pháp luật và thuần phong mỹ tục là được. 

Tác giả chỉ cần thông báo sự kiện với cơ quan quản lý. Tác giả phải tự chịu hoàn toàn trách nhiệm trước công luận và pháp luật về hiệu quả hoặc hậu quả từ tác phẩm của mình" - nhà phê bình mỹ thuật Vũ Lâm chung quan điểm với các nghệ sĩ.

"Chúng tôi vẫn đang vận động xây dựng Luật mỹ thuật vì nhu cầu ngày càng cấp thiết. Đương nhiên khi xây dựng luật, bản thân tôi sẽ thuyết phục để không còn cấp phép triển lãm nữa" - ông Vi Kiến Thành hứa với các nghệ sĩ khi kết thúc tọa đàm.