Phóng to

Rùa bia cũ và nhà bia mới đang xây dựng tại Hòn Rùa - Ảnh: THÁI LỘC

Điều đáng nói là chất liệu, kích cỡ cả rùa lẫn bia và nội dung bia mới khác với bia cũ đến mức không thể hiểu nổi...

Ngày 13-7, khu vực Hòn Rùa trên sườn đèo Hải Vân (thuộc thị trấn Lăng Cô, tỉnh Thừa Thiên - Huế) - nơi có “tấm bia đường sắt bị đập bỏ” (Tuổi Trẻ ngày 23-5), công trường xây dựng nhà bia mới đang trong giai đoạn hoàn thành. Ngay vị trí bia cũ, một nhóm công nhân đang hoàn thiện ngôi nhà bia tứ giác bằng bêtông, cùng với hệ thống bình phong, hồ nước... Trong nhà, một tấm bia và rùa đá đã được dựng lên trước đó. Phía bên trái nhà bia, cạnh quốc lộ 1A là con rùa đá cũ lắp ráp tạm từ những mảnh vỡ, được sắp lại đặt trên một bệ ximăng. Phía bên phải là một số ít mảnh vỡ bia cũ bị đập bỏ nằm lăn lóc, rất nhiều mảnh đã biến mất so với hiện trạng hai tháng trước đây.

Bia cũ: không chỉ liên quan đến ngành đường sắt

Một cụ già của thị trấn Lăng Cô chỉ chúng tôi đến gặp ông Hà Thúc Thưng - giáo viên dạy ngoại ngữ ở thị trấn Lăng Cô, người có mặt tại hiện trường ngay sau khi tấm bia cũ bị đập bỏ để đo vẽ và ghi chép “bia di tích Hòn Rùa”.

Những bản dập trên mảnh bia ông Thưng lưu lại được ghi một số cụm từ quan trọng như: “Dương lịch nhất thiên cửu bách tam thập”, “cơ khí dẫn thủy nhập điền tại Vĩnh An”, “khai thông thủy đạo tại Nam...”, “...thông thiên lý quan lộ”, “...lập hỏa xa thiết lộ...”, “Đông Pháp Công Chính đồng sự”... Trên một mảnh khác có ghi tên “Bùi Giang” và hai mảnh nhỏ nữa, một ghi chữ “quan”, một ghi “thanh tra”...

Ông Lê Văn Thuyên, tổng thư ký Hội Khoa học lịch sử Thừa Thiên - Huế, cho rằng khó có thể xác định lai lịch và nội dung bia một cách khoa học theo phương pháp xử lý văn bản học. Tuy nhiên, có thể khẳng định đây không phải thuần túy là “bia đường sắt”, bởi sự kiện khánh thành tuyến đường sắt Bắc - Nam vào năm 1936 được tổ chức tại ga Hảo Sơn (Tuy Hòa).

Riêng đoạn Đông Hà - Đà Nẵng thì hoàn thành vào năm 1906... “Nhiều khả năng đây là bia tuyên dương công trạng những người thực hiện những công trình quan trọng về thủy lợi, đường thủy, đường sắt và đường bộ, là một tư liệu văn hóa lịch sử lẫn nghệ thuật rất quý cần được bảo vệ nguyên vẹn!”, ông Thuyên nói.

Phóng to

Đầu, chân rùa cũ (trên) và đầu, chân rùa mới (dưới) có sự khác biệt khá lớn về mặt chi tiết và đường nét - Ảnh: T.LỘC

Bia mới: ngụy tạo và dấu ấn trọc phú

Điều đáng nói là tấm bia mới dựng khác hẳn hoàn toàn với bia cũ, cả ở nội dung lẫn hình thức. Ở phần nội dung bia có hai mặt, một mặt chữ quốc ngữ và mặt sau chữ Hán (bia cũ một mặt chữ Hán, một mặt chữ Pháp - PV).

Phần chữ quốc ngữ ghi: “Bia tưởng niệm. Nơi đây, vào khoảng đời vua Tự Đức (1847-1883), một tấm bia được các quan viên ngành giao thông công chính và nhân dân địa phương lập nên để tưởng niệm công đức của ông Bùi Giang - quan viên ngành giao thông công chính, đã có công trong việc khai mở tuyến đường sắt và đường bộ qua Hải Vân quan hùng vĩ nhưng đầy bất trắc và hiểm trở. Nhưng tấm bia này đã bị tàn phá do chiến tranh. Nay, trên nền cũ này, toàn thể Đảng ủy, chính quyền và nhân dân thị trấn Lăng Cô cùng nhau phục dựng một tấm bia mới, không ngoài mục đích ghi nhớ công đức các bậc tiền bối hữu công, ích quốc, lợi dân, cầu nguyện mưa thuận gió hòa, nhân dân sống an lành, ấm no hạnh phúc. Lăng Cô ngày Tết Đoan Ngọ, dương lịch 2011. Bia này được ông Nguyễn Ngọc Thanh và bà Đỗ Thị Thanh Tâm phụng lập”(*).

Trong khi đó ở mặt chữ Hán có nhiều sự khác biệt so với mặt chữ quốc ngữ, kể cả tiêu đề “Bia kỷ niệm” (thay vì tưởng niệm) và phần cuối ghi là “Thanh Tâm công ty phụng tạo”...

Về mặt hình thức, bia mới làm bằng đá trắng, phần trán tròn vành và hoa văn kỷ hà đơn giản... cao 110cm, rộng 76cm, dày 17cm. Trong khi đó bia cũ bằng đá thanh, phần trán có gờ và trang trí bằng hoa văn hoa lá theo phong cách nhà Nguyễn, cao 1,85m, rộng 1,12m, dày 24cm. Riêng con rùa mới dài 180cm, ngang 80cm, nhỏ hơn hẳn so với rùa cũ (dài 2,3m, ngang 1,38m). Tất cả chi tiết từ đầu, chân, sống lưng và mai rùa đều khác biệt hoàn toàn. Đặc biệt đuôi rùa mới không những “mập” gấp cả chục lần so với bia cũ mà còn quay theo chiều ngược lại.

Nhà nghiên cứu văn hóa Hồ Tấn Phan nhận xét: “Việc dựng bia đá tại vị trí công cần phải thận trọng cả về nội dung lẫn hình thức. Nội dung bia mới lại không thể hiện hết bia cũ, cho dù chỉ mới đọc qua một số mảnh vỡ. Nội dung phần chữ quốc ngữ và chữ Hán của bia mới cũng có nhiều điều chưa khớp nhau. Riêng phần “vào khoảng thời Tự Đức” thì không thể chấp nhận được, bởi thời Tự Đức chưa bao giờ thiết lập đường sắt...”.

Đồng tình với ý kiến trên, ông Lê Văn Thuyên nói: “Làm bia mới không có ý nghĩa gì cả, là phi văn hóa, có tính chất ngụy tạo bởi nhiều nội dung hoàn toàn sai, thiếu cơ sở khoa học. Nếu không đập bỏ nó thì chẳng khác để lại dấu ấn văn hóa trọc phú của thời đại ngày nay đáng hổ thẹn!”.

(*) Ông Thanh và bà Tâm là chủ khu du lịch Thanh Tâm, một trong sáu khu du lịch đang hoạt động tại bãi biển Lăng Cô