Nước từ cửa xả của đập thủy điện Cảnh Hồng đang chảy xuống hạ lưu sông Mekong, phía Trung Quốc gọi là sông Lan Thương (ảnh chụp chiều 6-4) - Ảnh: Nguyễn Khánh

Cảnh Hồng là một trong sáu đập thủy điện thuộc tỉnh Vân Nam mà Trung Quốc đã hoàn tất xây dựng. Các con đập này nằm chắn ngang thượng nguồn sông Mekong, bao gồm: Cảnh Hồng, Nọa Trát Độ, Đại Triều Sơn, Mạn Loan, Tiểu Loan và Công Quả Kiều.

Xả nước 2.300m³/s

Đập Cảnh Hồng cách trung tâm du lịch Cao Trang khoảng 10-15 phút đi xe. Trên đường đến con đập thủy điện này là một khu vực dân cư thưa thớt, hai bên đường luôn trong tình trạng bụi bặm vì các xe trọng tải lớn liên tục di chuyển.

Bảo vệ thủy điện Cảnh Hồng khá cẩn thận vì cảnh sát đứng án ngữ ở tất cả những con đường dẫn vào đập và ra hiệu không cho người lạ vào bên trong.

Ở vị trí cách đập khoảng 2km, không như trí tưởng tượng của chúng tôi, mực nước sông Lan Thương (cách Trung Quốc gọi sông Mekong) khá thấp, nhiều khu vực nổi lên những bãi đá phủ đầy rêu, cỏ, dù được thông báo là đã xả nước nhưng dòng chảy vẫn không mạnh.

Ở trạm thủy văn Cảnh Hồng nằm bên bờ sông, chúng tôi gặp ông La, trưởng nhóm khí tượng thủy văn của trạm.

Ông La xác nhận từ ngày 15-3 đến 10-4 Trung Quốc xả nước với dung lượng từ 2.190-2.300m³/s xuống hạ lưu sông Mekong. Ông cho biết lưu lượng nước xả năm nay thấp hơn nhiều so với năm ngoái. Cụ thể, vào tháng 6-2015, lượng xả nước từ đập Cảnh Hồng đạt 3.800m³/s.

Vị trưởng nhóm khí tượng thủy văn của trạm khẳng định trạm này được thành lập vào tháng 6-1955, là điểm cuối khống chế lưu lượng nước trong nội địa Trung Quốc đối với dòng chảy chính của sông Mekong và cũng là trạm đo lường kiểm soát nước với diện tích lớn nhất của tỉnh Vân Nam, với diện tích tập trung nước gần 142 triệu m³.

“Một năm tại khu vực này chỉ có hai mùa là mùa khô và mùa mưa và lượng mưa trung bình hằng năm 1.142mm, trong đó có trên 85% lượng mưa tập trung từ tháng 5 đến tháng 10. Tại khu vực xung quanh đập thủy điện Cảnh Hồng chưa bao giờ xảy ra tình trạng hạn hán" - ông La chia sẻ thêm.

Theo các tài liệu chúng tôi thu thập được, đập thủy điện Cảnh Hồng được người trong ngành gọi là kiến trúc dẫn đầu trong “kiến trúc cốt cán của điện lực Vân Nam” trên sông Mekong. Đập này cao 108m, dài 705m. Nó có công suất 1.750 MW, gồm năm tuôcbin phát điện.

Đây là trạm cấp thứ 6 trong kế hoạch hai hồ chứa 8 cấp của quy hoạch thủy điện trên dòng chính trung hạ lưu sông Mekong.

Kế hoạch lúc đầu của trạm điện là bán điện sang Thái Lan, nhưng vì sớm đưa vào hoạt động và thúc đẩy xây dựng con đường “đưa điện từ tây sang đông”, tỉnh Vân Nam và Tập đoàn Hóa Năng sau khi thỏa thuận với bên Thái Lan đã quyết định sẽ xây dựng cả trạm Cảnh Hồng và trạm Nọa Trát Độ thành 1 tổ phát điện, do Tập đoàn Hóa Năng Mekong toàn quyền đầu tư xây dựng.

Trạm điện xây dựng xong sẽ đưa điện sang tỉnh Quảng Đông trước, sau đó căn cứ vào thị trường điện của Thái Lan sẽ do Mạng lưới Phương Nam với chức năng là cơ quan hợp tác đối ngoại đưa điện sang Thái Lan.

Một thiết bị quan trắc nước tại trạm thủy văn Cảnh Hồng - Ảnh: Q.Trung

Kề thủy điện mà không có điện

Dọc hai bên con đường vào thủy điện Cảnh Hồng khá vắng vẻ, lác đác vài căn nhà nhỏ ven sông.

Chúng tôi gặp ông Trương Liên Sinh, một trong những cư dân hiếm hoi sống gần khu vực đập thủy điện, khi ông đang giặt đồ trong ngôi nhà tranh lụp xụp.

Người đàn ông 50 tuổi thật thà cho biết ông không để ý đến việc xả nước từ đập thủy điện Cảnh Hồng. Ông kể cả gia đình ông đã sống ở khu vực này gần 20 năm.

Trước khi xây các đập thủy điện dọc sông Mekong, mực nước sông tại đây vào mùa mưa dâng rất cao, có khi ngập đến tràn bờ, tràn nước vào nhà ông nhưng bây giờ mực nước khá thấp.

Ông kể từng làm công nhân xây dựng đập thủy điện Cảnh Hồng và nay kiếm kế sinh nhai bằng trồng trọt, đốn củi, cạo mủ cao su, nuôi gà, nuôi dê.

Ông cho biết người dân khu vực xung quanh đập thủy điện đều mưu sinh bằng nghề trồng trọt và chăn nuôi như ông, chứ không sống dựa vào dòng sông Mekong. Ngay cả nguồn nước ngọt mà gia đình ông Sinh dùng là lấy từ một dòng suối chảy ở khe núi gần đó.

Rồi ông than phiền về một điều vô cùng nghịch lý rằng trước khi có các đập thủy điện thì nhà ông có điện sử dụng thường xuyên, nhưng sau khi các đập thủy điện được xây xong thì nhà ông và các nhà lân cận phải sống trong bóng tối vì thiếu điện.

Ông chạy vào nhà lấy đèn pin và điện thoại giải thích cho chúng tôi xem, là cứ cách vài ngày lại chạy sang nhà một người bạn để sạc điện. Ông nói ước mơ duy nhất của ông chỉ là được cấp điện, để không còn sống trong bóng tối khi màn đêm buông xuống nữa.

Trao đổi với Tuổi Trẻ, TS Đào Trọng Tứ, giám đốc Trung tâm Tư vấn phát triển bền vững tài nguyên nước & thích nghi biến đổi khí hậu (CEWAREC), cho biết các thông tin gần đây trên các phương tiện truyền thông cho rằng Trung Quốc tăng gấp đôi lượng nước để xả xuống hạ lưu cứu hạn cho các nước Đông Nam Á là không chính xác. “Trên thực tế, theo thống kê của chúng tôi thì lượng xả nước của Trung Quốc so với cùng kỳ lại thấp hơn so với năm 2014 và chỉ bằng năm 2015" - TS Tứ giải thích.

TS Tứ cũng cho biết thêm rằng sông Mekong chảy qua sáu nước Trung Quốc, Myanmar, Thái Lan, Lào, Campuchia và Việt Nam.

Trong đó Trung Quốc chiếm 16% tổng lượng nước và 18% diện tích lưu vực của dòng sông Mekong.

“Dự kiến đến năm 2020 số lượng đập thủy điện của Trung Quốc sẽ là 8, hiện nay họ đã xây được 6 đập với tổng dung tích hồ chứa là 11 tỉ m3, con số này sẽ nâng lên thành 30 tỉ m3 khi Trung Quốc vận hành hết các con đập sau năm 2020” - TS Tứ nói với Tuổi Trẻ.