Động đất ở Thổ Nhĩ Kỳ: Vì sao quá nhiều người chết?

Thổ Nhĩ Kỳ, về mặt địa chất nằm ở ranh giới các mảng kiến tạo, không xa lạ gì với những trận Động đất. 25 năm qua, nước này đã trải qua 7 trận động đất mạnh từ 7,0 độ trở lên, nhưng trận động đất hôm thứ hai (6-2) vừa rồi vẫn là rất khác thường.

Đó là trận động đất mạnh nhất trong lịch sử Thổ Nhĩ Kỳ hiện đại, và mạnh nhất trên toàn thế giới từ khi một trận động đất 8,1 độ được ghi nhận xảy ra ở gần quần đảo South Sandwich, nam Đại Tây Dương, vào năm 2021, dù đó là nơi xa xôi hẻo lánh, nên hầu như không có thiệt hại gì.

Một số yếu tố đã khiến trận động đất vừa rồi gây thương vong kinh khủng như vậy: hơn 37.000 người đã được ghi nhận thiệt mạng tính tới ngày 13-2. Dù không may là đó rất có thể chưa phải con số cuối cùng. Số người thiệt mạng được dự báo sẽ còn tăng nữa. Báo Anh The Economist dẫn lời chuyên gia về động đất Ovgun Ahmet Ercan ước tính còn "180.000 người hoặc hơn mắc kẹt dưới đống đổ nát, khả năng cao là phần lớn đã thiệt mạng". Các tỉnh Thổ Nhĩ Kỳ chịu ảnh hưởng của trận động đất có dân số tất cả 13 triệu người.

Đài Mỹ CNN dẫn lời Karl Lang, giáo sư trợ giảng ở Trường Khoa học trái đất và khí quyển, Đại học Công nghệ Georgia, Mỹ, nói khu vực xảy ra động đất ngày 6-2 đặc biệt dày đặc các hoạt động địa chất. "Mức độ rung lắc cảm nhận được trên bề mặt là phương trình hai biến gồm lượng năng lượng được giải phóng - tức quy mô trận động đất, nhưng còn một biến nữa là năng lượng đó được giải phóng cách mặt đất bao xa. Nếu nó rất gần mặt đất - tức một trận động đất cạn, thì có thể sẽ hết sức nguy hiểm".

Giống như nhiều trận động đất gây thiệt hại lớn về nhân mạng khác, cơn địa chấn ở Thổ Nhĩ Kỳ xảy ra rất gần mặt đất, ở khoảng cách 17km. Để so sánh, trận động đất 7,0 độ kinh hoàng ở Haiti năm 2010 khiến hơn 300.000 người thiệt mạng xảy ra ở độ sâu 12km so với mặt đất, và trận động đất gây sóng thần nổi tiếng ở Nhật Bản năm 2011 là gần 30km so với mặt đất. Hầu hết các chuyển động địa chất gây động đất diễn ra sâu hơn thế rất nhiều, có thể sâu tới 800km trong lòng đất.

Thời điểm xảy ra, vào buổi sáng sớm, chính xác là 4h17 sáng giờ địa phương, đồng nghĩa nhiều người vẫn còn đang ngủ ở nhà mình, và mắc kẹt trong đống đổ nát. Ngoài ra, khi hệ thời tiết lạnh và ẩm đang di chuyển qua vùng này, các nỗ lực giải cứu và khắc phục hậu quả đang gặp rất nhiều khó khăn. Nhiệt độ rất thấp, vào giữa tuần có lúc xuống dưới zero, trời thì mưa phùn. Nhiệt độ ở Gaziantep, thành phố lớn ở gần tâm chấn nhất, xuống còn -4 độ C vào sáng 6-2. Bộ trưởng Y tế Thổ Nhĩ Kỳ Fahrettin Koca cho biết cùng ngày là nhiều máy bay trực thăng cứu hộ đã không thể cất cánh do điều kiện thời tiết.

Khu vực Antakya trước và sau thảm họa.

Trong những cảnh tượng đổ nát kinh hoàng sau trận động đất, nhiều người cũng bắt đầu nêu ra câu hỏi về chất lượng xây dựng cơ sở hạ tầng trong tấn thảm kịch. Kiến trúc sư kết cấu của Cơ quan Khảo sát địa chất Mỹ (USGS) Kishor Jaiswal nói với CNN ngày 7-2 là Thổ Nhĩ Kỳ từng trải qua nhiều trận động đất trong quá khứ, bao gồm trận động đất năm 1999 ở tây nam nước này khiến 17.000 người thiệt mạng, tức họ đã có kinh nghiệm trong thiết kế và thi công nhà cửa, hạ tầng để sẵn sàng cho một sự cố nữa. Cũng theo Jaiswal, nhà chức trách Thổ Nhĩ Kỳ xác định tiêu chuẩn xây dựng khắt khe với nhiều vùng trong nước dễ xảy ra động đất, nhưng việc tuân thủ không phải lúc nào cũng như mong đợi, nhất là ở các tòa nhà đã cũ.

Tiến sĩ Carmen Solana, chuyên gia về thảm họa và thiên tai ở Đại học Portsmouth, Anh, bình luận trên BBC: "Hạ tầng chống động đất không may là còn yếu ở miền nam Thổ Nhĩ Kỳ, và nhất là ở Syria, nên để cứu mạng người vẫn chủ yếu phải dựa vào hoạt động cứu hộ. 24 tiếng đầu tiên là tối quan trọng. Sau 48 tiếng thì khả năng tìm được người sống sót sẽ giảm mạnh". Thực tế là khu vực giáp ranh Thổ Nhĩ Kỳ - Syria đấy đã không xảy ra động đất lớn suốt hơn 200 năm qua, nên mức độ sẵn sàng cũng thấp hơn so với những khu vực khác của Thổ Nhĩ Kỳ.

Theo Hãng tin AFP, nguồn lực hạn chế và năng lực sẵn sàng ứng phó còn yếu kém cũng ngăn trở các nỗ lực cứu trợ. Dù công tác cứu trợ động đất phải tính bằng phút, thậm chí là bằng giây, đã không có nhóm cứu trợ chính quy nào có mặt ở hiện trường trong 12 tiếng đồng hồ đầu tiên sau thảm họa - trong thời gian đó, người thân của các nạn nhân và cảnh sát địa phương chủ yếu đào xới đống đổ nát bằng tay. Khi các đội cứu hộ cuối cùng cũng tới vào chiều 6-2, họ chỉ làm việc được vài tiếng đồng hồ là màn đêm đã buông xuống, khiến công việc không còn hiệu quả như ban ngày.■