Donald Trump - Tập Cận Bình: Quan hệ cá nhân, quan hệ siêu cường

TTCT - Tổng thống đắc cử của Mỹ Donald Trump đã chính thức mời Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình dự lễ nhậm chức vào ngày 20-1-2025. Nhưng mối quan hệ cá nhân từng thân thiết giữa họ liệu có đủ để cứu vãn quan hệ song phương đang ngày càng xấu đi?

Ngày 28-12-2017, tổng thống Mỹ Donald Trump, vào đầu nhiệm kỳ thứ nhất, khi trả lời phỏng vấn báo The New York Times, đã tuyên bố: "Tôi rất quý Tổng Bí thư Đảng Cộng sản Trung Quốc Tập Cận Bình", bởi vì "ông ấy đối xử với tôi tốt hơn bất kỳ ai từng được đối xử trong lịch sử Trung Quốc".

Tuy nhiên, trong cùng cuộc phỏng vấn đó, ông Trump nói về sự cần thiết phải hành động mạnh mẽ hơn với Trung Quốc vì các hoạt động thương mại của nước này đã "lừa dối" Mỹ và vì Trung Quốc cần hành động mạnh mẽ hơn để kiềm chế tham vọng hạt nhân và các hành động khiêu khích của Triều Tiên.

Thái độ "giận thì giận mà thương thì thương" này đã là quan điểm chủ đạo của ông Trump về ông Tập và Trung Quốc như hai thực thể tách biệt trong suốt nhiệm kỳ tổng thống thứ nhất của ông (2017-2021).

Ở nhiệm kỳ hai của ông, thái độ đó được dự báo sẽ tiếp tục.

Cá nhân khác với quốc gia

Điểm lại quá khứ, nhận xét của ông Trump là dễ hiểu nếu nhìn vào những nghi lễ tiếp đón dành cho ông trong chuyến thăm Trung Quốc vào tháng 10-2017, một tháng trước cuộc phỏng vấn với NYT nói trên.

Ông Tập đã dành cho ông Trump cuộc tiếp đón tại Bắc Kinh mà đại sứ Trung Quốc tại Washington lúc đó Thôi Thiên Khải mô tả là "chuyến thăm cấp nhà nước cộng cộng (state visit-plus)".

Đó là lần đầu tiên trong lịch sử Trung Quốc hiện đại, một nhà lãnh đạo nước này tiếp khách nước ngoài tại Tử Cấm Thành, vốn là hoàng cung của các triều đại phong kiến Trung Quốc.

Ming Wan, giáo sư về khoa học chính trị tại Đại học George Mason, Virginia, bình luận trên CNN: "Ông Tập đối xử với ông Trump gần giống như một vị hoàng đế". Ông Tập cũng mời ông Trump dùng trà ở Bảo Vân Lâu trước khi ăn tối và xem kinh kịch ở điện Kiến Phúc.

Bảo Vân Lâu là địa điểm có ý nghĩa lịch sử đặc biệt với mối quan hệ Mỹ - Trung. Tòa lầu này được phục chế bằng tiền của triều đình Mãn Thanh bồi thường cho Chính phủ Mỹ do loạn Nghĩa Hòa Đoàn đốt phá các ngoại giao đoàn nước ngoài dưới thời tổng thống Teddy Roosevelt, những năm đầu thế kỷ 20.

Đáp lễ, Tổng thống Trump tự hào khoe cô cháu ngoại Arabella sáu tuổi, con gái của Ivanka Trump và Jared Kushner. "Trong giây lát, chúng ta sẽ xem đoạn video quay cảnh cháu gái tôi, Arabella, hát và đọc thơ Trung Quốc ca ngợi vẻ đẹp thanh bình và những phong tục quý giá của đất nước các bạn", ông Trump nói ngày 9-11-2017 tại Đại lễ đường Nhân dân Bắc Kinh.

Đoạn phim nổi tiếng trên mạng đó quay cảnh Arabella chào thân mật vợ chồng ông Tập, gọi họ là "Tập gia gia" và "Bành nãi nãi", hát bài hát thiếu nhi Mẹ hiền của con, đọc một đoạn trong sách dạy chữ vỡ lòng Tam Tự Kinh, và hai bài thơ Đường nổi tiếng của Lý Bạch (Xa ngắm thác núi Lư và Sáng sớm đi từ thành Bạch Đế).

Tân Hoa xã nói ông Tập sau đó đánh giá kỹ năng tiếng Trung của Arabella xứng đáng được điểm "A+". Đó thậm chí không phải lần đầu gia đình ông Tập ấn tượng với kỹ năng tiếng Hoa của Arabella.

"Cô bé từng hát bài dân ca nổi tiếng của Trung Quốc Hoa nhài cho ông Tập và đệ nhất phu nhân Trung Quốc Bành Lệ Viện khi hai người đến thăm Mar-a-Lago, tư dinh của ông Trump ở Florida vào tháng 4-2017", Tân Hoa xã cho biết.

Ông Trump cũng tiết lộ Arabella bắt đầu học tiếng Hoa khi mới 18 tháng tuổi với một bảo mẫu người Trung Quốc, cũng như ở trường ngoại ngữ tư thục. Theo truyền thông, cả ba người con của Ivanka hiện đều học tiếng Trung.

Là bạn hay là thù?

Trong khi điều này từng gây sốt một thời gian với cộng đồng mạng Trung Quốc, mối quan hệ cá nhân tưởng như thâm tình đó đã chuyển biến khác hẳn trong giai đoạn tiếp theo nhiệm kỳ Trump.

Vị tổng thống kiêm tỉ phú bất động sản đã phát động cuộc chiến thương mại gây nhiều thiệt hại nghiêm trọng cho nền kinh tế Trung Quốc vào năm 2018, chính sách được chính quyền Biden duy trì bốn năm sau đó, rồi thúc đẩy lập trường cứng rắn với Trung Quốc trong các vấn đề kinh tế và an ninh, quy trách nhiệm cho Bắc Kinh về nguồn gốc đại dịch COVID-19, cũng như tìm cách ngăn chặn TikTok ở Mỹ.

Vào tháng 6-2019, trong bài phát biểu tại một diễn đàn kinh tế ở St Petersburg, Nga, ông Tập đã gọi ông Trump là bạn và nói rằng Mỹ không muốn cắt đứt quan hệ kinh tế với Trung Quốc.

"Thật khó tưởng tượng một sự cắt đứt hoàn toàn của Mỹ khỏi Trung Quốc hoặc của Trung Quốc khỏi Mỹ. Chúng tôi không hứng thú điều này và các đối tác Mỹ của chúng tôi cũng không hứng thú. Tổng thống Trump là bạn tôi và tôi tin rằng ông ấy cũng không hứng thú", ông Tập nói.

Ông Trump, mỗi khi nói tới cá nhân ông Tập, cũng thường không tiếc lời khen ngợi. "Mối quan hệ của chúng tôi với Trung Quốc có lẽ chưa bao giờ tốt hơn bây giờ", ông nói tại Diễn đàn Kinh tế thế giới Davos vào tháng 1-2020.

"Ông ấy vì Trung Quốc, còn tôi thì vì nước Mỹ, nhưng ngoài điều đó ra, chúng tôi yêu nhau". Là những người đứng đầu các siêu cường, cả hai nhà lãnh đạo đều tìm cách nâng cao vị thế đất nước mình - ông Tập là qua "Trung Quốc mộng", còn ông Trump là lời hứa "Làm cho nước Mỹ vĩ đại trở lại".

Những lời tâng bốc cá nhân ông Tập, do đó, là chiến thuật vừa đấm vừa xoa rất hay thấy ở ông Trump, cả thời ông còn làm kinh doanh lẫn khi chuyển sang làm chính trị.

Tín hiệu trước nhiệm kỳ mới

Phát biểu từ Sàn giao dịch chứng khoán New York hôm 12-12, ông Trump nói chính quyền Mỹ sắp tới sẽ tham gia "rất nhiều cuộc đàm phán với Trung Quốc". "Chúng tôi có mối quan hệ tốt với Trung Quốc. Tôi có một mối quan hệ tuyệt vời. Khi COVID xuất hiện, tôi đã cắt đứt mối quan hệ. Đó là một bước đi quá xa", ông nói.

Còn trong buổi trả lời phỏng vấn với ban biên tập tờ Wall Street Journal tháng 10-2024, ông Trump nói ông sẽ không phải sử dụng vũ lực để ngăn chặn việc Trung Quốc có thể phong tỏa Đài Loan, bởi vì Chủ tịch Tập "tôn trọng tôi và ông ấy biết tôi điên rồ".

Mặc dù câu trả lời ý tứ hơi lủng củng, ý ông Trump vẫn thể hiện là quan hệ cá nhân giữa họ vẫn tốt, ít nhất là từ quan điểm của ông.

"Ông ấy (ông Tập) thực sự tốt, tôi không muốn nói là bạn, tôi không muốn hành động ngu ngốc. Ông ấy đã là bạn tôi - nhưng tôi đã có mối quan hệ tốt với ông ấy". Năm đầu tiên trong nhiệm kỳ thứ nhất, ông Trump từng gọi điện chúc mừng khi ông Tập được bầu làm người lãnh đạo tối cao ở Trung Quốc lần thứ hai.

Lúc đó, một bài xã luận trên tờ Global Times (Hoàn Cầu Thời báo) đã nêu bật: "Ông Trump là tổng thống Mỹ đầu tiên làm như vậy", và điều này "phản ánh sự tôn trọng của ông ấy với hệ thống của Trung Quốc".

Ở nhiệm kỳ hai này, trong khi cam kết sẽ tăng mạnh thuế quan với hàng hóa nhập khẩu của Trung Quốc khi nhậm chức, ông Trump đồng thời vẫn giữ quan điểm ca ngợi ông Tập. Hồi tháng 10, ông Trump nói với chủ kênh podcast nổi tiếng Joe Rogan: "Ông Tập kiểm soát 1,4 tỉ người bằng sự cứng rắn. Ý tôi là ông ấy là người rất tài giỏi, dù bạn có thích hay không".

Quan điểm của ông Trump có lẽ vẫn cho rằng cá nhân nhà lãnh đạo và quốc gia là hai khái niệm khác nhau. Trong khi ông nhiều lần chỉ trích gay gắt Trung Quốc, ông lại chưa bao giờ nói xấu, thậm chí chỉ toàn là tán dương, nhà lãnh đạo của quốc gia đó!■

Hôm thứ năm 12-12 Karoline Leavitt, thư ký báo chí sắp nhậm chức của Nhà Trắng, nói với CBS News rằng ông Trump đã mời ông Tập đến dự lễ nhậm chức vào tháng tới.

Bà Leavitt sau đó bình luận trên Fox News, hãng tin có quan điểm thân Đảng Cộng hòa: "Đây là ví dụ về việc Tổng thống Trump tạo ra cuộc đối thoại cởi mở với lãnh đạo các quốc gia không chỉ là đồng minh, mà còn là đối thủ của chúng ta".

Tín hiệu đã phát đi, nhưng ông Tập giờ có lẽ không dễ dàng chấp nhận như lần trước nữa. Trong bối cảnh quan hệ hai nước hiện tại, ông Tập có lẽ không muốn xuất hiện giữa bàn dân thiên hạ, ngồi cạnh những nhân vật cộm cán trong chính quyền mới có quan điểm rất diều hâu với Trung Quốc như Marco Rubio hay Mike Waltz (lần lượt là các ứng viên bộ trưởng ngoại giao và cố vấn an ninh quốc gia), trong một buổi lễ chúc mừng ông Trump.