Hiệu trưởng phải là người có kinh nghiệm quản lý, đưa ra các đường lối, quan điểm giáo dục đúng đắn, phù hợp để phát triển nhà trường theo hướng lâu dài, ổn định.

Tuy nhiên rất ít hiệu trưởng trường tư có được những quyền này khi mà hội đồng quản trị (HĐQT) nhúng tay quá sâu vào các công tác điều hành nhà trường, từ tuyển sinh đến chuyên môn, nhân sự.

Ngoài những hiệu trưởng chỉ đơn thuần “làm công ăn lương”, không có thực quyền, thì ngay cả những hiệu trưởng có góp vốn và nằm trong HĐQT cũng bị “ép” phải đưa nhà trường phát triển theo định hướng của HĐQT với mục tiêu lợi nhuận được đặt lên hàng đầu.

Quyền lực không trong tay hiệu trưởng

Tại trường H (Q.Tân Bình, TP.HCM), khi phát hiện một nhóm học sinh nam tổ chức ăn nhậu tại trường trong khu nội trú, đích thân chủ tịch HĐQT xách vào trường 20 lít rượu, gọi tất cả những học sinh nam này ra nhậu một trận tơi bời, với lý giải “cho bọn nó nhậu một lần thật xỉn để mai mốt không nhậu nữa”.

Ban giám hiệu phản ứng kịch liệt với cách làm này nhưng rồi cũng đành chịu trận.

Chủ tịch HĐQT còn đưa con, cháu mình giữ các chức vụ quan trọng trong bộ máy nhà trường, dù những người này chưa hề được đào tạo về quản lý giáo dục.

Đó là trường hợp HĐQT nhúng tay quá sâu vào công tác chuyên môn khiến hiệu trưởng... tự ái.

Lại có trường hợp HĐQT chỉ lo kinh doanh, không thiết tha mấy với giáo dục, nhiều người đầu tư mở trường vì những mục đích khác nằm ngoài giáo dục.

Ví dụ như ở trường tư thục nọ, chủ trường đầu tư mở trường chỉ vì muốn giữ miếng đất đã được quy hoạch là phục vụ giáo dục, sợ Nhà nước thu hồi.

Chủ tịch HĐQT thường xuyên đặt câu hỏi “Lợi nhuận đâu? Bao giờ có lời?” khi mà ngôi trường chỉ vừa mới định hình và chưa có đông học sinh.

Tại TP.HCM, có thể dễ nhận thấy một hình ảnh nghịch lý là trong một số ngôi trường tư, ngoài phòng làm việc của hiệu trưởng còn có phòng làm việc của chủ tịch HĐQT, thậm chí phòng này còn to, đẹp hơn phòng hiệu trưởng rất nhiều.

Đó là khi nhà đầu tư muốn tự mình giám sát, tham gia hoạt động nhà trường. Có hiệu trưởng chán nản cho biết nhà trường rất khắt khe trong việc tuyển chọn nhân sự, nhưng thi thoảng chủ tịch HĐQT lại đưa con, cháu, họ hàng, người thân vào và bắt hiệu trưởng phải nhận.

Việc phân công chủ nhiệm, đứng lớp, việc mua sắm học cụ, tổ chức ngoại khóa... đều được HĐQT trực tiếp kiểm tra, cho ý kiến. Hiệu trưởng không được toàn quyền quyết định hướng giáo dục học sinh và phát triển nhà trường.

Cô Lý Thục Trang - hiệu trưởng Trường tư thục Thành Nhân (Q.Tân Phú), cũng là người sáng lập và là thành viên HĐQT - cho biết: “Tôi là người may mắn khi có thể tự ra quyết định và làm ráo riết những việc mình cho là đúng để phát triển nhà trường. Chuyện đó chỉ có thể xảy ra khi hiệu trưởng vừa là nhà đầu tư, và những nhà đầu tư khác, những cộng sự khác phải cùng đồng lòng, cùng tiếng nói và mục tiêu giáo dục. Tôi biết nhiều hiệu trưởng tài giỏi, đầy kinh nghiệm và rất tâm huyết với học trò nhưng không thực hiện được hoài bão của mình vì đưa ra định hướng gì cũng bị HĐQT cản”.

Không theo thì... rút

Có hai kiểu “hiệu trưởng làm thuê” trong khối các trường ngoài công lập. Một là những người được “mượn tên” để hợp thức hóa thủ tục lập trường hoặc những người dễ chấp nhận sự điều hành của nhà đầu tư, của HĐQT. Trong trường hợp này, hiệu trưởng không có thực quyền, đôi khi không làm việc.

Một giáo viên trường ngoài công lập ở Hà Nội cho biết: “Chỉ đạo, quản lý, trả lương cho chúng tôi đều là người của HĐQT. Trong suy nghĩ của cán bộ, giáo viên, chủ tịch HĐQT mới là hiệu trưởng. Nhưng vì lý do nào đó cần đúng thủ tục, họ vẫn có một hiệu trưởng. Hiệu trưởng ít khi đến trường, trừ khi cần đến chữ ký”.

Nhận xét của giáo viên trên có thể khái quát được chân dung cơ bản của kiểu hiệu trưởng thứ nhất. Còn kiểu hiệu trưởng thứ hai là những người từng có kinh nghiệm, có uy tín. Họ được thuê một phần vì danh tiếng của họ, nhưng cũng có những nhà đầu tư hi vọng có thể sử dụng được năng lực của hiệu trưởng trong việc gây dựng “thương hiệu”.

Với kiểu hiệu trưởng thứ hai, khó khăn đôi khi nảy sinh từ cả hai phía. Theo PGS Văn Như Cương, người sáng lập và tạo nên uy tín cho Trường THPT Lương Thế Vinh, nhưng cũng vừa nhường chức hiệu trưởng cho người khác vì hết tuổi đảm trách, thì “ở vai trò làm thuê, cũng có những hiệu trưởng không gắn bó, hết mình vì chất lượng giáo dục. Họ để xảy ra sai sót trong điều hành, có những người đòi hỏi thù lao hơn những gì mình cống hiến. Những hiệu trưởng như thế cũng khó tồn tại vì đương nhiên những người góp vốn xây trường sẽ phải giải quyết mà cách duy nhất là chấm dứt hợp đồng”.

Tuy nhiên, PGS Cương cũng thừa nhận nhiều hiệu trưởng có tài, có tâm nhưng phải rút lui vì không có tiếng nói chung với những người góp vốn.

Một hiệu trưởng chủ động xin thôi chức ở một trường tư có “thương hiệu” chia sẻ: “Tôi không tìm được tiếng nói chung với HĐQT. Vì khi bắt đầu có uy tín, những người góp vốn muốn điều chỉnh một số quy định về tuyển sinh đầu vào, nâng học phí, giảm lương giáo viên, một số cam kết trước đây với cha mẹ học sinh đã bị lờ đi, cách quản lý tài chính không minh bạch... Những điều chỉnh này nhằm nâng lợi nhuận lên cao. Nhiều quy định về chuyên môn tôi đặt ra với giáo viên nhằm đảm bảo chất lượng dạy học bị phản bác. Tôi cảm thấy mình không được tôn trọng, và nếu ở lại tôi phải chấp nhận những vấn đề đi ngược với quan điểm giáo dục. Bởi vậy, tôi rút lui”.

Ông Nguyễn Thanh Sơn, nguyên hiệu trưởng Trường Hà Nội Academy, cũng thừa nhận khó khăn đó không phải hi hữu với “hiệu trưởng làm thuê”. Ngay trong HĐQT có người quan điểm thế này, người muốn thế kia. Hiệu trưởng không chỉ phải thuyết phục HĐQT đồng ý với cách điều hành của mình, mà còn phải thuyết phục được phụ huynh, học sinh, cán bộ giáo viên “chia sẻ với chủ trương của HĐQT”. Như vậy, hiệu trưởng vừa là người thừa hành, vừa phải là cầu nối, tạo chất xúc tác để duy trì “hòa khí chung”.

“Theo quy định, những hiệu trưởng “làm thuê” được phép tham dự các cuộc họp của HĐQT để báo cáo và trả lời thắc mắc, thuyết phục các thành viên hội đồng. Nhưng hiệu trưởng không được bỏ phiếu, không có tiếng nói góp phần quyết định nếu hiệu trưởng không phải thành viên hội đồng, không phải đại cổ đông” - ông Đại cho biết.