Giải thích thêm về đề xuất này tại họp báo thường kỳ Bộ Công Thương diễn ra vào chiều 29-3, bà Nguyễn Thúy Hiền - phó vụ trưởng Vụ thị trường trong nước - cho hay việc đề xuất nội dung mới về kinh doanh xăng dầu thực hiện theo chỉ đạo của Thủ tướng. Bộ Công Thương đã phối hợp bộ ngành, đơn vị liên quan xây dựng dự thảo nghị định thay thế các nghị định về kinh doanh xăng dầu.

"Với cơ chế giá xăng dầu, dự thảo dự kiến tiến dần hơn với cơ chế thị trường, Nhà nước ban hành nguyên tắc công thức giá để thương nhân kinh doanh xăng dầu quyết định giá bán. Nhưng giá này không cao hơn công thức giá quy định", bà Hiền nói.

Thứ trưởng Bộ Công Thương Nguyễn Sinh Nhật Tân cho hay sẽ thực hiện theo tinh thần liên bộ đưa giá trần làm tham khảo và từ đó doanh nghiệp tính toán mức giá của mình phù hợp tình hình kinh doanh nhưng không vượt quá giá trần. Trường hợp giá thế giới có biến động, giá trong nước sẽ được tính toán điều chỉnh theo để đảm bảo sự nhịp nhàng, có sự quản lý của Nhà nước.

Các nước quản lý giá xăng dầu thế nào?

Theo Cơ quan Năng lượng quốc tế (IEA), về cơ bản, các quốc gia trên thế giới quản lý giá bán lẻ xăng dầu theo ba hướng tiếp cận khác nhau. Hướng tiếp cận phổ biến ở các quốc gia có thu nhập thấp hoặc trung bình là việc chính phủ áp giá cố định hoặc quản lý chặt chẽ giá xăng dầu trong nước.

Indonesia là một trong những ví dụ điển hình. Trong hầu hết trường hợp, chính phủ nước này quyết định giá bán lẻ xăng dầu cụ thể. Jakarta nổi tiếng với việc chi đậm cho quỹ trợ giá xăng dầu, biến nước này là một trong những nước có giá xăng rẻ nhất khu vực. Tuy nhiên, tháng 9-2022 Chính phủ Indonesia phải tăng giá bán lẻ xăng dầu lên đến xấp xỉ 30% để thu nhỏ quỹ này, vốn đã phình quá to và trở thành gánh nặng ngân sách.

Ở một số thị trường phát triển như Mỹ, châu Âu, giá xăng dầu hầu như phụ thuộc hoàn toàn vào biến động thị trường. Các nhà bán lẻ xăng dầu được tự do điều chỉnh giá xăng dầu để đảm bảo lợi nhuận và khả năng cạnh tranh. Tại những nước này, chức năng quản lý nhà nước được thực hiện qua việc đánh thuế phí và một số quy định phân phối khác.

Ngoài ra, một số nước áp dụng hệ thống tự do quản lý (manage-float system) để điều chỉnh giá xăng dầu. Điển hình là Malaysia sử dụng Cơ chế định giá tự do (APM). Theo đó, chính phủ áp giá trần cho các mặt hàng xăng dầu bán lẻ và một phạm vi điều chỉnh giá nhất định. Doanh nghiệp được phép tự do thay đổi giá xăng dầu trong phạm vi điều chỉnh trên, miễn là dưới giá trần. Khi thị trường biến động, chính phủ có thể can thiệp bằng quỹ trợ giá hoặc nới rộng phạm vi điều chỉnh giá.

Theo Bộ Công Thương, một số quốc gia trong khu vực như Singapore, Ấn Độ cho phép doanh nghiệp tự xác định giá xăng dầu theo cơ chế thị trường.

Điều hành giá phải theo đúng thị trường

Trao đổi với Tuổi Trẻ, ông Bùi Ngọc Bảo - chủ tịch Hiệp hội Xăng dầu Việt Nam - cho rằng vấn đề mấu chốt trong xây dựng nghị định mới về kinh doanh xăng dầu là điều hành giá phải theo thị trường.

* Cơ chế mới trong điều hành giá xăng dầu liệu có giúp doanh nghiệp tăng quyền tự quyết và có động lực giảm giá?

- Dự thảo này mới chỉ là những phác thảo ban đầu, vẫn còn cần phải hoàn thiện và cho ý kiến để có một cơ chế điều hành giá phù hợp nhất.

Đồng tình là giá xăng dầu nên để doanh nghiệp tự quyết và công bố giá, Nhà nước công bố giá quốc tế, tỉ lệ chi phí định mức nhưng mức giá tối đa cần được quy định rõ là do Nhà nước hay doanh nghiệp công bố.

Vì nếu đưa ra giá tối đa như hiện nay, doanh nghiệp dù có lãi cũng không có động lực giảm giá mà vẫn neo theo mức giá cao nhất được Nhà nước công bố.

Do đó quan điểm của hiệp hội là doanh nghiệp công bố trên cơ sở tự tính toán thì sẽ tạo được động lực cạnh tranh đến khâu bán lẻ cuối cùng.

Về bản chất, thị trường xăng dầu rất cạnh tranh, đặc biệt là ở khâu bán buôn, giá thay đổi từng ngày từng giờ. Tuy nhiên, ở khâu bán lẻ cuối cùng, do Nhà nước vẫn công bố giá nên doanh nghiệp vẫn neo theo giá này mà không có động lực giảm giá. Vì vậy chúng tôi cho rằng đã cạnh tranh thì phải là người tiêu dùng được hưởng, chứ bây giờ là cùng một giá như nhau.

* Với chu kỳ điều hành giá 15 ngày, trước đây vốn được đánh giá là bất cập nên sửa đổi nhiều lần giờ quay lại chu kỳ này, theo ông có phù hợp?

- Điều quan trọng nhất từ trước đến nay là giá mà Nhà nước công bố đang thoát ly khỏi giá vốn của doanh nghiệp. Lý do là quy định yêu cầu thương nhân đầu mối đảm bảo tồn kho 20 ngày, song chu kỳ điều hành giá đã rút ngắn từ 10 ngày xuống 7 ngày.

Do đó quan trọng nhất trong điều hành giá là cần phải làm rõ mục tiêu là gì? Chúng ta muốn ổn định giá một cách tương đối nhưng vẫn vận hành theo thị trường, hay là giá cả lên xuống hằng ngày? Và liệu mình có làm được việc là mỗi ngày điều hành một giá hay không và có nên như thế hay không?

Thực tế cho thấy chu kỳ điều hành càng kéo dài thì tính ổn định càng cao hơn. Mặc dù giá xăng dầu lên xuống hằng ngày hằng giờ ở thị trường quốc tế, nhưng quy định dự trữ hiện nay thì việc công bố giá với chu kỳ 15 ngày bình quân tôi cho rằng là phù hợp. Việc này nhằm để công thức tính giá đó tính đủ yếu tố dự trữ bình quân 20 ngày, để không thoát ly khỏi giá vốn của doanh nghiệp thì sẽ không gây nên tình trạng doanh nghiệp thua lỗ triền miên, chiết khấu thấp và nghỉ bán như vừa qua.

Do đó điều quan trọng nhất là giá phải gắn với thị trường, gắn với chi phí thực tế. Dẫn tới doanh nghiệp có tồn kho thì luôn có lãi vì mua vào hàng giá thấp và bán được giá cao. Nhưng khi giá thế giới tụt xuống thì doanh nghiệp lại lỗ, tạo rủi ro cho thị trường. Việc xác định giá vốn không ăn nhập khiến doanh nghiệp xăng dầu kinh doanh nhưng tâm lý lúc nào cũng là "rủi ro" thì không ổn nên phải sửa đổi căn nguyên cơ chế này.

* Dự thảo giữ quan điểm duy trì quỹ bình ổn, ông thấy có hợp lý hay không?

- Quan điểm của hiệp hội là nên bỏ hoàn toàn quỹ bình ổn. Thực tế trong những năm đầu vận hành, quỹ này có tác dụng lớn, phát huy hiệu quả. Nhưng khi đó thay đổi về giá quốc tế không ở biên độ lớn như hiện nay, chỉ cần bỏ ra một tí quỹ bình ổn thôi là bình ổn rồi.

Trong khi hiện nay biến động giá rất lớn, giá xăng lên xuống không đồng đều theo giá dầu, trong khi lúc nào mình cũng dùng quỹ là không có tác dụng. Chưa kể tình trạng doanh nghiệp giữ quỹ gây bất cập, nhiều đơn vị phải vào vòng lao lý.

Do đó trong trường hợp vẫn duy trì quỹ thì phải có cách quản lý khác. Không thể để quỹ tại doanh nghiệp mà Nhà nước phải nắm giữ để sử dụng vào những thời điểm khó khăn, biến động rất lớn về giá. Cần có quy định rõ thời điểm nào sử dụng quỹ hoặc có thể dùng quỹ đó để mua dầu dự trữ, lúc cần bình ổn thì bán ra…