Điều trị ung thư có thể 'nhẹ nhàng' hơn

Các nhà nghiên cứu đang tìm cách giảm tác dụng phụ của quá trình điều trị thông qua nhiều hình thức, trong đó nổi bật là cắt giảm một số liệu pháp hoặc giảm liều lượng thuốc, để cải thiện chất lượng cuộc sống của bệnh nhân mà không làm giảm khả năng sống sót. Với một số dạng ung thư như ung thư vú - căn bệnh hàng đầu gây tử vong ở phụ nữ, các nghiên cứu mới đã mang lại kết quả khả quan.

Không nhất thiết xạ trị

Điều trị cơ bản trong bệnh ung thư vú gồm phẫu thuật, hóa trị, xạ trị và liệu pháp nội tiết (hormone). Rụng tóc xảy ra ở hầu hết bệnh nhân sau hóa trị liệu, do thuốc tấn công các tế bào ung thư phát triển nhanh nhưng không chọn lọc, trong đó có tế bào sừng tóc.

Một nghiên cứu tổng hợp đánh giá nỗi sợ rụng tóc ở bệnh nhân sống sót sau ung thư vú, đăng trên tạp chí y học giảm nhẹ Annals of Palliative Medicine tháng 9-2024 cho biết rụng tóc gây đau khổ cho người bệnh, những mảng tóc rụng hằng ngày như lời nhắc nhở rằng họ đang bị ung thư, giảm sút lòng tự trọng, sự tự tin của bản thân, tính gợi cảm và tình dục. 

Mặc dù tóc thường mọc lại sau vài tháng kết thúc điều trị, có tới 14% bệnh nhân từ chối hóa trị do sợ rụng tóc và nhiều bệnh nhân do dự có nên tiếp tục hóa trị hay không.

Không chỉ rụng tóc, hóa trị còn có thể gây mệt mỏi, buồn nôn, loét miệng, tổn thương thần kinh, cơ và tế bào máu. Xạ trị bằng tia X có thể gây sẹo phổi và các tổn thương cho bất kỳ cơ quan nào trong trường bức xạ. Tin vui, theo một nghiên cứu trên JAMA Oncology tháng 12-2024, là có thể không cần phẫu thuật vú ở bệnh nhân mắc ung thư vú giai đoạn sớm.

Các nhà nghiên cứu chia 950 phụ nữ (từ 40 tuổi trở lên, mắc loại ung thư biểu mô ống tuyến vú tại chỗ có nguy cơ thấp, nhạy cảm với hormone) thành hai nhóm: một nhóm được khuyến cáo phẫu thuật và có thể xạ trị hoặc không, trong khi nhóm còn lại được khuyến cáo chụp nhũ ảnh theo dõi 6 tháng/lần mà không phẫu thuật. Nhóm theo dõi có thể lựa chọn phẫu thuật bất cứ lúc nào và phải phẫu thuật nếu bệnh tiến triển.

Kết quả, sau hai năm tỉ lệ phụ nữ mắc ung thư vú xâm lấn là tương tự nhau ở hai nhóm, dưới 10%. "Đây thực sự là nghiên cứu đầu tiên xác nhận nghi ngờ của chúng tôi rằng có một nhóm bệnh nhân có nguy cơ thấp có thể sống tốt mà không cần phẫu thuật. Điều đó thực sự đáng khích lệ" - tiến sĩ Nancy Chan, chuyên gia về ung thư vú tại Trung tâm ung thư Perlmutter của NYU Langone (Mỹ), nói với The Wall Street Journal.

Trước đó, nghiên cứu công bố trên tập san The New England Journal of Medicine hồi tháng 2-2023 cũng cho thấy nhiều phụ nữ có thể bỏ xạ trị mà không ảnh hưởng đến khả năng sống sót. 

Nghiên cứu theo dõi 1.326 phụ nữ từ 65 tuổi trở lên mắc bệnh ung thư vú giai đoạn đầu, đã phẫu thuật và có đáp ứng với liệu pháp hormone. Họ được chia ngẫu nhiên thành một nhóm được xạ trị và một nhóm không xạ trị. Mười năm sau phẫu thuật, tỉ lệ sống sót ở hai nhóm gần như bằng nhau.

Không chỉ ung thư vú mà nhiều loại ung thư khác cũng đang được xem xét điều tương tự. Mặc dù các nghiên cứu trên còn nhiều hạn chế như nhóm đối tượng nhỏ, số lượng bệnh nhân ít, thời gian theo dõi ngắn, song cũng đã mở ra hy vọng mới cho người bệnh có thể giảm bớt được một số liệu pháp trong quá trình điều trị.

Thay đổi phương châm "càng nhiều càng tốt"

Từ lâu, quá trình phát triển thuốc điều trị ung thư tập trung vào mục tiêu xác định "liều dung nạp tối đa" - tăng dần liều ở một số ít bệnh nhân trong thời gian ngắn, cho đến khi tìm được liều thuốc tấn công khối u tốt nhất trong khi bệnh nhân có thể chịu đựng được. 

Chiến lược này được phát triển cho hóa trị liệu gây độc tế bào. Phương châm "càng nhiều càng tốt" có hiệu quả với hóa trị khi chúng tiêu diệt càng nhiều tế bào phân chia nhanh càng tốt, nhưng cũng khiến nhiều tế bào khỏe mạnh bị ảnh hưởng theo.

Tuy nhiên, cách tiếp cận này có thể dẫn đến quá liều đối với các loại thuốc ung thư hiện đại có cơ chế tác động mới như liệu pháp nhắm mục tiêu và liệu pháp miễn dịch. Việc tiếp tục dựa vào "liều dung nạp tối đa" có thể dẫn đến các tác dụng phụ không cần thiết mà không mang lại lợi ích cho bệnh nhân.

Mặt khác, việc xác định liều lượng thuốc thường dựa trên công thức có sẵn. Ví dụ, các loại thuốc hóa trị được tính toán dựa trên diện tích bề mặt cơ thể của bệnh nhân. Phương pháp này có từ năm 1916, sử dụng phương trình chỉ dựa trên chiều cao và cân nặng mà không tính đến các yếu tố khác như chức năng gan, thận…, vì thế có thể khiến bệnh nhân dùng quá nhiều hoặc quá ít thuốc. Hay trong xạ trị, công thức thông thường đã không xem xét đến khía cạnh quan trọng là sự thay đổi đáng kể về mặt giải phẫu trong quá trình điều trị.

Từ những kết quả tích cực như với điều trị ung thư vú kể trên, các nhà nghiên cứu và chính bệnh nhân đang nỗ lực "cá thể hóa" điều trị thay vì áp dụng một khuôn mẫu chung và xem xét lại liều lượng thuốc phù hợp với từng người bệnh.

Tại Mỹ, các bệnh nhân ung thư vú đã sáng lập "Sáng kiến liều lượng thuốc tập trung vào bệnh nhân", nhằm để bệnh nhân có tiếng nói trong quyết định liều lượng thuốc. Các bệnh nhân tích cực chia sẻ kinh nghiệm của họ về tác dụng phụ của phương pháp điều trị ung thư, khuyến khích các bác sĩ tham khảo ý kiến bệnh nhân khi thảo luận về liều lượng thuốc khi bắt đầu và trong suốt quá trình điều trị, đồng thời tính đến mong muốn cá nhân và các đặc điểm riêng của bệnh nhân như tuổi tác, khả năng chăm sóc tại nhà, tiền sử bệnh, tác dụng phụ… Đây là cơ sở quan trọng cho quá trình điều trị hiệu quả lâu dài.

Năm 2021, Cục Quản lý Thực phẩm và Dược phẩm (FDA) cũng đã vào cuộc, khi khởi động sáng kiến Optimus với mục tiêu cải thiện "tối ưu hóa liều lượng" chung của các loại thuốc điều trị ung thư mới, đảm bảo rằng các liều lượng được nghiên cứu trong các thử nghiệm không độc hại hơn mức cần thiết và giảm khả năng xảy ra các tác dụng phụ lâu dài.

Sau cùng là sự giúp sức công nghệ với mô hình máy tính và mô phỏng, kết hợp các yếu tố như liều lượng nhất định ảnh hưởng đến khối u, tác dụng phụ và biểu hiện ở một số bệnh nhân đầu tiên trong thử nghiệm, để xác định liều lượng tối ưu sử dụng trong các thử nghiệm trên người. 

Đặc biệt, các mô hình có thể giúp thu hẹp phạm vi liều lượng tối ưu để thử nghiệm trên người, hướng dẫn liều lượng cần thử nghiệm ở các loại ung thư khác nhau và xác định liều lượng tốt nhất có thể sử dụng kết hợp với các loại thuốc khác.

"Cá thể hóa" điều trị ung thư là xu hướng điều trị tất yếu trong tương lai. Lấy lợi ích của người bệnh là trung tâm, cân bằng giữa hiệu quả điều trị và chất lượng cuộc sống sẽ giúp người bệnh tuân thủ liệu trình điều trị, giảm chi phí cũng như sống tốt hơn, thoải mái hơn trong phần sau cuộc đời, để căn bệnh ung thư không còn quá đáng sợ mỗi khi nhắc đến.