Điện đàm Mỹ - Nga lần hai: Thiện chí, nhưng không đột phá

Một diễn biến không kém tính biểu tượng đã diễn ra trước cổng Đại sứ quán Hoa Kỳ ở Matxcơva ngay sau khi hai nguyên thủ Mỹ - Nga điện đàm ngày 18-3: hàng chữ ZVO - những chữ cái viết tắt chỉ quân đội Nga đang triển khai ở Ukraine - được tháo xuống. 

Theo giải thích của các công nhân, chúng được "mang đi vệ sinh vì bẩn". Trả lời báo giới, đại diện chính thức của Bộ Ngoại giao Maria Zakharova cho biết "bóng đèn đang được thay. Để có thể thấy rõ hơn".

Cuộc điện đàm thứ hai trong nhiệm kỳ hai của Tổng thống Mỹ Donald Trump với người đồng cấp Nga Vladimir đã diễn ra trong hai tiếng rưỡi, dài nhất trong lịch sử trao đổi qua điện thoại giữa các tổng thống Mỹ - Nga. 

Nhưng nó đã kết thúc mà không kèm theo cuộc họp báo nào. Matxcơva ngay từ đầu đã khẳng định ông Putin sẽ không họp báo. Ở Washington, cuộc họp báo được chờ đợi đã kết thúc bằng một thông cáo báo chí, tương tự như ở Kremlin.

Từ hai thông cáo báo chí

Qua hai thông cáo báo chí, có thể tổng kết các kết quả điện đàm như sau:

Một bước tiến hướng tới hòa bình ở Ukraine: Nga đồng ý đề xuất của Mỹ là sẽ không có cuộc tấn công sâu nào vào các cơ sở năng lượng và cơ sở hạ tầng trong vòng 30 ngày. Nhưng Tổng thống Nga Volodymyr Zelensky cũng phải đồng ý với điều này. Một thỏa thuận ngừng bắn trên biển ở Biển Đen sẽ được chuẩn bị. Nhưng những điều này vẫn cần đàm phán thêm. Các nhóm chuyên gia Nga - Mỹ sẽ được thành lập để giải quyết các bước đi này.

Về lệnh ngừng bắn chung, Nga vẫn nhắc lại yêu cầu đã nêu: cấm vận cung cấp vũ khí cho Ukraine, và ngừng động viên quân đội.

Những cử chỉ thiện chí: Nga sẽ trao đổi tù binh với Ukraine, 175/175, cùng lúc Nga sẽ trao trả 23 quân nhân Ukraine bị thương nặng cho Kiev.

Về quan hệ Mỹ - Nga: thông cáo Nhà Trắng nêu rõ "cần phải cải thiện quan hệ song phương giữa Hoa Kỳ và Nga". Tương lai của hai nước bao gồm "những thỏa thuận kinh tế lớn" và "sự ổn định địa chính trị". Hai nhà lãnh đạo thảo luận về nhu cầu ngăn chặn phổ biến vũ khí chiến lược.

Ông Trump cũng đồng tình với đề nghị của ông Putin tổ chức một trận khúc côn cầu giữa các cầu thủ Nga và Mỹ đang chơi ở các giải hàng đầu của hai nước, National Hockey League (Mỹ) và Kontinental Hockey League (Nga).

Như vậy, nhiều điều Washington và Matxcơva chờ đợi không được thảo luận (hoặc có thể được thảo luận nhưng không được nhắc tới trong thông cáo báo chí). Trước đó, trả lời báo giới về những nhượng bộ nào Hoa Kỳ chờ đợi ở Nga trong cuộc điện đàm với ông Putin ngày 18-3, ông Trump nói rằng họ sẽ thảo luận về "đất đai và nhà máy điện (hạt nhân Zaporozhye)".

Cố vấn An ninh quốc gia của Trump, Mike Waltz ngày 16-3 thì xác nhận kế hoạch của Hoa Kỳ nhằm giải quyết xung đột "bao gồm một thỏa thuận về kim loại đất hiếm, việc Ukraine không tham gia NATO và việc Kiev từ bỏ một số vùng lãnh thổ". 

Đặc phái viên của ông Trump Steve Witkoff hôm 17-3 cũng nói ông "biết về các khu vực mà người Nga đang nhắm tới". Về phía Nga, họ muốn quy chế trung lập của Ukraine, như lời Thứ trưởng ngoại giao Alexander Grushko cho biết ngày 17-3. Tất cả những mong đợi này đã không được thể hiện trên hai thông cáo báo chí.

Mỹ lạc quan, Nga thận trọng và châu Âu u ám

Không khó hiểu vì sao kết quả nói trên dẫn tới những phản ứng trái ngược nhau của các phía. Tổng thống Trump, trên Truth Social, đánh giá cuộc điện đàm 18-3 với ông Putin là "rất tốt và hiệu quả". 

Ông tin rằng tiến trình hòa bình "đã được triển khai sẽ dẫn đến chấm dứt xung đột ở Ukraine". ABC News lưu ý: 

"Trong thông cáo báo chí, ông Putin đã làm đủ để giúp Trump củng cố danh tiếng là người gìn giữ hòa bình, nhưng Nga về cơ bản không nhượng bộ bất cứ điều gì. Trump ban đầu nói về việc chấm dứt hoàn toàn các hành động thù địch, nhưng điều này đã không xảy ra".

Dư luận Nga thận trọng. Phó chủ tịch Hội đồng Liên bang Konstantin Kosachev nói trong cuộc điện đàm, giá trị nội tại của quan hệ song phương đã được chứng minh, trong đó "vấn đề Ukraine chỉ là một trong số nhiều vấn đề". Nhà khoa học chính trị Malek Dudakov thì nhận định các cuộc tiếp xúc ở cấp cao nhất là diễn biến tích cực sau gần ba năm vắng bóng. 

Ông nói: "Trump đang vội vã chấm dứt xung đột ở Ukraine và giải quyết các vấn đề khác mà ông cho là quan trọng hơn với Hoa Kỳ, trong đó có vấn đề Trung Đông, bao gồm cả cuộc đối đầu với Iran (tuyên bố của Nhà Trắng cho biết hai nhà lãnh đạo đồng ý rằng Iran không nên ở vị thế cho phép nước này đe dọa Israel; trong khi thông cáo báo chí của Điện Kremlin không đề cập đến Iran), cũng như cuộc đối đầu với Trung Quốc". 

Ngoài ra, theo chuyên gia này, Trump còn được thúc đẩy bởi phản ứng tích cực có thể có từ xã hội Mỹ với việc giải quyết xung đột.

Dư luận châu Âu có phần u ám hơn. The Guardian của Anh viết không thấy có đột phá nào trong cuộc trò chuyện giữa Trump và Putin. Theo tờ báo này, vẫn còn nhiều bất đồng cơ bản về nhiều vấn đề giữa các bên. 

Nhà bình luận quân sự của tờ The Economist, Shashank Joshi, cho rằng thông cáo báo chí về cuộc điện đàm giữa lãnh đạo Hoa Kỳ và Nga cho thấy "ông Putin thực chất đã từ chối ông Trump và sáng kiến hòa bình của Mỹ sẽ không được Matxcơva chấp nhận hoàn toàn".

Một trong những lý do dẫn tới đánh giá tiêu cực của châu Âu, được nhà bình luận chính trị Nga Sergey Markov tóm gọn: "Bởi châu Âu bị bỏ lại bên lề (trong cuộc điện đàm)". Trong cả hai thông cáo báo chí, vai trò châu Âu không được nhắc đến. 

Đại diện ngoại giao Nga Zakharova nhân việc Trump đồng ý với đề xuất của Putin về tổ chức trận đấu khúc côn cầu, đã nhắc: "Liên minh châu Âu liên tục nói rằng "quả bóng đang ở trong sân của Matxcơva". Thực ra đó lại là một quả bóng khúc côn cầu. Và nó đang trong cuộc chơi".

Khẩu chiến "thực đơn"

Dù vậy, truyền thông châu Âu đã kịp gây ra một cuộc khẩu chiến nhỏ. Đó là khi Sky News (Ahh) dẫn lời nhà phân tích quân sự Michael Clark bình luận về việc ngưng bắn 30 ngày vào các cơ sở hạ tầng và năng lượng. 

Ông cho rằng đây là một kiểu "lệnh ngừng bắn có giới hạn", không khác nhiều so với kế hoạch mà ông Zelensky đề xuất gần đây, tức thỏa thuận theo từng giai đoạn bắt đầu bằng việc chấm dứt không kích trên không và trên biển. 

Ông Clark chỉ ra rằng điều này có nghĩa ông Trump "đang lắng nghe Kiev, tuy nhiên, việc ông Zelensky vắng mặt tại bàn đàm phán đã nói lên rất nhiều điều".

Clark dẫn một ngạn ngữ thường được dùng trong ngành ngoại giao, rằng: "Nếu không ngồi vào bàn đàm phán, bạn sẽ bị đưa vào thực đơn", và theo ông, "Ukraine hiện đang nằm trong thực đơn". 

Phó chủ tịch Hội đồng An ninh Nga, Dmitry Medvedev "hưởng ứng" bằng dòng post trên X: "Chỉ có Mỹ và Nga bên bàn ăn. Thực đơn có: các món nhẹ: cải Brussels, cá và khoai tây chiên kiểu Anh và gà trống Paris. Món chính: thịt băm viên kiểu Kiev". 

Ông Zelensky phản bác trong cuộc trả lời phỏng vấn tối 18-3 sau điện đàm Mỹ - Nga: "Chúng tôi không là món salad, cũng chẳng phải nước quả trong thực đơn của Putin, bất chấp khẩu vị của ông ta ra sao".

Cũng tại cuộc họp báo, ông Zelensky cho biết Ukraine sẽ ủng hộ đề xuất chấm dứt các cuộc tấn công vào cơ sở hạ tầng năng lượng. "Tôi tin tưởng rằng sự hỗ trợ cho Ukraine sẽ tiếp tục và các đối tác của chúng tôi sẽ không bỏ rơi chúng tôi".■