Toàn cảnh Nhà máy giấy và Nhà máy nhiệt điện Lee & Man - Ảnh: TIẾN TRÌNH - VÂN TRƯỜNG

​Hiện Nhà máy giấy Lee & Man đã cơ bản xây dựng xong và sắp chạy thử. Tuy nhiên, nhiều nhà khoa học lên tiếng đề nghị Lee & Man lùi thời gian chạy thử, đồng thời phải cam kết thực hiện nghiêm việc xả thải.

Trong khi đó, UBND tỉnh Hậu Giang đã đề nghị Trường ĐH Cần Thơ tổ chức hội thảo “hiến kế” để vận hành và quản lý nhà máy này ở thị trấn Mái Dầm, huyện Châu Thành (tỉnh Hậu Giang). Dự kiến trong tháng 9-2016 tiến hành hội thảo.

Lee & Man: chạy thử không cần xin phép

Ngày 12-9, PGS.TS Phùng Chí Sỹ - giám đốc Trung tâm Công nghệ môi trường - xác nhận đơn vị này đang làm báo cáo đánh giá tác động môi trường (ĐTM) sửa đổi, bổ sung cho Công ty TNHH giấy Lee & Man VN. Bản báo cáo ĐTM được Bộ Tài nguyên - môi trường (TN-MT) phê duyệt năm 2008 hiện không còn phù hợp vì có nhiều hạng mục thay đổi, mặc dù vậy tính pháp lý của nó vẫn còn.

Theo đó, Lee & Man đã bỏ dự án nhà máy sản xuất bột giấy tẩy trắng công suất 330.000 tấn/năm, chỉ còn nhà máy sản xuất giấy cứng bao bì cao cấp 420.000 tấn/năm (Nhà máy giấy Lee & Man) và dự kiến có thêm nhà máy sản xuất giấy vệ sinh. Ngoài ra có thêm khu nhà ở công nhân và chuyên gia, cảng tiếp nhận than và nhà máy nhiệt điện. Lượng nước thải ban đầu dự kiến 50.000m³/ngày, nay chỉ còn 20.000m³/ngày. Do không còn xử lý nước thải của nhà máy bột giấy tẩy trắng nên hệ thống xử lý nước thải cũng khác. Đoàn thanh tra của Bộ TN-MT yêu cầu làm thêm hồ sinh thái chứa 40.000m³ nước thải đã xử lý trước khi xả ra sông Hậu, cho nên phải làm lại báo cáo ĐTM căn cứ vào hiện trạng của dự án. “Dự kiến trong tháng 9-2016 sẽ làm xong báo cáo ĐTM” - ông Sỹ nói.

Lee & Man xác nhận nhà máy sản xuất giấy, hệ thống xử lý nước thải, nhà máy nhiệt điện đã cơ bản hoàn thành. Hiện đang khẩn trương hoàn thành những phần việc còn lại để chạy thử, trong đó có hạng mục hồ sinh thái mới được Bộ TN-MT yêu cầu làm thêm. Mọi thủ tục pháp lý có liên quan sẽ do ông Phùng Chí Sỹ tư vấn. Trả lời câu hỏi “công ty có phải xin phép chạy thử không?”, ông Sỹ cho biết Bộ TN-MT đã cấp giấy phép xả thải cho Lee & Man ngày 11-12-2015, cho nên khi xây dựng nhà xưởng xong thì công ty có thể vận hành thử mà không cần phải xin phép. Giấy phép xả thải của bộ cấp vẫn có giá trị pháp lý. Tuy nhiên có thể bộ sẽ điều chỉnh nội dung giấy phép bởi vì dự án giảm lượng xả thải từ 50.000m³/ngày xuống còn 20.000m³/ngày.

PV Tuổi Trẻ hỏi ông Hồ Văn Phú - giám đốc Sở TN-MT tỉnh Hậu Giang - về tính pháp lý của báo cáo ĐTM năm 2008 và giấy phép xả thải của Lee & Man năm 2015, nhưng ông Phú đề nghị hỏi ông Hoàng Quốc Cường (phó giám đốc) do ông bận họp, tuy nhiên ông Cường cũng từ chối trả lời.

Hệ thống xử lý nước thải của Công ty TNHH giấy Lee & Man VN - Ảnh: V.TR.

Nước thải đạt tiêu chuẩn không sạch bằng nước sông

Theo tìm hiểu của PV Tuổi Trẻ, Nhà máy giấy Lee & Man sẽ sử dụng 17 loại hóa chất trong khâu sản xuất giấy cứng bao bì cao cấp. GS.TSKH Lê Huy Bá - nguyên viện trưởng Viện khoa học công nghệ và quản lý môi trường, Trường ĐH Công nghiệp TP.HCM - nói trong danh mục này có tới 10 loại hóa chất thuộc diện độc trung bình cho đến cực độc, nguy hại đối với con người, thủy sản và môi trường nếu không được xử lý triệt để. Một số chất gây lo ngại gồm: NaOH, Poly aluminium chlohydrate (PAC), chất phá bọt Amidefoam 5802, chất ổn định Zirconyl chloride (AKD), chất bảo lưu Bentonite BT 168, chất bảo lưu Percol 182... Nhà máy nhiệt điện và hệ thống xử lý nước thải cũng sử dụng nhiều loại hóa chất độc hại với sản lượng rất lớn.

PGS.TS Lê Trình - viện trưởng Viện Khoa học môi trường và phát triển - cho biết nếu công nghệ sản xuất giấy có dùng xút (NaOH) và chlorine (Cl2) để tẩy trắng bột giấy thì chắc chắn sẽ phát sinh các hợp chất dioxin, trong đó chủ yếu là 2, 3, 7, 8 - tetrachloro-dibenzo-p-dioxin. Đây là chất có độc tính cao nhất mà con người có thể điều chế. Các tài liệu khoa học trên thế giới từ lâu đã nêu rõ vấn đề này. Điều nguy hiểm đối với sinh thái và sức khỏe là các dioxin rất bền, có khả năng tồn lưu lâu dài trong trầm tích, đất và chuyển vào cơ thể các loài thủy sản, từ đó chuyển vào con người (qua dây chuyền thực phẩm). Nếu tính thêm yếu tố nhân sinh học (biomagnification) thì càng nguy hiểm cho con người. Nhà máy giấy Lee & Man liên tục xả thải mỗi ngày đêm 20.000m³ mà chứa dioxin dù chỉ vi lượng thì mỗi năm sông Hậu sẽ tiếp nhận khối lượng dioxin đáng kể. “Ngay cả nếu dùng chlorine dioxit (ClO2) tẩy trắng bột giấy thì cũng không hoàn toàn loại bỏ được dioxin. Tôi không tin dự án này không gây ô nhiễm nghiêm trọng sông Hậu” - ông Trình nói.

Nhà máy Lee & Man sử dụng mỗi ngày 20.000m³ nước lấy từ sông Hậu lên xử lý để phục vụ sản xuất, và có gần tương đương con số này là nước thải sau khi xử lý được xả trở lại sông. Theo quy định, công ty này phải xử lý nước thải đạt cột A trước khi xả ra sông. Tuy nhiên một tài liệu của công ty này thừa nhận “nước thải sau xử lý đạt tiêu chuẩn xả thải, nhưng không thể trực tiếp thu hồi tái sử dụng như một loại nước sinh hoạt”. Điều này có nghĩa là nước thải mà Nhà máy Lee & Man xả ra không sạch bằng nước sông Hậu.

Thi công đường xả thải của Nhà máy giấy Lee & Man ra sông Hậu - Ảnh: TIẾN TRÌNH - VÂN TRƯỜNG

Lùi chạy thử để điều chỉnh, bổ sung

GS.TS Võ Tòng Xuân - hiệu trưởng Trường ĐH Nam Cần Thơ - nói cá nhân ông cũng lo sông Hậu bị “bức tử” bởi nước thải từ Nhà máy giấy Lee & Man. Tuy nhiên, lúc này nhà máy chưa hoạt động, vấn đề ô nhiễm môi trường cũng chưa xảy ra nên không thể buộc họ dừng dự án. “Theo tôi, Nhà nước cần ra điều kiện bắt công ty này cam kết thực hiện nghiêm chỉnh các quy định về xả thải. Nếu họ bị bắt quả tang lén lút xả thải không qua xử lý hoặc xử lý không đạt tiêu chuẩn quy định thì chấp nhận bị đóng cửa vĩnh viễn” - ông Xuân nói.

Còn PGS.TS Trần Kim Tính - phòng quản lý khoa học Trường ĐH Cần Thơ - đề xuất phải có một cơ quan độc lập đứng ra giám sát, quan trắc việc xử lý nước thải và xả thải của Nhà máy giấy Lee & Man, Nhà nước không thể suốt ngày canh hệ thống xử lý nước thải của công ty này. TS Dương Văn Ni - chuyên gia môi trường sinh thái Trường ĐH Cần Thơ - đề nghị UBND tỉnh Hậu Giang yêu cầu Công ty TNHH giấy Lee & Man VN lùi thời gian chạy thử để cho họ điều chỉnh, bổ sung, thay đổi các giải pháp kỹ thuật nhằm đảm bảo nước thải, chất thải sau khi xử lý sẽ không gây ô nhiễm môi trường. “Một khi dư luận còn quan ngại rằng dự án của họ có nguy cơ gây ô nhiễm môi trường thì tốt nhất không nên vội vàng vận hành nhà máy theo ý chí của họ” - ông Ni nói.

Trong khi đó, trao đổi với Tuổi Trẻ, ông Trần Thanh Lâm - chánh văn phòng kiêm người phát ngôn UBND tỉnh Hậu Giang - cho biết Bộ TN-MT đã hoàn tất công tác thanh tra tại dự án Nhà máy giấy Lee & Man và đang báo cáo, xin ý kiến của Thủ tướng Chính phủ.