Bộ trưởng Phùng Xuân Nhạ phát biểu tại hội nghị - Ảnh: Lê Hiệp

“Không thay đổi mô hình quản trị ĐH là chết”

Theo ông Nhạ, giảng dạy ĐH có nhiều bất cập, đặc biệt là về đội ngũ khi số lượng, chất lượng giảng viên chưa đạt yêu cầu.

Tỉ lệ giảng viên/sinh viên còn thấp, giảng đường chuyên ngành hàng có trăm sinh viên một buổi, thầy không nhớ nổi trò, dạy ĐH như dạy học sinh cấp 4 thì làm sao có chất lượng? Toàn hệ thống giáo dục ĐH chỉ có 17% giảng viên có trình độ tiến sĩ (năm 2016 tỉ lệ này đã tăng lên 19%) thì lấy đâu ra chất lượng? Nguồn thu các trường thấp, trung bình chỉ 600 USD/sinh viên/năm so với mức thu lên đến 16.000 USD ở trường công, 36.000 USD ở trường tư của Hoa Kỳ, chênh lệch một trời một vực thì lấy đâu ra chất lượng?

Theo ông Nhạ, không chỉ dựa vào nguồn lực tại chỗ, mà cần phải có giải pháp chuyển giao công nghệ, thậm chí thuê giảng viên nước ngoài để đổi mới chương trình học hiện đại.

“Tôi thấy một số trường bây giờ chương trình vẫn rất cũ. Một số ngành ngôi sao một thời nhưng bây giờ cũng cũng không còn là ngôi sao nữa”- ông Nhạ nói.

Sự trì trệ của giáo dục ĐH được người đứng đầu ngành giáo dục chỉ ra còn bởi sự yếu kém trong quản trị ĐH, trong đầu tư cơ sở vật chất khi nhiều trường phải đi thuê mướn tạm bợ…

“Đứng trước tình hình hiện nay, chúng ta buộc phải thay đổi mô hình quản trị ĐH. Không thay đổi là chết” - ông Nhạ nói.

Ông Nhạ cũng cho rằng để nâng cao chất lượng giáo dục đào tạo, phải xem xét trước hết trách nhiệm của các hiệu trưởng, những người đứng đầu các cơ sở giáo dục đại học.

“Chúng ta phải chịu trách nhiệm trước hết bắt đầu từ công tác dự báo nhu cầu nguồn nhân lực của xã hội. Khi tuyển sinh đầu vào thì chúng ta phải nghiên cứu dự báo 3, 4 năm sau khi sinh viên tốt nghiệp ra trường thì những ngành nghề nào cần nhân lực lớn.

Có một thực tế là việc đầu tư cho nghiên cứu dự báo còn hạn chế, chủ yếu vẫn là dự báo dựa vào kinh nghiệm. Cho nên dẫn tới nhiều ngành rất có triển vọng, nhu cầu thị trường rất lớn nhưng ta lại không đáp ứng đươc; trong khi đó có những ngành đào tạo bị bão hòa” - ông Nhạ nhấn mạnh.

“3 công khai trên mạng lung linh, nhưng chỉ là… nói dối”

Trong khi cùng nhau bàn về giải pháp nâng cao chất lượng ĐH, tìm lời giải cho bài toán việc làm cho sinh viên, nhiều hiệu trưởng thẳng thắn thừa nhận chất lượng giáo dục ĐH còn thấp, thậm chí là đang đi xuống.

GS Đặng Kim Vui, giám đốc ĐH Thái Nguyên, cho rằng chất lượng ĐH đi xuống vì có sự mất cân đối, không cân xứng giữa số lượng đào tạo và năng lực đào tạo của các trường. Ông Vui dẫn chứng ngay các trường ĐH thành viên của ĐH Thái Nguyên cũng đã xảy ra hiện tượng này mà hiện tại ĐH Thái Nguyên đang phải ra sức chấn chỉnh.

“Trước đây, có ngành chỉ chừng 20 sinh viên, nhưng nay có khi lên đến 70-80 sinh viên. Ngay như ngành y dược rất ”hot”, điểm rất cao, nhưng hiện cũng đào tạo hơi nhiều, có lớp đi bệnh viện thực tập 50 - 60 em, bác sĩ cũng kêu không biết sắp xếp để các em làm gì”- ông Vui nói.

Không chỉ GS Vui, lãnh đạo nhiều trường ĐH cũng thừa nhận tình trạng này và đề nghị Bộ GD- ĐT có chế tài chặt chẽ để các trường thực hiện đúng quy định do chính bộ đề ra. Lãnh đạo một số trường khi “ba công khai” (công khai cam kết chất lượng - chất lượng giáo dục thực tế, điều kiện đảm bảo chất lượng và thu chi tài chính) treo lên mạng thì rất lung linh, nhưng thực tế thì còn nhiều hạn chế.

”Ba công khai ở trên mạng rất đẹp, nhưng không đúng thì chỉ là đánh lừa xã hội mà thôi” - GS Vui nói.

“Thất nghiệp là chuyện bình thường”

Được Bộ GD- ĐT chọn để báo cáo về một trong những nội dung trọng tâm của hội nghị về giải pháp nâng cao tỉ lệ việc làm cho sinh viên, PGS.TS Đỗ Văn Dũng, hiệu trưởng Trường ĐH Sư phạm kỹ thuật TP.HCM, cho rằng không nên có cái nhìn quá nặng nề, bi quan về tỉ lệ thất nghiệp của sinh viên sau tốt nghiệp. Bởi lẽ đây không phải là chuyện cá biệt của Việt Nam mà là câu chuyện phổ biến ở nhiều quốc gia, kể cả ở những nước phát triển.

Ông Dũng dẫn chứng ngay như ở Phần Lan, một đất nước có nền giáo dục tiên tiến, nhưng tỉ lệ thất nghiệp ở người có trình độ ĐH vẫn lên đến 12%. Ở Trung Quốc, một đất nước đông dân, số lượng người có trình độ ĐH cũng rất lớn, nhưng tỉ lệ thất nghiệp vẫn ở mức 4%. “Như vậy, con số 431.000 lao động đã qua đào tạo thất nghiệp ở nước ta là tình trạng bình thường”, ông Dũng nói.

Tuy nhiên, ông Dũng vẫn đưa ra một loạt giải pháp được xem là chìa khóa để cứu vãn tình trạng sinh viên thất nghiệp sau tốt nghiệp đang có xu hướng gia tăng.

Theo đó, trước hết phải quy hoạch lại mạng lưới các trường ĐH trong cả nước, chấm dứt tình trạng mở trường ồ ạt như trước đây.

Ông Dũng dẫn chứng ví dụ ngành sư phạm có thể chỉ cần thu hẹp đào tạo với hai trường trọng điểm là Trường ĐH Sư phạm Hà Nội và Trường ĐH Sư phạm TP.HCM, chứ không để nhiều trường, kể cả trường địa phương đào tạo sư phạm như hiện nay.

Ngoài ra, các trường ĐH nói chung cần mạnh dạn bỏ những ngành nghề lạc hậu, đẩy mạnh tư vấn hướng nghiệp, thực hiện phân luồng, đổi mới cơ chế quản lý.

Trong khi đó, Bộ trưởng Phùng Xuân Nhạ thừa nhận thực tế ngày càng nhiều sinh viên tốt nghiệp ra trường nhưng không có việc làm.

Ông Nhạ dẫn chứng có trường hợp rất thương tâm bố mẹ bán tất cả trâu bò, lợn gà cho con ăn học nhưng ra trường cũng không tìm được việc làm. Có trường hợp giấu bằng ĐH, thậm chí giấu cả bằng thạc sĩ để đi lao động chân tay. Thực trạng này ở nước ngoài cũng có, nhưng ở nước ta xảy ra nhiều hơn.

Tuy nhiên, ông Nhạ cho rằng không nên đổ lỗi cho ai cả về việc sinh viên ra trường thất nghiệp mà phải nhìn nhận đúng thực tế.

“Có nhiều lý do sinh viên ra trường thất nghiệp. Kể cả ĐH Havard cũng có  sinh viên thất nghiệp, khi sinh viên ra trường lại không chọn nghề mà mình đã học. Nhưng cũng có những sinh viên vừa ra trường đang khởi nghiệp chứ không phải là thất nghiệp” - ông Nhạ nhấn mạnh.

Hội nghị sẽ tiếp tục diễn ra trong chiều nay với phần thảo luận tổ với ba chủ đề chính: Đổi mới quản trị ĐH/thực hiện tự chủ đại học; Các giải pháp tăng cường điều kiện đảm bảo chất lượng và nâng cao chất lượng đào tạo; Các giải pháp nâng cao tỉ lệ sinh viên tốt nghiệp có việc làm, đáp ứng yêu cầu của thị trường lao động.