Bộ trưởng biết rõ những bước chính để có thể nhận được bằng tiến sĩ ở VN là:

1 Trình bày trước hội đồng gồm ba thành viên sáu chuyên đề liên quan đến luận án: trực tiếp (ba chuyên đề) và gián tiếp (ba môn học phần tiến sĩ).

2 Trình bày trước hội đồng gồm bảy thành viên, nếu thành công luận án sẽ được đề nghị bảo vệ ở cấp tiếp theo.

3 Luận án sẽ được phản biện bởi hai phản biện kín, để đi đến bước tiếp theo luận án phải có được nhận xét tích cực từ hai phản biện này.

4 Thêm vào đó, nghiên cứu sinh phải chuẩn bị 50 bản tóm tắt luận án để gửi tới một danh sách các chuyên gia và phải thu lại được ít nhất 15 nhận xét tích cực.

5 Cuối cùng luận án được chấm trước một hội đồng gồm bảy thành viên, trong đó bao gồm ba phản biện và luận án sẽ được đánh giá bằng bỏ phiếu.

Đối với ngành thiên văn vô tuyến, lĩnh vực mà chúng tôi đang nghiên cứu, ở VN chỉ có hai chuyên gia là giáo sư Đinh Văn Trung ở Hà Nội và Phan Bảo Ngọc ở TP.HCM.

Cả hai đều là những người được biết đến trên thế giới trong lĩnh vực nghiên cứu của mình. Điều này làm cho việc phản biện kín trở nên khá hài hước, đấy là chưa nói đến 50 chuyên gia đề cập ở bước 4. Trong trường hợp đồng hướng dẫn, đối với đại học ở nước ngoài, chỉ cần bước thứ hai là cần và đủ.

(Trích thư ngỏ của giáo sư Pierre Darriulat gửi bộ trưởng Bộ GD-ĐT)

Đóng góp không thể đo đếm được

Giáo sư Pierre Darriulat là một nhà vật lý nổi tiếng thế giới. Giáo sư đã đến và làm việc tại VN cho đến nay đúng 15 năm, hoàn toàn không nhận một đồng tiền công nào từ VN.

Nhiều nước khác trong khu vực phải trả rất nhiều tiền để mời chuyên gia có kinh nghiệm đến làm việc cho họ - riêng chuyện này đã là đóng góp không thể đo đếm được.

Giáo sư quan tâm sâu sắc đến việc nâng cao chất lượng giáo dục và nghiên cứu, cũng như ngăn chặn nạn chảy máu chất xám đang diễn ra ở VN.

Giáo sư đã thành lập, xây dựng và duy trì một nhóm nghiên cứu vật lý thiên văn, cho đến nay đã hoạt động trên 13 năm, với mục đích xây dựng ở VN một nhóm nghiên cứu có trình độ tương đương các nhóm nghiên cứu tại những nước phát triển.

Qua mô hình này, giáo sư muốn tạo ra ở VN những cơ sở để sinh viên trong nước có môi trường nghiên cứu tốt, có thể học tập và làm việc ngay tại VN và sinh viên  du học ở nước ngoài khi trở về có nơi phù hợp để làm việc.

Thủ tục bảo vệ luận án còn nặng về hình thức

Giáo sư Pierre Darriulat chia sẻ ông có rất nhiều kinh nghiệm trong việc hướng dẫn và đánh giá luận án tiến sĩ tại nhiều nước châu Âu và châu Mỹ, nhưng chưa bao giờ gặp “những quy định phức tạp giống như ở VN” và cũng chưa bao giờ cảm thấy “những nhà quản lý học thuật lại thiếu niềm tin vào người hướng dẫn như VN”.

Bà Nguyễn Thị Kim Phụng - phó vụ trưởng Vụ Giáo dục ĐH, Bộ GD-ĐT - Ảnh: V.Dũng

Trao đổi với Tuổi Trẻ, bà Nguyễn Thị Kim Phụng - phó vụ trưởng Vụ Giáo dục ĐH, phụ trách quản lý mảng đào tạo sau ĐH Bộ GD-ĐT - nhận định:

- Nếu đơn thuần chỉ là so sánh quy trình đào tạo tiến sĩ ở VN với quy trình tương đồng tại một số nước phát triển khác thì chúng tôi cũng đồng ý với ý kiến của giáo sư Pierre Darriulat: quy trình của VN thuộc diện phức tạp và có một số nước cũng phức tạp như chúng ta.

* Trong thư ngỏ, giáo sư Pierre Darriulat cho rằng “cách để chống lại gian dối là phạt thật nặng những tác giả của nó, chứ không phải làm cho cuộc sống của những người trung thực trở nên khốn khổ”. Với thực tế hiện nay của VN, liệu có thể thay đổi theo hướng này không, thưa bà?

- Bộ GD-ĐT luôn tin tưởng rằng đa số các thầy hướng dẫn, thành viên hội đồng chấm đều trung thực, tâm huyết. Chúng tôi rất hiểu và đồng ý với quan điểm “cách để chống lại gian dối là phạt thật nặng những tác giả của nó...” chứ không nên quy định quá nặng về quy trình, thủ tục sẽ có thể dẫn đến đối phó.

Thực tế thì không nhà quản lý nào có thể bằng quy định thủ tục mà “rào kín” tất cả ngả đường tiêu cực nếu như không có sự tự giác của chính những người trong cuộc...

Hiện nay Bộ GD-ĐT đang phối hợp với một số cơ sở đào tạo xây dựng phần mềm chống đạo văn để hỗ trợ việc chống gian lận trong đào tạo sau ĐH và nghiên cứu khoa học. Việc phạt thật nặng chỉ là biện pháp cuối cùng, đối với một số chủ thể chưa tự giác.

Đó cũng là cách ứng xử của hầu hết các nước phát triển với vi phạm pháp luật nói chung và vi phạm các quy định về đào tạo tiến sĩ nói riêng.

Việc tăng nặng chế tài đối với hành vi gian dối cũng là hướng điều chỉnh cần thiết, nhưng khi các quy định khác chưa thay đổi thì khi thực hiện vẫn phải phù hợp với khung pháp luật về xử lý kỷ luật, xử phạt vi phạm hành chính... hiện hành.

* Với những bất cập hiện hành, các quy định có tính hành chính trong quy trình đào tạo tiến sĩ sẽ được điều chỉnh thế nào trong thời gian tới, thưa bà?

- Bộ GD-ĐT đang tiến hành sửa đổi, bổ sung cả quy định về mở ngành đào tạo và quy chế đào tạo tiến sĩ để xem xét lại các chuẩn trong quản lý đào tạo nhằm chú trọng chất lượng, dần tiếp cận chuẩn quốc tế và tiếp tục đảm bảo quyền tự chủ cho các cơ sở đào tạo.

Bộ cũng xem xét nghiêm túc thủ tục nào thật sự cần thiết trong quản lý đào tạo theo hướng giảm thiểu các thủ tục hành chính, phù hợp với điều kiện VN và phải đạt hiệu quả quản lý. Bộ GD-ĐT thật sự mong muốn quy chế đào tạo chỉ cần quy định đơn giản về thủ tục mà vẫn đạt được hiệu quả quản lý, mong muốn có môi trường, ý thức tuân thủ... để thực hiện được điều đó.

Tuy nhiên, khi còn có chủ thể chưa tự giác, muốn có đủ căn cứ, chế tài mà “phạt thật nặng” những người vi phạm thì quy chế lại phải quy định tương đối chi tiết. Đó là bài toán không dễ có ngay lời giải mà chúng tôi cần phải tiếp tục nghiên cứu, hoàn thiện các quy định để quản lý hiệu quả vấn đề này.