Đào tạo bác sĩ y khoa: phẩm chất phải là ưu tiên hàng đầu

Nhưng cũng như bất cứ ngành nghề nào, số lượng và phẩm chất là hai khía cạnh rất khác nhau. Trong ngành y, vì liên quan đến tính mạng của con người nên phẩm chất đào tạo - chứ không phải số lượng - cần phải xem là ưu tiên hàng đầu.

Phóng to

Tuy nhiều người phàn nàn rằng Việt Nam thiếu bác sĩ, nhưng con số thực tế cho thấy một bức tranh khác. Theo thống kê của Tổ chức Y tế thế giới, ở Việt Nam cứ 10.000 dân thì có 12 bác sĩ. Con số này tương đương (hoặc cao hơn) so với Thái Lan và Malaysia nhưng thấp hơn so với các nước châu Âu (khoảng 40 bác sĩ/10.000 dân).

Tuy nhiên, tình trạng thiếu bác sĩ ở vùng đồng bằng sông Cửu Long có thể xem là nghiêm trọng: trung bình 10.000 dân trong vùng đồng bằng sông Cửu Long chỉ có khoảng 6 bác sĩ, tức chỉ bằng phân nửa tỉ lệ quốc gia.

Trước tình hình thiếu bác sĩ và nhu cầu chăm sóc sức khỏe trong cộng đồng, không ngạc nhiên khi các quan chức nóng lòng đào tạo nhiều bác sĩ để đáp ứng nhu cầu. Nhưng cũng vì sự hấp tấp này mà một số chương trình đào tạo y khoa ở đồng bằng sông Cửu Long được xem là “không giống ai”.

Thật ra, có thể nói rằng hầu hết chương trình đào tạo y khoa, nhất là sau đại học, của Việt Nam cũng khác với thế giới. Tôi nghĩ có thể xem mô hình đào tạo bác sĩ ở Úc như một điểm tham khảo, vì chương trình đào tạo bác sĩ của họ được đánh giá cao (chương trình y khoa của Đại học New South Wales và Sydney nằm trong “top 50” trên thế giới).

Hai mô hình đào tạo

Ở Úc, chương trình đào tạo bác sĩ cấp đại học thường theo hai mô hình chính. Mô hình thứ nhất tạm gọi là “mô hình cử nhân”: học sinh tốt nghiệp THPT xuất sắc được tuyển chọn qua kỳ thi có tên là UMAT (Undergraduate Medicine and Health Sciences Admission Test) và phỏng vấn cá nhân.

“Xuất sắc” ở đây có nghĩa là điểm tốt nghiệp THPT phải ở mức 99-100%. Sinh viên được tuyển thường theo học 5-6 năm (tùy trường) và tốt nghiệp với bằng cử nhân y khoa và cử nhân phẫu thuật (MBBS). Nhưng bắt đầu từ năm 2011, một số trường y của Úc đã theo xu hướng chung trên thế giới và thay đổi tên văn bằng MBBS thành M.D (tức Doctor of Medicine).

Mô hình thứ hai là mô hình sau đại học và gần đây (từ năm 2011) được nhiều trường y ở Úc ưa chuộng. Theo mô hình này, các thí sinh đã tốt nghiệp cử nhân với hạng xuất sắc muốn theo học y khoa sẽ được tuyển chọn qua một kỳ thi GAMSAT (Graduate Australian Medical Schools Admission Test) và phỏng vấn cá nhân. Với mô hình này, sinh viên theo học y khoa bốn năm và cũng tốt nghiệp với văn bằng M.D. Có thể nói mô hình sau đại học này tương đương mô hình đào tạo y khoa ở Mỹ.

Chương trình huấn luyện cấp cử nhân (MBBS hay MD) thường được cơ cấu thành ba giai đoạn. Giai đoạn 1 là chương trình học cơ bản (7-8 course), như quá trình phát triển của một cá nhân, lão hóa, môi trường, xã hội và y đức. Giai đoạn 2 là học tiền lâm sàng. Giai đoạn 3 là tập trung học về lâm sàng, nhưng vẫn học khá nhiều môn về khoa học cơ bản và khoa học xã hội. Ba giai đoạn học kéo dài khoảng 5-6 năm.

Sau khi tốt nghiệp M.D (hay MBBS) các bác sĩ còn phải qua hai giai đoạn huấn luyện trước khi hành nghề độc lập. Tất cả sinh viên tốt nghiệp y khoa phải qua ít nhất một năm làm việc dưới sự hướng dẫn và giám sát của một bác sĩ có thâm niên cao.

Giai đoạn này được gọi là internship (thực tập) và thường xoay quanh các khoa cấp cứu, y khoa tổng quát, ngoại khoa. Sau khi hoàn tất chương trình internship, trên lý thuyết, bác sĩ có thể đăng ký với Hội đồng y khoa (Medical Board) của bang và có thể hành nghề độc lập.

Nhưng trong thực tế thì hầu hết bác sĩ sau giai đoạn internship phải qua một giai đoạn huấn luyện nội trú (gọi là resident) thường kéo dài hai năm (cũng có khi ba năm) trước khi trở thành độc lập. Giai đoạn này có thể xem như là sau đại học và cũng là thời gian mà bác sĩ quyết định nên theo đuổi sự nghiệp chuyên khoa hay hành nghề bác sĩ đa khoa.

Ở Úc, đào tạo chuyên khoa thường do các trường college quản lý. Mỗi chuyên khoa có một college (không thuộc đại học). Ở Úc có hơn mười college chuyên khoa. Thời gian huấn luyện để thành bác sĩ chuyên khoa rất khác nhau giữa các chuyên ngành, nhưng thường là 3-6 năm.

Trong thời gian theo học chuyên khoa, bác sĩ có danh xưng là registrar. Sau khi hoàn tất chương trình huấn luyện chuyên khoa của các college, bác sĩ registrar được trao chức danh fellow, và bây giờ họ đã trở thành bác sĩ chuyên khoa (specialist). Bác sĩ chuyên khoa có thể hành nghề tư hoặc trong bệnh viện với vai trò consultant (cố vấn).

Do đó, tính từ lúc đào tạo cấp cử nhân đến lúc hành nghề độc lập như là một bác sĩ đa khoa, một cá nhân phải qua gần chín năm học và huấn luyện. Để trở thành bác sĩ chuyên khoa, thời gian học và huấn luyện có thể dao động từ 12-15 năm. Đó là khoảng thời gian khá dài so với các ngành nghề khác, nhưng dĩ nhiên vì y khoa liên quan đến con người, nên không có sự nhân nhượng về chất lượng và thời gian đào tạo.

Hiện nay, một số chuyên gia về giáo dục y khoa đang kêu gọi kéo dài thời gian đào tạo bác sĩ đa khoa để đáp ứng nhu cầu sức khỏe trong thế kỷ 21 bởi họ không chỉ cần có kỹ năng tốt về lâm sàng, mà còn phải có kỹ năng quản lý các bệnh mãn tính và phòng bệnh từ cơ sở.

Vài suy nghĩ về chất lượng

Theo thống kê, mỗi năm các trường y VN đào tạo được 6.500 bác sĩ - một con số không nhỏ trong điều kiện cơ sở vật chất còn thiếu thốn (ở Úc hiện nay mỗi năm có khoảng 3.000 sinh viên tốt nghiệp bác sĩ đa khoa). Với những tai nạn trong ngành y gần đây, không ngạc nhiên khi công chúng nêu vấn đề chất lượng. Nhưng thế nào là chất lượng đào tạo trong ngành y?

Chất lượng đào tạo có thể tiếp cận từ khâu đầu vào, chương trình đào tạo, đến khâu đầu ra. Đầu vào ngành y ở Việt Nam rõ ràng không đồng đều. Ngoại trừ ở các đại học lớn và lâu đời thì điểm vào ngành y rất cao, còn các trường mới mở thì điểm chưa được xứng đáng với ngành y, có trường lấy từ 13-14 điểm. Ngoài ra, tình trạng cử tuyển và đào tạo nâng cấp cũng là một vấn đề có thể ảnh hưởng đến chất lượng ngành y.

Chương trình đào tạo ngành y ở Việt Nam (chỉ nói các trường lớn và tương đối lâu đời) về tên gọi và danh nghĩa cũng không khác các trường ở Úc. Nhưng trong thực tế có sự khác biệt lớn về nội dung và cơ sở vật chất. Ở Úc và nhiều nơi trên thế giới (ngay cả Thái Lan), sinh viên y khoa học khá nhiều về khoa học cơ bản và sinh học với thực hành trong labo, nhưng ở Việt Nam vẫn thiếu thầy cô có kinh nghiệm và labo cho sinh viên.

Vì thế không ngạc nhiên khi rất nhiều bác sĩ Việt Nam chưa cập nhật nổi những kiến thức cơ bản về sinh học, di truyền học, sinh hóa vốn rất quan trọng cho ngành y.

Ngoài ra, nghiên cứu về sinh hóa ở các trường y Việt Nam còn rất lu mờ. Số bài báo khoa học quốc tế về sinh hóa của các trường y Việt Nam chỉ đếm trên đầu ngón tay và phần lớn là do hợp tác với nước ngoài. Trong khi đó số bài báo về sinh học của một đại học Hàn Quốc (như Đại học Quốc gia Seoul) đã cao gấp hai lần tổng số bài báo về sinh học của Việt Nam.

Rất khó đánh giá chất lượng đầu ra, nhưng chúng ta có thể so sánh với một số nước xung quanh về tỉ lệ thi tuyển y khoa. Ở Úc, các bác sĩ tốt nghiệp ngoài nước Úc có thể hành nghề y nếu họ qua một kỳ kiểm định về kiến thức và kỹ năng lâm sàng do Hội đồng y khoa Úc điều hành.

Kết quả kiểm định của các bác sĩ tốt nghiệp từ Việt Nam cho thấy chẳng hạn năm 2009, có 19 bác sĩ thi về kiến thức y khoa thì chỉ có 7 người (khoảng 37%) đỗ. Tỉ lệ này tương đối thấp khi so với bác sĩ Myanmar (100%), Ấn Độ (52%), Nam Phi (68%), Trung Quốc (43%). Tỉ lệ bác sĩ tốt nghiệp từ Việt Nam đỗ về lâm sàng cũng chỉ dao động trong khoảng 30-50%, thấp hơn các bác sĩ từ các nước như Philippines, Ấn Độ và Myanmar.

Đối với việc chăm sóc sức khỏe, phẩm chất là quan trọng hơn hết. Đã có rất nhiều nghiên cứu cho thấy khi chất lượng chăm sóc thấp, kể cả trình độ và kỹ năng của bác sĩ, thì nguy cơ tử vong ở bệnh nhân tăng cao. Ở Úc, mỗi năm có trên 15.000 bệnh nhân tử vong vì những sai sót y khoa, kể cả sai sót của bác sĩ trong quá trình chẩn đoán, điều trị và quản lý. Đây là những cái chết có thể ngăn ngừa được.

Ở Việt Nam chưa có một nghiên cứu tương đương, nhưng qua phản ánh trên báo chí về những “tai nạn” y khoa thì con số chắc còn cao hơn. Việc hấp tấp tăng số bác sĩ có thể đáp ứng các chỉ tiêu (con số) thống kê, nhưng khó có thể nâng cao chất lượng chăm sóc bệnh nhân.

Không thể nhân danh “đáp ứng nhu cầu” để hạ thấp các tiêu chuẩn về chất lượng trong đào tạo y khoa.